Skip to content

ИҚТИСОДИЙ СУДЛАРДА СУД БУЙРУҒИ БЕРИШ ТАРТИБИДА ИШ ЮРИТИШ

Суд буйруғи аризачи томонидан берилган аризани судья томонидан суд муҳокамасисиз, кредитор ва қарздорни чақиртирмасдан, уларнинг тушунтиришларини эшитмасдан якка тартибда бериладиган суд ҳужжатидир.

Суд буйруғи ундирувчининг пул маблағларини ундириш тўғрисидаги ёки кўчар мол-мулкни низосиз талаблар бўйича қарздордан талаб қилиб олиш ҳақидаги аризаси юзасидан судья томонидан суд муҳокамасига тайинланмасдан чиқариладиган ҳужжат.

Суд буйруғида эса умумий тартибдаги иш юритиш каби суд муҳокамасини ўтказиш учун уни ишда иштирок этувчи тараф вакилларини хабардор қилиш, уларнинг иштирокини таъминлаш, тарафларнинг тушунтиришларини тинглаш, суд мажлиси баённомаси юритиш каби вазифаларни амалга ошириш талаб этилмайди.

Суд бўйруғи бериш асослари Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодексининг 17-бобида қайд этилган.

Суд буйруғи беришнинг асосий элементларидан бири бўлиб ундаги тарафларнинг яъни кредитор ва қарздорнинг юзага келган қарздорликни ҳужжатлар асосида тан олинганлик фактининг мавжудлигидадир.

Суд буйруғи беришда кредитор томонидан биринчи навбатда қўйидаги ҳолатларга эътибор берилиши шарт бўлиб ҳисобланади. Яъни, Иқтисодий процессуал кодексининг 135-моддасида қайд этилганидек, суд буйруғи биринчидан, солиқ қарзини ундиришни юридик шахсларнинг ва фуқароларнинг мол-мулкига қаратиш тўғрисида талаб билдирилган бўлса, иккинчидан, коммунал хизматлар ва алоқа хизматлари тўлови бўйича қарздорликни ундириш тўғрисида тасдиқловчи ҳужжатларга асосланган талаб билдирилган бўлса, учинчидан, ҳужжатлар асосида тан олинган дебиторлик қарзини ундириш тўғрисида талаб билдирилган бўлса, тўртинчидан, талаб тўланмаган, акцептланмаган ва акцептга сана қўйилмаган вексель нотариус томонидан протест қилинишига асосланган бўлса ва ниҳоят бешинчидан, ёзма битим мавжуд бўлган тақдирда, ундирувни қарздорнинг мажбуриятлари бажарилишининг таъминоти бўлган мол-мулкка қаратиш тўғрисида талаб билдирилган бўлса судья томонидан якка тартибда берилади.

Албатта суд буйруғи бериш ҳақидаги ариза билан  мурожаат қилишда кредитор Иқтисодий процессуал кодексининг 136-139-моддаларида қайд этилган талабларга қатъий тартибда рия қилган бўлиши лозим. Бунда кредитор, суд буйруғини бериш тўғрисидаги аризанинг шакли ва мазмунига риоя қилиши, суд буйруғини бериш тўғрисидаги ариза судга ёзма шаклда, судловга тегишлиликнинг умумий қоидалари бўйича берилганлигига, суд буйруғи кредитор ёки унинг вакили (ваколатларини тасдиқловчи ишончнома асосида) томонидан имзоланганлигига эътибор қаратиши лозим бўлади.

Суд буйруғи бериш ҳақидаги аризада қуйидагилар ариза берилаётган суднинг номи, кредиторнинг, қарздорнинг номи (фамилияси, исми, отасининг исми), жойлашган ери (почта манзили) ёки яшаш жойи, кредиторнинг қонун ҳужжатларига асосланган талаби, талабга асос бўлган ҳолатлар ва уларни тасдиқловчи далиллар, ундириладиган сумманинг ҳисоб-китоби, ундирув қарздорнинг мажбуриятлари бажарилишининг таъминоти сифатида турган кўчар мол-мулкка қаратилган тақдирда эса, ундирилаётган кўчар мол-мулкнинг тавсифи ва тўланмаган тўловлар суммасининг ҳисоб-китоби, ундирилаётган қарздорлик вужудга келган давр, илова қилинаётган ҳужжатларнинг рўйхати кўрсатилиши лозим. Шу билан бирга аризада кредиторнинг ёки унинг вакилининг телефонлари, факслари рақамлари, электрон манзили кўрсатилиши ҳам мумкин.

Кредитор суд буйруғини бериш тўғрисида ариза берганида қарздорга шу аризанинг кўчирма нусхасини топшириши шарт.

Шунингдек, суд буйруғини бериш тўғрисидаги аризага давлат божи ҳамда почта харажатлари белгиланган тартибда ва миқдорда тўланганлигини, суд буйруғини бериш тўғрисидаги аризанинг кўчирма нусхаси қарздорга топширилганлигини, талабга асос бўлган ҳолатларни тасдиқловчи ҳужжатлар илова қилинади.

Коммунал хизматлар учун ҳақ тўлаш бўйича қарздорликни ундириш тўғрисида талаблар билдирилганида суд буйруғини бериш тўғрисидаги аризага эса, истеъмолчи билан тузилган шартноманинг, қарздор тан олган қарз юзага келган давр кўрсатилган қарз ҳисоб-китобининг, пеня ҳисобланиши тўғрисидаги ва истеъмолчини тегишли коммуникация тармоқларидан узиш ҳақида огоҳлантириш кўрсатилган, қарзни узиш тўғрисидаги талабнинг, истеъмолчини тегишли коммуникация тармоқларидан узиш ҳақидаги ёхуд етказиб беришни технологик ёки авария захираси даражасигача чеклаш тўғрисидаги далолатноманинг кўчирма нусхалари илова қилинади.

Юқорида қайд этилган ҳолатларга эътибор қаратилгандан сўнг, суд буйруғини бериш тўғрисидаги ариза учун судга даъво билан умумий тартибда мурожаат қилинганда низолашилаётган суммадан келиб чиққан ҳолда ҳисоблаб чиқарилган ставканинг эллик фоизи миқдорида давлат божи тўланади.

Суд буйруғини бериш тўғрисидаги аризани қабул қилиш рад этилган тақдирда, ундирувчи тўлаган давлат божи ундирувчи томонидан қарздорга умумий тартибда даъво тақдим этилганда тўланиши лозим бўлган давлат божи ҳисобига ўтказилади.

Судья томонидан юқорида қайд этилган ҳолатлар инобатга олингандан сўнг, Иқтисодий процессуал кодексининг 143-моддасида қайд этилганидек, қарздор кредиторнинг талабларига қарши эътирозини суд буйруғини бериш тўғрисидаги аризанинг кўчирма нусхаси унга топширилган пайтдан эътиборан ўн кунлик муддатда судга тасдиқловчи ҳужжатларни илова қилган ҳолда тақдим этишга ҳақли.

Қарздорнинг эътирозни белгиланган муддатда тақдим этмаганлиги, шунингдек унинг билдирилган талабга розилиги суд буйруғини бериш учун асос бўлади.

Суд буйруғини бериш тўғрисидаги аризага эътироз қарздор ёки унинг вакили томонидан имзоланади. Вакил томонидан имзоланган эътирозга ишончнома илова қилинади.

Иқтисодий процессуал кодексининг 143-моддасида қайд этилган эътирознома ўн кун муддат ичида судга ёзма ёки электрон тарзда келиб тушмаса, судья томонидан суд буйруғи кредиторга (аризанинг кўчирма нусхаси қарздорга топширилган кундан эътиборан) ўн кун ўтгач (суд буйруғининг тегишли тарзда тасдиқланган кўчирма нусхаси ёки электрон ҳужжат тарзида) берилади.

Суд буйруғи судья томонидан икки нусхада имзоланади, улардан бири ишнинг йиғма жилдида қолади, бошқаси суднинг гербли муҳри билан тасдиқланади ва кредиторга берилади. Қарздорга суд буйруғининг тегишли тарзда тасдиқланган кўчирма нусхаси юборилади.

Суд буйруғи электрон ҳужжат тарзида ҳам юборилиши мумкин.

Юқорида қайд этилган ҳолатлар инобатга олинган ҳолда қарздор томонидан билдирилган талабга нисбатан эътироз билдирилмаган бўлса, судья томонидан бериладиган суд буйруғида  суднинг номи, жойлашган ери ва буйруқ берилган сана, ишнинг рақами, судьянинг фамилияси, исм-шарифининг бош ҳарфлари, талаб нима ҳақдалиги, кредиторнинг, қарздорнинг номи (фамилияси, исми, отасининг исми), уларнинг жойлашган ери (почта манзили) ёки яшаш жойи, ундирилиши лозим бўлган пул суммаларининг миқдори ёки ундирув қаратилаётган, қарздорнинг мажбуриятлари бажарилишининг таъминоти сифатида турган кўчар мол-мулк, унинг тавсифи ва баҳоси,  ундирилаётган қарз ҳосил бўлган давр, неустойка, агар у тўланиши лозим бўлса ва қарздор томонидан тан олинган бўлса, ундирилиши лозим бўлган давлат божининг ва почта харажатларининг суммаси кўрсатилган бўлиши керак.

Суд буйруғи у берилганидан сўнг ўн кунлик муддат ўтгач қонуний кучга киради.

Суд буйруғи ижро ҳужжати кучига эга ва у суд ҳужжатларини ижро этиш учун белгиланган тартибда ижро этилиши лозим.

Ўз навбатида суд буйруғи ижро ҳужжати кучига эга эканлиги қайд этилар экан, судлар томонидан ушбу суд ҳужжатини қабул қилишда Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодекси ҳамда 2013 йил 5 декабрдаги Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг “Суд буйруғи бериш тўғрисидаги ишларни кўришда иқтисодий судлар томонидан процессуал қонун нормаларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги 254-сонли қарори талабларига қаътий риоя қилиниши лозим бўлади.

АБДУЛЛА САФАРОВ,

Сурхондарё вилоят судининг иқтисодий ишлар бўйича судьяси

ҚИЛМИШ – ҚИДИРМИШ

очерк

Маълумки, Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил 2 апрелдаги “Жазони ижро этиш муассасаларидан озод қилинган айрим тоифадаги шахслар устидан маъмурий назорат тўғрисида”ги 532-сонли Қонуни қабул қилинган.

Маъмурий назоратнинг асосий вазифаси жазони ижро этиш муассасаларидан озод қилинган айрим тоифадаги шахслар томонидан ҳуқуқбузарликлар содир этилишининг олдини олиш мақсадида уларга якка тартибда профилактик таъсир кўрсатишдан иборатдир.

Энди фикримизни юқоридаги қонун талабини бузган Термиз шаҳрида яшовчи Махмуд Пардаев (исм-фамилия ўзгартирилган) ҳақида юритмоқчимиз.

Махмуд содир этган ҳуқуқбузарлиги учун суд қарори билан 6 ой муддатга маъмурий назорат ўрнатилиб, кеч соат 2200дан эрталаб соат
0600 га қадар яшаш жойидан чиқиб кетиши, шунингдек ресторан, бар, кафе ва бошқа шу каби кўнгилочар жойларда бўлиши, шаҳар ҳудудидан чиқиб кетиши тақиқланиб, белгиланган кунлари рўйхатдан ўтиши мажбурияти борлигини унутди чоғи.

Нега дейсизми? У 2024 йил 20 июнь куни рўйхатдан ўтиш учун шаҳар Ички ишлар бўлимига сабабсиз келмасдан, маъмурий назорат тартибини қўпол равишда бузганлиги учун жиноят ишлари бўйича Термиз шаҳар судининг қарори билан жарима жазоси тайинланади. Бу билан ҳам ўзига тегишли хулоса чиқариб олмасдан, ҳар ойнинг 15, 30 кунлари рўйхатдан ўтиш учун ички ишлар бўлими келиб учрашиш мажбурияти юклатилади. Маъмурий жавобгарликка тортилгандан сўнг 2024 йил 15 ноябрь кунига қадар ҳеч қандай узрли сабабларсиз рўйхатдан ўтишдан бош тортиб, такроран маъмурий назорат қоидаларини бузади.

Бу ҳаракати уни яна судга етаклади. Жиноят ишлари бўйича Термиз шаҳар судининг ҳукми билан 1 (бир) йил муддатга озодликдан маҳрум этилди.

Хулоса шуки, жиноятга жазо муқаррар деб бежизга айтилмаган.

АБДУСАЛОМ МИРЗАЕВ,

Жиноят ишлари бўйича Термиз шаҳар суди раиси

МАНФААТЛАР ТЎҚНАШУВИ БУ….

Муҳтарам Президентимиз 2024 йил 5 июнь куни Ўзбекистон Республикасининг Манфаатлар тўқнашуви тўғриисдаги қонунни имзолади. Мазкур Қонуннинг асосий мақсади манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ муносабатларни тартибга солишдан иборат.

Манфаатлар тўқнашуви – шахснинг шахсий (бевосита ёки билвосита) манфаатдорлиги унинг ўз лавозим ёки хизмат мажбуриятларини лозим даражада бажаришига таъсир кўрсатаётган ёхуд таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ҳамда шахсий манфаатдорлик билан фуқароларнинг, ташкилотларнинг, жамиятнинг ёки давлатнинг ҳуқуқлари, қонуний манфаатлари ўртасида қарама-қаршилик юзага келаётган (мавжуд манфаатлар тўқнашуви) ёки юзага келиши мумкин бўлган (эҳтимолий манфаатлар тўқнашуви) вазиятдир.

Қабул қилинган ушбу Қонун Ўзбекистон Республикасида муҳим аҳамиятга эга бўлиб, қонун билан қуйидаги соҳалар тартибга солинади яъни, ушбу қонуннинг амал қилиши давлат органларига ва маҳаллий давлат ҳокимияти органларига, давлат муассасаларига, давлат унитар корхоналарига, давлат мақсадли жамғармаларига, шунингдек устав фондида (устав капиталида) давлат улуши 50 фоиз миқдорда ва ундан ортиқ бўлган акциядорлик жамиятларига (бундан буён матнда давлат органлари ёки бошқа ташкилотлар деб юритилади) нисбатан татбиқ этилади.

Қонуннинг амал қилиши:

-ўз устав фондида (устав капиталида) давлат органларининг ёки бошқа ташкилотларнинг улуши жами 50 фоиз миқдорда ва ундан ортиқ бўлган юридик шахсларга нисбатан;

-ўз устав фондида (устав капиталида) ушбу модда учинчи қисмининг иккинчи хатбошисида кўрсатилган ташкилотларнинг улуши жами 50 фоиз миқдорда ва ундан ортиқ бўлган юридик шахсларга нисбатан фақат уларнинг давлат харидлари соҳасидаги муносабатларига татбиқ этилади.

Бундан ташқари, ушбу қонун билан Ўзбекистон Республикасининг Коррупцияга қарши курашиш агентлиги манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ муносабатларни тартибга солиш соҳасидаги махсус ваколатли давлат органи эканлиги белгиланган ва унга қуйидаги ваколатлар берилган:

-манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ ахборотни ва материалларни давлат органларидан ёки бошқа ташкилотлардан сўраб олади ва ўрганади;

-давлат органларининг ёки бошқа ташкилотларнинг манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ муносабатларни тартибга солиш соҳасидаги фаолиятини мувофиқлаштиради;

-давлат органларининг ёки бошқа ташкилотларнинг манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ муносабатларни тартибга солиш соҳасидаги фаолиятини, шу жумладан жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари асосида ўрганади;

-манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ ҳолатлар аниқланганда, битимни бекор қилиш, қарорни ҳамда бошқа ҳужжатни ўзгартириш ёки бекор қилиш тўғрисида давлат органларига ёки бошқа ташкилотларга тақдимнома киритади ёхуд уларни ҳақиқий эмас деб топиш ҳақида судга даъво киритади;

-манфаатлар тўқнашувини ҳисобга олиш реестрининг, мавжуд манфаатлар тўқнашуви тўғрисидаги хабарноманинг ҳамда эҳтимолий манфаатлар тўқнашуви тўғрисидаги декларациянинг намунавий шаклларини тасдиқлайди;

-давлат органлари ёки бошқа ташкилотлар учун манфаатлар тўқнашувини тартибга солиш бўйича услубий тавсияларни эълон қилади;

-манфаатлар тўқнашуви натижасида фуқароларнинг, ташкилотларнинг, жамиятнинг ёки давлатнинг манфаатларига етказилган зарарнинг ўрни тўлиқ қопланишига эришилиши устидан назоратни амалга оширади;

-махсус бўлинмалар ходимларининг тизимли равишда малакасини оширишни, уларда тегишли кўникмаларни шакллантиришга қаратилган ўқитишни ташкил этади;

-маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги қонунчиликка мувофиқ манфаатлар тўқнашуви тўғрисидаги қонунчилик талабларига риоя этмаганлик билан боғлиқ маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳақида баённомани тузади ва уни кўриб чиқиш учун судга юборади.

Таъкидлаш жоизки, махсус ваколатли давлат органи қонунчиликка мувофиқ бошқа ваколатларни ҳам амалга ошириши мумкин.

НУРАЛИ МУМИНОВ,

Фуқаролик ишлари бўйича Денов туманлараро суди судьяси

ЖИНОЯТ ЖАЗОСИЗ ҚОЛМАЙДИ

очерк

Маънавияти нуқсонли бўлган киши борки, хатти-ҳаракати оқибатини ўйламай  иш қилиб, жиноятчи, деган тамғани орттириб олади. Бугун эътиборингизга ҳавола этилаётган жиноят тафсилоти иштирокчи ҳам бир оилага бош, кимнингдир отаси, яна бир умидвор муштипар онанинг дилбанди,  фарзандларининг отаси, қариганимда суянч бўлади деган умидда улғайтирган ота.  

Афсуски, жиноят йўлини танлаган инсон жисмонан соғлом, тоғни урса талқон қиладиган навқирон ёшда. Бироқ, у оғирнинг устидан, енгилнинг остидан ўтишни афзал кўрган одам. 

Фарход Чориев (исм-фамилиялари ўзгартирилган) оқ-қорани тўла ажрата оладиган бир даврда спиртли ичимлик истеъмол қилишдан ўзини тия олмасдан маҳалладошининг тўй маросимида кўп миқдорда спиртли ичимлик истеъмол қилиб, спиртли ичимликнинг ножўя таъсиридан ўзини шер билган Фарход тўйхона ҳовлисида маҳалладоши Ўктам Дониевни учратиб, у билан ҳеч бир сабабсиз тортишиб қолади. Шунда у маст ҳолда Ўктамни бош ва юз соҳасига бир неча маротаба тепиб, итариб юбориши натижасида боши билан ерга йиқилади. Шу вақтда Ўктам жойидан турмоқчи бўлган вақтда Фарход мушт билан уриб калтаклаш билан ҳовуридан туша кўрмай, яна бир неча маротаба юз соҳасига уриб, тепиб уни бу ёруғ оламдан кўз юмишига сабабчи бўлади.

Судда судланган Фарход Чориев айбига тўлиқ иқрор ва пушаймонлик билдириб, ўзига суддан қонуний енгиллик беришни сўради. 

Судланувчига Жиноят кодексининг тегишли моддалари билан қилмишига яраша жазо тайинланди.

Мана кўза кунда эмас, кунида синадиган кун келди. Қонуннинг қўли узун, нигоҳлари ўткир. Унинг назаридан, қатъий талабидан, қолаверса, жазодан қочиб қутилиб бўлмайди.

АББОС ХОЛМУМИНОВ,

Жиноят ишлари бўйича Ангор туман суди раиси

КОРРУПЦИЯ – РИВОЖЛАНИШИМИЗГА ТЎСИҚ

Коррупция бу – мансаб мавқеидан шахсий мақсадларда фойдаланиш билан боғлиқ бўлган жиноят тури ҳисобланади. Коррупция фаолияти хуфёна иқтисодиётнинг асосий турларидан биридир. Аксарият ҳолларда коррупция деганда давлат хизматчилари томонидан шахсий манфаатларни кўзлаб, бойлик орттириш мақсадида халқдан пора олиш, қонунга хилоф пул даромадларини қўлга киритиш тушунилади. Аммо, умуман олганда, давлат амалдорларигина эмас, балки, давлат ташкилотида ишламайдиган фуқаролар ҳам коррупцияга доир муносабатларнинг иштирокчилари бўлиши, пора пул эмас, балки бошқа нарса эвазига маълум хизматни амалга оширишлари мумкин.

Демократик қадриятлар қарор топиб бораётган бир вақтда давлат хизматчилари томонидан порахўрлик, мансаб мавқеини суиистеъмол қилиш билан боғлиқ жиноятларни содир этилиши ҳокимиятнинг обрўсизланишига, давлатнинг сиёсий, иқтисодий, ҳуқуқий тизимига путур етишига, натижада амалдаги ҳокимиятга нисбатан норозиликка сабаб бўлади. Коррупциянинг маълум бир мамлакатда ривожланиши эса ўша давлатнинг таназзулига олиб келади.

Коррупция – илдизлари давлат хизматини ташкил этишдаги нуқсонларга ва давлат хизматчиларининг ўзига хос психологиясига бориб тақаладиган ижтимоий ҳодиса. Бу коррупцияга қарши аввало маъмурий-ҳуқуқий ва ташкилий-бошқарув чора-тадбирлари кўрилиши зарурлигидан дарак беради.

Шунингдек, коррупция фуқаронинг давлат вакили билан маъмурий муносабатлари маъно-моҳиятини ўзгартиради ва жамият учун ҳам, давлат учун ҳам салбий оқибатларни келтириб чиқаради. “Коррупция – давлат органлари ходимлари моддий ёки мулкий йўсинда ғайриқонуний шахсий наф кўриш мақсадида ўз хизмат мавқеидан фойдаланишида ифодаланадиган ижтимоий ҳодисадир.

Давлат ҳокимияти органлари фаолияти устидан кучли жамоатчилик назоратини амалга ошириш фуқаролик жамиятини барпо этишнинг энг муҳим шартларидан ҳисобланади. Зотан, фуқароларнинг фаоллиги, ижтимоий ҳодисаларга бефарқ бўлмаслиги ҳамда ҳар бир давлат хизматчисининг ўз фаолиятини жамоатчилик назорати остида эканлигини чуқур ҳис этиб бориши фуқаролик жамиятини мустаҳкамлашнинг муҳим шартидир. Буни давлатимиз раҳбари таъбири билан айтганда, биз давлатнинг назорат функцияларини қанча кучайтирсак, назорат билан шуғулланувчи давлат тузилмалари ва органларини қанча кўпайтирсак, амалдорларнинг зўравонлиги ва коррупция шунча авж олаверади.

Бугунги кунда республикамизда жиноятчиликнинг сабабларини аниқлаш чоралари кўрилмоқда, фош этилган коррупциячилар қаттиқ жазоланмоқда. Мамлакат ичидаги жиноятчилик доимо давлат томонидан қаттиқ назорат қилиб борилади. Жиноятчилик кенг авж олиб кетишига ва коррупциячилар домига илинган амалдорларнинг бебошлигига йўл қўймаслик мақсадида бир қатор узоқ муддатли чора-тадбирлар ишга солинган. Улар жиноятчиликка қарши кураш стратегиямизни белгилаб беради.

Таъкидлаш керакки, жиноятни жазолашдан кўра, уни олдини олиш сингари профилактик тадбирларнинг йўлга қўйилиши қай даражада оқилоналиги аллақачон исботланган. Зеро, Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 2-моддасида жиноятларнинг олдини олиш жиноят қонунининг асосий вазифаларидан бири сифатида бежиз белгилаб қўйилмаган.

ТАХИР БЕКПУЛАТОВ,

Жиноят ишлари бўйича Жарқўрғон туман суди раиси

КУЧЛИ ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ ДОРИ ВОСИТАЛАРИНИ СОТГАН ШАХСНИНГ ОЗОДЛИГИ ЧЕКЛАНДИ

ОЧЕРК

Орамизда шундай инсонлар ҳам борки, текин даромад топиш ниятида юради. Фақат эркаклар десак хато бўлади, чунки улар орасида аёллар ҳам бор.

Термиздаги  бозорларнинг бирида анча йиллардан буён савдо-сотиқ ишлари билан шуғулланувчи Малохат Султонованинг (исм фамилиялар ўзгартирилган) савдоси ишлари яхши эди. Шундай бўлса-да, у негадир жиноий йўл билан моддий даромад кўриш истагида бўлди.

Хусусан, Малохат 2024 йилнинг январь ойида ўзига олдиндан таниш бўлмаган шахсдан “Сибутрамин, флоксетин ва фенолфталеин”, “Fatzorb” ва “Редуксин лайт” номли дори воситаларини келишилган нархда сотиб олади. Шу тариқа у олган дори воситаларини ўзи раҳбарлик қилаётган буюм бозоридаги савдо дўконининг растасига сотиш мақсадида жойлаштиради. Малохатнинг бу ҳаракатларини тезкор ходимлар пайқаб қолади. Шундан сўнг 2024 йил 19 апрель куни тезкор тадбирда таркибида кучли таъсир қилувчи моддалар мавжуд бўлган дори воситаларининг 3 дона металл қутида бўлган жами 108 дона капсула “Fatzorb” номли ва 1 дона металл қутида бўлган жами 36 дона капсула “Редуксин лайт” номли дори воситаларини тадбирга мижоз сифатида жалб қилинган “Х” исмли шахсга жами 450 минг сўмга сотган вақтда тадбир иштирокчилари томонидан ушланади ва ундан дори воситалари далилий ашё сифатида ҳужжатлаштириб олинади.

Жиноят ишлари бўйича Термиз шаҳар судида ўтказилган очиқ суд мажлисида Малохат Султонованинг қилмишга лойиқ жазо берилади яъни, унинг 1 (бир) йилга озодлиги чекланди.  

Кўза кунда эмас, кунида синади, деган нақл бежиз айтилмаган. Унинг кучли таъсир қилувчи моддаларни сотиш ҳаракатларига чек қўйилди. Шу маънода қинғир ишлар билан боғлиқ воқелик якунидан судланувчи хулоса чиқариб, жиноят кўчасига қайта қадам босмаслиги учун аччиқ сабоқ бўлса, ажабмас.

АЗАМАТ ШОМУРОДОВ,

Сурхондарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судьяси

ҚОЧОҚ ОТА

очерк

Болалар соғлом ва баркамол авлод сифатида вояга етишида ота-оналар маъсул ҳамда улар ўзларининг вояга етмаган ва вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларини ижтимоий таъминлашга мажбур бўлиб, ушбу мажбуриятни ихтиёрий равишда бажармаган ота-онадан алимент суднинг ҳал қилув қарори ва суд буйруғи чиқариш орқали ундирилади. 

Фикримизни бир суд жараёнига қаратсак.

Ангорлик Нозим Абдуллаевдан тегишли суд буйруғига кўра, икки нафар вояга етмаган фарзандининг моддий таъминоти учун улар вояга етгунга қадар ойлик иш ҳақи ва бошқа даромадларининг 1/3 қисми миқдорида алимент ундириш белгиланади. Бироқ, Нозим 2020 йил 13 октябрдан 2025 йил 5 май кунига қадар ундирилиши лозим бўлган жами 77.712.951 сўм алимент пулларини вояга етмаган фарзандлари учун тўламасдан номаълум томонга қочиб юради.

Нозимни қочоқлиги узоққа чўзилмади, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган ходимлари уни ушлаб, судга олиб келинганида, ҳозирда ҳеч жойга ишламаётганлигини ва алимент қарздорлигини тўлашга имконияти йўқлигини билдиради.

Суд мажлисида жабрланувчи собиқ турмуш ўртоғи Насиба Гадоева вояга етмаган фарзандларини ота-онасининг нафақаси ҳисобидан боқиб келаётганлигини, ўзи касаллиги сабабли ҳеч қаерда ишламаётганлигини, уни устига бир нафар фарзанди ҳам бетоблигини, унга ҳозирги кунда фарзандини даволатиш учун моддий ёрдам кераклигини, қарздор собиқ турмуш ўртоғи Нозим Абдуллаев болаларини моддий таъминлашдан қочиб, алимент пулларини тўламасдан келаётганлиги сабаби унга қонуний чора кўришни сўради.

Нозим Абдуллаевнинг ушбу ҳаракати суд мажлисида аниқланган ҳолатлар қолаверса, иш ҳужжатларида тўпланган бошқа далиллар билан исботланган.

Жиноят ишлари бўйича Ангор туман судининг қарори билан қаҳрамонимиз Нозим Абдуллаевга Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 474-моддаси билан 15 сутка маъмурий қамоқ жазоси тайинланди. Шу каби, унга келгусида бу ҳаракатларини давом эттирса ва алимент қарздорлигини тўламаган тақдирда, жиноий жавобгарликка тортилиши ҳам тушунтирилди.

Хулоса қилиб айтганда, вояга етмаган фарзандларининг отаси алимент қарздорлигини тўлаш мажбуриятидан қочиб, узоққа боролмади, у ушланиб, Қонун олдида жавоб бериши ҳамда жазо муқаррарлиги таъминланди.

ХАДИЧА РАХИМОВА,

Жиноят ишлари бўйича Ангор туман суди тергов судьяси

МЕҲНАТ ҲУҚУҚЛАРИ ИШОНЧЛИ ҲИМОЯДА

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 42-моддасида, ҳар ким муносиб меҳнат қилиш, касб ва фаолият турини эркин танлаш, хавфсизлик ва гигиена талабларига жавоб берадиган қулай меҳнат шароитларида ишлаш, меҳнати учун ҳеч қандай камситишларсиз ҳамда меҳнатга ҳақ тўлашнинг белгиланган энг кам миқдоридан кам бўлмаган тарзда адолатли ҳақ олиш, шунингдек ишсизликдан қонунда белгиланган тартибда ҳимояланиш ҳуқуқига эга эканлиги белгилаб қўйилган.

Ҳар бир шахс меҳнат муносабатлари жараёнига киришар экан, унда ўзининг эгаллаб турган мақомига кўра, иш берувчи ёки ходим сифатида меҳнат шартномасининг тарафларидан бири бўлиб ҳисобланади.

Меҳнат муносабатларини амалга ошириш жараёнида турли хил узрли ва узрсиз сабаблар натижасида иш берувчи ва ходим ўртасида меҳнат вазифаларини бажариш билан боғлиқ тушунмовчиликлар юзага келиши мумкин. Бу каби ҳолатларга ҳуқуқий ечим топиш масаласида меҳнат қонунчилиги соҳасида назорат қилувчи ва қонунийликни таъминловчи ташкилотлар хизматига эҳтиёж туғилади.

Мамлакатимизда меҳнат муносабатларини тартибга солиш бўйича ваколатли органлар Камбағалликни қисқартириш ва бандлик вазирлиги, Касаба уюшмалари федерацияси, прокуратура органлари ҳамда фуқаролик ишлари бўйича судлар ҳисобланади.

Бугунги глобаллашув ва фуқароларнинг ҳуқуқий онг ҳамда ҳуқуқий маданияти юксалиб бориши жараёнларида юзага келаётган меҳнат низоларини тартибга солиш борасида фуқаролик ишлари бўйича судларнинг кўмагига эҳтиёжлар ҳам ортиб бормоқда.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процсессуал кодекси 26-моддасининг 1-бандида меҳнат муносабатларидан келиб чиқадиган низоларни кўриб чиқиш ваколати фуқаролик ишлари бўйича судларга тегишли эканлиги белгиланган.

Шунингдек, ушбу кодекснинг 207-моддаси 2-қисмида меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низолар йигирма кунлик муддатда биринчи инстанция суди томонидан кўриб чиқилиши лозимлиги белгиланган.

Юқорида келтириб ўтилган қонун нормаларининг мазмун-моҳияти судлар томонидан меҳнат низолари юзасидан бузилган ҳуқуқларни тиклашнинг самаралари механизмларини яратиш мақсадида белгиланган бўлиб, уларнинг моҳияти ушбу турдаги низоларни максимал даражада тезроқ ва сифатли кўриб томомлаш ва суд ҳужжатининг ижросини дарҳол таъминлаш тўғрисида нормалар мавжудлигида кўринади.

Фикримиз сўнгида барча меҳнат муносабатлари иштирокчиларини ташкилот ички-тартиб қоидалари, жамоа шартномаси ҳамда лавозим йўриқномасида белгилаб қўйилган мажбуриятларни виждонан бажаришга чорлаган ҳолда меҳнат қилишга доир ҳуқуқлари бузилган  тақдирда ушбу низо юзасидан фуқаролик ишлари бўйича судлар бузилган меҳнат ҳуқуларини тиклашнинг ишончли ҳимоячиси эканлигини эслатиб ўтиш лозим деб ҳисоблаймиз.

Дилмурод Жумаев,

Сурхондарё вилоят судининг судья катта ёрдамчиси

ШАҲАРСОЗЛИК НОРМАЛАРИНИ БУЗГАНЛИК УЧУН ЖАВОБГАРЛИК МАВЖУД

Маълумки, кейинги йилларда мамлакатимизда турар жойлар ва ижтимоий-маиший объектлар қурилишини ривожлантириш ҳамда шаҳарлар ва қишлоқ аҳоли пунктларининг замонавий архитектура қиёфасини шакллантирувчи шаҳарсозлик ҳужжатлари билан таъминлаш юзасидан комплекс чора-тадбирлар тизимли амалга оширилмоқда. Бунинг натижасида бир неча шаҳарлар ва шаҳар посёлкалари бош режалар билан таъминланди, қишлоқлар фуқаролр йиғинлари ҳудудларни архитектура-режалаштириш жиҳатидан ташкил этиш лойиҳаларига эга бўлди.

Шаҳарсозлик жадал суратлар билан ривожланиб бораётган юртимизда ушбу соҳани қатъий қонун билан тартибга солиш муҳим аҳамиятга эга эди.      

Ўзбекистон Республикасининг 2025 йил 25 мартдаги ЎРҚ-1050-сонли Қонуни билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексига ва Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига ўзгартиришлар киритилиб, шаҳарсозлик тўғрисидаги қонунчиликни бузганлик учун маъмурий ва жиноий жавобгарлик белгиланди яъни лойиҳалаш, қурилиш-монтаж ишлари бажарилаётганда талабларни бузиш, шунингдек қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги соҳасида назорат қилиш ҳамда йўл-қурилиш ишлари сифатини назорат қилиш инспекцияларининг кўрсатмаларини бажаришдан қасддан бўйин товлаш ёки ўз вақтида бажармаслик (бундан 300 куб метрдан ортиқ бўлмаган яшаш учун мўлжалланмаган жойлар ҳамда икки қаватдан юқори бўлмаган (соколни ҳисобга олмаган ҳолда), баландлиги ер юзасидан 12 метрдан ва (ёки) умумий майдони 500 квадрат метрдан ортиқ бўлмаган якка тартибдаги уй-жой қурилиш объектлари мустасно) -фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг ўттиз баравари, мансабдор шахсларга эса етмиш баравари миқдорда жарима белгиланди.

Шунингдек, қурилиши тугалланган бинолар ва иншоотлардан фойдаланишга доир рухсатнома бериш ҳамда уларни фойдаланишга қабул қилиш қоидаларини бузиш, шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, бир йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки икки йилгача озодликни чеклаш ёхуд икки йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Бундан ташқари, кўп квартирали уйлардаги таянч конструкцияларни қонунчиликни ҳамда техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларни бузган ҳолда ўзгартириш ва (ёки) реконструкция қилиш, шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки икки йилдан уч йилгача озодликни чеклаш ёхуд икки йилдан уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Шу каби, шаҳарсозлик тўғрисидаги қонунчиликка мувофиқ биноларни, иншоотларни ёки бошқа объектларни қуриш, реконструкция қилиш ва капитал таъмирлашга тақиқлар (чекловлар) белгиланган зоналарда ушбу ишларни бажариш ёки аҳоли пунктларининг тасдиқланган бош режаларига, уларни режалаштириш ва қуриш лойиҳаларига зид равишда (бош режаларда назарда тутилмаган) бинолар ва иншоотларни лойиҳалаштириш, реконструкция қилиш ва қуриш, шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, икки йилдан уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки икки йилдан уч йилгача озодликни чеклаш ёхуд икки йилдан уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Давлат муҳофазасига олинган моддий маданий мерос кўчмас мулк объектларининг қўриқланадиган теграларида, алоҳида муҳофаза қилинадиган тарихий-маданий ҳудудларда, шу жумладан ўзининг тарихий-маданий қимматига кўра Умумжаҳон мероси рўйхатига киритилган ҳудудларда ва уларнинг қўриқланадиган теграларида моддий маданий мерос объектлари ҳисобланмаган бинолар, иншоотлар ҳамда бошқа объектларни белгиланган тартибда рухсатнома олмасдан қуриш ёки бузиш, шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, икки йилдан уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки икки йилдан уч йилгача озодликни чеклаш ёхуд икки йилдан уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Шуни ёддан чиқамаслигимиз лозимки, шаҳарсозлик нормаларига амал қилиш ўзимиз ва оиламиз хавфсизлиги учун муҳим аҳамият каб этади, шаҳарсозлик нормаларини бузиш маъмурий ёки жиноий жавобгарликдан ташқари ўзимиз ва оиламиз учун оғир ва кўнгилсиз оқибатларга олиб келиши мумкин. Шунинг учун барчамиз белгиланган нормаларга қатъий амал қилишимиз мақсадга мувофиқ бўлади.

ФАРХОД ХУШБОҚОВ,

Сурхондарё вилоят судининг судья катта ёрдамчиси

Аҳолининг ҳордиқ чиқаришига мўлжалланган ерларга қурилиш қилиш тақиқланди ва бундай чекловни бузганлик учун жавобгарлик кучайтирилди

Сўнгги йилларда давлат мулки ҳисобланган умумий фойдаланишдаги боғлар, сайилгоҳ, хиёбонлар, дарахтзорлар, умуман олганда, маданий ҳордиқ масканлари ҳудудида бино ва иншоотларни қуриш ҳолатлари кўпайди. Оқибатда кўп йиллик дарахтлар кесилиб, атроф-муҳитнинг ифлосланишига сабаб бўлди. Бу эса аҳолининг ҳақли эътирозини келтириб чиқарди.  

Дарҳақиқат, “Ўзбекистон – 2030” стратегиясини “Атроф-муҳитни асраш ва “яшил» иқтисодиёт йили»да амалга ошириш бўйича давлат дастури доирасида экологик ҳолатни яхшилаш ҳамда ер участкаларидан самарали фойдаланишни йўлга қўйиш кўзда тутилган. 

Хусусан, жорий йилнинг 5 май кунида “Ер участкаларидан фойдаланиш тартиби янада такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонуни кучга кирди.

Қонунга кўра, 2027 йил 1 январдан бошлаб ер ресурсларини муҳофаза қилиш,  тупроқнинг унумдор қатлами йўқолиб кетишининг олдини олиш мақсадида қишлоқ хўжалиги соҳасида табиатни муҳофаза қилиш, соғломлаштириш ва рекреация мақсадларига мўлжалланган ерлар, тарихий-маданий аҳамиятга молик ерлар, ўрмон ҳамда сув фонди ерларида тупроқ карьерлари фаолияти тақиқланади.  

Таъкидлаш жоизки, ер ва шаҳарсозлик тўғрисидаги қонунчиликка риоя этиш, шаҳарсозлик регламентлари талабларини таъминлаш, ердан фойдаланувчиларнинг, ижарачиларнинг, ер участкаси мулкдорларининг ердан фойдаланиш тартибидан  хабардорлигини ошириш мақсадида ердан рухсат этилган ҳолларда фойдаланиш турларини аниқлаштириш зарурияти юзага келган эди.  

Амалдаги қонунчиликка кўра, «ер участкасидан рухсат этилган фойдаланиш тури» деган тушунчанинг таърифи мавжуд эмас эди ҳамда унинг мазмуни очиқланмаган эди.

Шунингдек, ер участкасини сотиб олиш ёки инвестиция лойиҳасини амалга оширишни бошлашдан олдин ер участкасидан рухсат этилган фойдаланиш турлари ҳақида аниқ тушунчага ёки тасаввурга эга бўлиш керак.

Шу каби ҳолатларни тартибга солиш мақсадида Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ер участкаларидан рухсат этилган фойдаланиш турларини жорий этишни назарда тутувчи ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.  

Бундан ташқари, истироҳат боғларнинг ерларини маҳаллий ҳокимият захирасига олиш, кейинчалик бегоналаштириш амалиёти кенгайиб, янгидан қайта-қайта кадастр ҳужжатини тузиш орқали боғлар ҳудуди қисқариб кетаётгани ҳам кузатилмоқда.

Бинобарин, янги қабул қилинган қонун билан амалдаги 4 кодекс ва 7 қонунга тегишли ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Жумладан, Жиноят, Шаҳарсозлик, Маъмурий жавобгарлик ва Ер кодексларига, шунингдек “Фермер хўжалиги тўғрисида”, “Давлат ер кадастри тўғрисида”, “Муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар тўғрисида”, “Деҳқон хўжалиги тўғрисида”, “Томорқа хўжалиги тўғрисида”, “Қишлоқ хўжалигига мўлжалланмаган ер участкаларини хусусийлаштириш тўғрисида”, “Давлат мулкини бошқариш тўғрисида”ги қонунлар шулар жумласидандир.  

Мазкур қонун ҳужжатларига ер участкаларидан рухсат этилган фойдаланиш турлари жорий этилишини, аҳолининг маданий-маиший эҳтиёжларини қондириш мақсадида дам олиш учун фойдаланиладиган ерларни хусусийлаштириш ёки бегоналаштириш, ҳудудни қисқартириш, мазкур ҳудудларда бино ва иншоотлар қуришни тақиқлаш, ушбу чекловларни бузганлик учун жавобгарликни кучайтиришни назарда тутувчи нормалар киритилди.  

Ер ва шаҳарсозлик қонунчилиги ўртасидаги муносабатларни таъминлаш, шунингдек улардан фойдаланиш мақсади устидан назорат қилиш самарадорлиги  кучайтирилди.  

Эндиликда ердан фойдаланувчилар, ижарачилар, ер мулкдорларининг ер участкаларидан рухсат этилган фойдаланиш турлари бўйича хабардорлиги оширилади.  

Мухтасар айтганда, ушбу Қонун экология ва атроф – муҳитнинг  яхшиланишига ҳамда  мансабдор шахсларнинг масъулиятини янада оширишга хизмат қилади.

МАНСУР АБДУРАХМАНОВ,

Сурхондарё вилоят судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси