Сурхондарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати апелляция инстанциясининг ажримига кўра, Хаким Махмудовга (исм фамилиялар ўзгартирилган) нисбатан Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 169-моддаси 4-қисми “б” банди билан 8 йил озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинлаш ҳақидаги жиноят ишлари бўйича биринчи босқич судининг ҳукми ўзгаришсиз қолдирилди.
Жумладан, Хаким Махмудов илгари ҳам бир неча маротаба ўғирлик жиноятларини содир этганлиги учун ўта ҳавфли рецидивист деб топилган ва тайинланган жазоларни тегишли тартибда ўтаб чиққан бўлса-да, бироқ 2021 йил 3 декабрь куни ўзганинг мулкини ўғирлаш мақсадида, Узун туманида жойлашган масжид олдига бориб, шу ерда турган Узун туманида яшовчи Нарзулла Боевга тегишли “Ласетти” русумли автомашинанинг ҳайдовчи томондаги олди эшиги қулфини ўзи билан бирга олиб юрган қайчи билан бузиб очиб, автомашина қутисида бўлган 15.180.000 сўм пулларини яширин равишда талон-торож қилиб, воқеа жойидан яширинган.
Судланувчи судда жиноятни ўзини бошқараолмаган ҳолатда содир қилгани ҳақида важлар келтирса-да, унинг важлари жазодан қутулиб қолишига ёрдам бермади.
Шундай экан, ўзганинг мулкини қонунга хилоф равишда қўлга киритиш, жумладан ўғирлик қилиш учун қонунларимизда жавобгарлик муқаррар эканлигини доимо ёдда сақлаш зарур.
Ўзбекистон Республикаси Конститутциясининг 77-моддаси 1-қисмида, “Ота-оналар ва уларнинг ўрнини босувчи шахслар ўз фарзандларини вояга етгунига қадар боқиши, уларнинг тарбияси, таълим олиши, соғлом, тўлақонли ва ҳар томонлама камол топиши хусусида ғамхўрлик қилишга мажбурдирлар.” деб белгиланган.
Даъвогар Фозилова Зарина (фамлияси ва исми ўзгартилган) судга даъво ариза билан мурожаат қилиб, суддан жавобгар Амиров Отабеккадан (фамлияси ва исми ўзгартилган) икки нафар фарзандининг таъминоти учун фарзанди вояга етгунига қадар алимент ундириб беришни сўраган.
Тарафларнинг ўртасида икки нафар 2021 йил ва 2023 йилда туғилган вояга етмаган фарзандлари бор.
Ўзбекистон Республикаси Оила Кодексининг 97-моддасида, вояга етмаган болаларига алимент тўлаш ва уларга таъминот беришда ота-онанинг мажбуриятлари тенгдир.
Ўзбекистон Республикаси Оила Кодексининг 99-моддаси биринчи қисмига кўра, агар вояга етмаган болаларига таъминот бериш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаса, уларнинг таъминоти учун алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳаққи ва (ёки) бошқа даромадининг бир бола учун – тўртдан бир қисми; икки бола учун – учдан бир қисми; уч ва ундан ортиқ бола учун – ярмиси миқдорида ундирилади.
Тарафлар вояга етмаган фарзадининг таъминоти ҳақида ўзаро келишувга эриша олмаган. Суд томонидан даъвогарнинг даъвосини қаноатлантириб, Фозилова Заринанинг фойдасига 2021 йилда туғилган Алишер ва 2023 йилда туғилган Мадинанинг моддий таъминоти учун Амиров Отабекдан унинг барча иш ҳақи ва даромадларининг 1/3 қисми миқдорида ҳар ойда алимент ундириш белгиланди.
Коррупция жамиятни емирувчи иллат бўлиб, у ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ривожланишга, демократия асосларига ва қонун устуворлигига тўсқинлик қилади.
Коррупция сўзи – лотинча “пора бериб сотиб олиш” маъносини англатиб, мансабдор шахслар томонидан уларга берилган ҳуқуқ ва имкониятлардан шахсий бойлик орттириш мақсадида фойдаланишни ифодаловчи сиёсий ёки давлат бошқаруви соҳасидаги жиноий фаолият тушунилади. Коррупция жиноят қонунчилигида ўзи мустақил жиноят таркиби бўлмай, балки бир қатор мансабга оид жиноятларни қамраб олувчи умумлашган тушунчадир.
Хусусан, унинг таркибига мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш, ҳокимият ҳаракатсизлиги, пора олиш, бериш ва бошқа бир қатор жиноятлар киради.
Таъкидлаш лозимки, коррупция, энг аввало, инсон ҳуқуқларини таъминлашга монелик қилиб, ижтимоий тенгсизликни келтириб чиқаради. Эркин бозор иқтисодиётининг ривожланишига, ҳаёт даражасининг пасайишига олиб келади. Шу билан бир қаторда коррупция фуқароларнинг давлат бошқаруви идораларига бўлган ишончи йўқолишига олиб келиб, уюшган жиноятчиликнинг авж олишига замин яратади ва инсонларнинг хавфсизлигига таҳдид солади.
Яъни ҳар қандай салбий ҳолат сингари коррупция ҳам жамият ривожига тўсқинлик қилмоқда. Шу боиси мамлакатимизда коррупцияга қарши кексин ва муросасиз кураш олиб борилмоқда. Жумладан, бунинг асоси сифатида “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонунни ва Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 29 июндаги “Коррупцияга қарши курашиш агентлиги фаолиятини ташкил этиш тўғрисидаги ”ги Фармоннинг қабул қилиниши, коррупцияга қарши кураш бўйича идоралараро комиссиясининг ташкил этилиши, шунингдек коррупцияга қарши курашиш бўйича давлат Дастурининг тасдиқланиши мамлакатимизда коррупциявий ҳуқуқбузарликлар ва жиноятларнинг олдини олишга қаратилган чора–тадбирлар, вазифаларни амалга оширишни таъминлашга хизмат қилади.
Шу ўринда алоҳида таъкидлаш лозимки, сўнгги йилларда Президентимиз Шавкат Мирзиёев ташаббуслари билан мамлакатимизда коррупцияга қарши курашишнинг давлат сиёсати даражасига кўтарилгани эътирофга молик.
Таъкидлаш жоиз, коррупция ҳар қандай давлат ва жамиятнинг сиёсий-иқтисодий ривожланишига жиддий путур етказади. Давлатнинг конституциявий асосларини, қонун устуворлигини заифлаштиради, пировардида, инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг поймол бўлишига олиб келади.
Шу боис, коррупция мураккаб ижтимоий ҳодиса бўлиб, унга қарши курашиш учун алоҳида чораларни қўллаш самарали ҳисобланмайди, коррупцияга қарши курашишда давлат ва жамиятнинг ўзаро жипслиги талаб этилади.
Коррупция – тараққиёт кушандаси экан бунга қарши барчамиз курашиб, бу борада ўз хиссамизни қўшишимиз, буни ўзимизнинг хатти ҳаракатларимиз, билимимиз ва тарғибот қилишимиз, ҳаммамиз бир ёқадан бош чиқариб фаолият юритишимиз лозим.
Шундай экан, ўзимизга хулоса қилишимиз, келажакни коррупциясиз биргаликда қуришимиз, бунинг учун аввало ўзимизни ўзимиз тарбия қилишимиз, коррупциянининг ҳар қандай кўришнишини бартараф қилиш учун биргаликда курашишимиз зарурдир. Қабул қилинган фармон ва қонун эса давлат ва жамият тараққиётига салбий таъсир этувчи мазкур иллатга қарши курашишнинг ҳуқуқий механизми сифатида хизмат қилади.
Хулоса сифатида айтиш лозимки, коррупцияга сезиларли зарба бериш учун, энг аввало, жамиятдаги барча фуқаролар ўз ҳуқуқ ва бурчларини билишлари билан бир қаторда, унга шахсан риоя қилиш ва бошқалардан ҳам шуни талаб қилиш ҳамда мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан жамоат назоратини кучайтириш лозимдир.
НИГОРА ХАСАНОВА
Жиноят ишлари бўйича Термиз шаҳар суди судья ёрдамчиси
Тарихчи Баҳодир Эшовнинг Ўзбекистонда давлат ва маҳаллий бошқарув тарихи номли иккинчи китобида баён этилишича, 1867 йилда Туркистон генерал-губернаторлиги ташкил этилади. Унинг генерал-губернатори ўз қўлида ҳарбий ва фуқаролик ҳокимиятини бирлаштирган. Генерал-губернатор бир вақтнинг ўзида подшо ноиби, ҳарбий округ қўшинлари қўмондони, Еттисув казак қўшинлари атамани, бош миршаб ва бош прокурор вазифаларини ҳам ўтаган. Генерал-губернатор император томонидан тайинланган ва вазифасидан озод этилган. У ҳарбий вазирга буйсунган.
Россия императори Александр III томонидан 1886 йил 12 июнда “Туркистон ўлкасини бошқариш тўғрисида”ги Низом тасдиқланган.
Туркистон генерел-губернаторлиги бошқарув тизими марказий, вилоят, уезд (туман), участка (волост), шаҳар, қишлоқ ва овул бошқаруви шаклларидан иборат бўлган.
2. Турли тармоқларнинг алоҳида қисмларини бошқариш.
3. Маҳаллий маъмурий бошқарув: вилоят-уезд-волост-қишлоқ.
4. Суд бошқаруви.
Туркистон генерел-губернатори ҳузурида кенгаш, махсус топшириқларни бажариш учун амалдорлар, таржимон ва девонхона мавжуд бўлган.
1867 йилги “Муваққат Низом”га кўра Туркистон ўлкасининг суд ва полиция тизими – ҳарбий суд, империянинг умумий қонунлари асосида суд ва халқ судидан иборат бўлган бўлса, 1886 йилги “Низом”га кўра, уларга ўзгартиришлар киритилиб, қуйидагича бўлган: судлов палатаси, округ судлари, қўшимча мировой (сулҳпарвар) судьялар, фахрий мировой судьялар.
Маҳаллий аҳолининг судлари алоҳида тартибга асосан тузилиб, халқ судлари деб номланган. Халқ судлари алоҳида рус судларига тегишли ишлардан ташқари содир этилган ишларни, бироқ халқ судига тегишли бўлган ҳамда рус ҳужжатлари асосида бўлмаган фуқаролик ишларини кўриб чиққан. Ҳалқ судлари халқ томонидан сайланиб қўйилган бийлар томонидан амалга оширилган. Улар ҳарбий губенатор томонидан тасдиқланган. Ўтроқ аҳоли учун қози судлари амал қилган бўлиб, улар аҳоли томонидан сайланган ҳамда ҳарбий губернатор томонидан тасдиқланган.
Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2024 йилнинг 5 июнь кунида манфаатлар тўқнашуви тўғриисдаги қонун имзоланди ушбу қонуннинг мақсади манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ муносабатларни тартибга солишдан иборатдир.
Манфаатлар тўқнашуви — шахснинг шахсий (бевосита ёки билвосита) манфаатдорлиги унинг ўз лавозим ёки хизмат мажбуриятларини лозим даражада бажаришига таъсир кўрсатаётган ёхуд таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ҳамда шахсий манфаатдорлик билан фуқароларнинг, ташкилотларнинг, жамиятнинг ёки давлатнинг ҳуқуқлари, қонуний манфаатлари ўртасида қарама-қаршилик юзага келаётган (мавжуд манфаатлар тўқнашуви) ёки юзага келиши мумкин бўлган (эҳтимолий манфаатлар тўқнашуви) вазият;
Ушбу қонун Ўзбекистон Республикасида муҳим аҳамиятга эга бўлиб қонун билан қуйидаги соҳалар тартибга солинади яъни ушбу қонуннинг амал қилиши давлат органларига ва маҳаллий давлат ҳокимияти органларига, давлат муассасаларига, давлат унитар корхоналарига, давлат мақсадли жамғармаларига, шунингдек устав фондида (устав капиталида) давлат улуши 50 фоиз миқдорда ва ундан ортиқ бўлган акциядорлик жамиятларига (бундан буён матнда давлат органлари ёки бошқа ташкилотлар деб юритилади) нисбатан татбиқ этилади.
Ушбу Қонуннинг амал қилиши:
-ўз устав фондида (устав капиталида) давлат органларининг ёки бошқа ташкилотларнинг улуши жами 50 фоиз миқдорда ва ундан ортиқ бўлган юридик шахсларга нисбатан;
-ўз устав фондида (устав капиталида) ушбу модда учинчи қисмининг иккинчи хатбошисида кўрсатилган ташкилотларнинг улуши жами 50 фоиз миқдорда ва ундан ортиқ бўлган юридик шахсларга нисбатан фақат уларнинг давлат харидлари соҳасидаги муносабатларига татбиқ этилади.
Ушбу қонун билан Ўзбекистон Республикасининг Коррупцияга қарши курашиш агентлиги манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ муносабатларни тартибга солиш соҳасидаги махсус ваколатли давлат органи эканлиги белгиланган ва унга қуйидаги ваколатлар берилган.
-манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ ахборотни ва материалларни давлат органларидан ёки бошқа ташкилотлардан сўраб олади ва ўрганади;
-давлат органларининг ёки бошқа ташкилотларнинг манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ муносабатларни тартибга солиш соҳасидаги фаолиятини мувофиқлаштиради;
-давлат органларининг ёки бошқа ташкилотларнинг манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ муносабатларни тартибга солиш соҳасидаги фаолиятини, шу жумладан жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари асосида ўрганади;
-манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ ҳолатлар аниқланганда, битимни бекор қилиш, қарорни ҳамда бошқа ҳужжатни ўзгартириш ёки бекор қилиш тўғрисида давлат органларига ёки бошқа ташкилотларга тақдимнома киритади ёхуд уларни ҳақиқий эмас деб топиш ҳақида судга даъво киритади;
-манфаатлар тўқнашувини ҳисобга олиш реестрининг, мавжуд манфаатлар тўқнашуви тўғрисидаги хабарноманинг ҳамда эҳтимолий манфаатлар тўқнашуви тўғрисидаги декларациянинг намунавий шаклларини тасдиқлайди;
-давлат органлари ёки бошқа ташкилотлар учун манфаатлар тўқнашувини тартибга солиш бўйича услубий тавсияларни эълон қилади;
-манфаатлар тўқнашуви натижасида фуқароларнинг, ташкилотларнинг, жамиятнинг ёки давлатнинг манфаатларига етказилган зарарнинг ўрни тўлиқ қопланишига эришилиши устидан назоратни амалга оширади;
-махсус бўлинмалар ходимларининг тизимли равишда малакасини оширишни, уларда тегишли кўникмаларни шакллантиришга қаратилган ўқитишни ташкил этади;
-маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги қонунчиликка мувофиқ манфаатлар тўқнашуви тўғрисидаги қонунчилик талабларига риоя этмаганлик билан боғлиқ маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳақида баённомани тузади ва уни кўриб чиқиш учун судга юборади.
Махсус ваколатли давлат органи қонунчиликка мувофиқ бошқа ваколатларни ҳам амалга ошириши мумкин.
Ўғирлик қилиш учун қонунларимизда жавобгарлик муқаррар эканлиги барчамизга маълум.
Бироқ, айрим фуқаролар бу турдаги жиноят учун жиноий жавобгарлик борлигини ёдидан чиқариб қўяди. Фикримизни бир жиноят тавсилотига қаратсак.
Деновлик Анвар Бўтаев (исм-фамилия ўзгартирилган) жиноят содир этиш йўлига кириб, ўғирлик яъни, ўзганинг мулкини яширин равишда талон-тарож қилиш, иқтисодиёт асосларига қарши жиноятлар туркумига кирувчи умумий фойдаланишдаги электр, иссиқлик, газ ёки водопровод тармоқларига ўзбошимчалик билан уланиш ёхуд электр, иссиқлик энергияси, табиий газ, совуқ ёки иссиқ сувни ҳисобга олиш асбобларига, шу жумладан, уларнинг пломбаларига қасддан шикаст етказиш ёхуд бундай ҳисобга олиш асбобларининг кўрсаткичларини ўзгартириш мақсадида уларга ташқаридан аралашишда ифодаланган жиноятни қасддан содир этган.
Жумладан, Анвар Бўтаев 2022 йилдан ҳозирги кунга қадар Денов тумани “Водий” маҳалласи ҳудудида жойлашган умумий овқатланиш ошхонасини оғзаки келишув асосида бошқариб келиб, жиноят содир этиш йўлига кириб, ғараз ва паст ниятларни кўзлаб, Ўзбекистон Республикасининг “Ичимлик суви таъминоти ва оқова сувларни чиқариб юбориш тўғрисида”ги ЎРҚ-784-сонли Қонуни ҳамда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 15.07.2014 йилдаги “Коммунал хизматлар кўрсатиш қоидаларини тасдиқлаш” тўғрисидаги 194-сонли Қарори талабларига зид равишда, ўзи бошқариб келаётган умумий овқатланиш ошхонасига 2023 йилнинг ноябрь ойининг бошларида “Сурхондарё “Сувтаъминот” корхонаси туман бўлими билан ҳеч қандай шартнома имзоламай, сув ҳисоблагич ўрнатмасдан, шу маҳалла ҳудудидан ўтувчи Д-100 ммлик ичимлик суви қувурига ноқонуний равишда Д-15 ммлик қувур орқали ичимлик суви тармоғига тижорат мақсадларида, яъни ошхонага овқат қилиш, идишларни ювиш ва бошқа мақсадлар учун ўзбошимчалик билан уланиб, ўғирлик яъни умумий фойдаланишдаги водопровод тармоқларига тижорат мақсадларида ўзбошимчалик билан уланиб олиб, фойдаланиб келганлиги оқибатида “Сурхондарё Сувтаъминот” корхонасига жами 15 млн 200 минг сўмлик мол-мулкини ўғирлик йўли билан талон-торож қилган.
Жиноят ишлари бўйича Бандихон туман суди томонидан ўтказилган очиқ суд мажлисида Анвар Бўтаев айбига иқрор бўлиб, қилмишидан чин-кўнгилдан пушаймонлиги ва ҳозирда етказилган 15.200.000 сўм зарарни тўлиқ тўлаб берганлиги билдириб, ўзига нисбатан енгиллик беришни сўраб кўрсатув берди.
Суд, судланувчи, даъвогар вакилининг кўрсатувини тинглаб, жиноят иши ҳужжатларини ўрганиб чиқиб, иш материалларида мавжуд бўлган далилларга баҳо бериб, унга жазо тайинлашда оилавий шароитини, илгари судланмаганлигини, қилмишидан чин кўнгилдан пушаймонлигини, зарарнинг қопланганлигини, қарамоғида 3 нафар фарзанди борлигини эътиборга олиб, Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 169-моддаси 2-қисми санкцияси доирасида ахлоқ тузатиш иши жазоси тайинлади.
Хулоса ўрнида айтганда, ўғри кимсаларнинг қилмишини баён этишдан мақсад шуки, бу ҳаётда ҳеч қандай жиноий қилмиш жазосиз қолмайди. Шундай экан, бебаҳо умрни эзгу ишларга бағишланг азиз фуқаролар.
МуҳтарамПрезидентимиз томонидан 2023 йилнинг 21 декабрь куни “Оилаларни мустаҳкамлаш ва хотин-қизларнинг фаоллигини ошириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-401-сонли қарор имзоланди.
Мазкур Қарорга мувофиқ, 2024 йилнинг 1 январидан фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судларда оилавий низоларни кўришга ихтисослашган судьялар корпуси шакллантирилиши белгилан эди.
Шунингдек, 2024 йилнинг 1 февралидан эса тажриба тариқасида фуқаролик ишлари бўйича Самарқанд шаҳар, Наманган туманлараро ва Тошкент шаҳар Мирзо Улуғбек туманлараро судларининг 2 нафардан судьяларини оилавий низоларни кўриш бўйича ихтисослаштирган ҳолда ушбу судларда “Оила судьялари” ташкил этилди.
Ушбу қарорнинг аҳамияти шундаки, у имкон қадар оилалардаги ажримларни камайтиришга қаратилган. Ўтган даврларда ажралишлар сони ошиб бормоқда. Бизга маълумки, суд бу жабҳадаги охирги қадам, чунки, ёшлар ажрашиш учун ариза беришга келдими, демак, уларнинг қайси биринидир ёки иккаласининг ҳам тарбиясида қандайдир оқсоқлик бор. Суд шу заҳоти улардаги ана шу жиҳатларни тузатиб қўя олмайди, албатта. Лекин, мазкур йўналишда ихтисослашган оила судьялари ёшларга ёки уларнинг ота-оналарига тушунтиришлар бериш орқали ажримларнинг олдини олишга кўмаклашади.
Шу боисдан давлатимиз раҳбарининг қарорида бекорга оила судьяларининг фаолиятини йўлга қўйишга эътибор берилгани йўқ. Сабаби, шу оилаларда келажакда олимлар, спортчилар, маъданият ва фан арбобларининг тарбияланиши ёки жиноятчи, гиёҳванд ёинки ўғрилар етишиб чиқиши мумкин. Маърифатли оиланинг фарзандлари давлат ва жамиятни ривожлантиради. Маърифатсиз оилада эса, аксинча.
Таъкидлаш жоизки, ихтисослашган оила судьялари орқали ёшлардаги ёки уларнинг ота-оналаридаги камчиликлар бартараф этилиб, келгусида уларнинг ҳаётлари янада чиройли давом этади, деб умид билдирамиз.
Маълумки, соддалаштирилган иш юритиш тартибидаги иш Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексида назарда тутилган даъво ишини юритишнинг умумий қоидаларига кўра ва ушбу Кодекснинг 251-бобида белгиланган ўзига хос хусусиятлар ҳисобга олинган ҳолда суд томонидан кўриб чиқилади.
Агар даъвонинг баҳоси юридик шахсларга нисбатан базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма бараваридан, якка тартибдаги тадбиркорларга нисбатан ўн бараваридан, жисмоний шахсларга нисбатан эса беш бараваридан ошмаса, даъво аризалари бўйича ишлар соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқилиши лозим.
Агар ушбу модданинг учинчи ва бешинчи қисмларида кўрсатилган ҳолатлар мавжуд бўлмаса, даъвогарнинг илтимосномасига кўра, жавобгарнинг розилиги билан бошқа ишлар ҳам соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқилиши мумкин.
Агар ишни соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқиш чоғида қуйидаги ҳолатлар белгиланадиган бўлса, суд ишни даъво ишини юритишнинг умумий қоидалари бўйича кўриш ҳақида ажрим чиқаради:
1) ишни соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқиш давлат сирининг, тижорат сирининг ёки қонун билан қўриқланадиган бошқа сирнинг ошкор этилишига олиб келиши мумкин бўлса;
2) қўшимча ҳолатларни аниқлаш ёки қўшимча далилларни текшириш, шунингдек далилларни улар турган жойда кўздан кечириш ва текшириш, экспертиза тайинлаш ёки гувоҳларнинг кўрсатувларини эшитиш зарур бўлса;
3) билдирилган талаб бошқа талаблар билан боғлиқ бўлса, шу жумладан учинчи шахсларга тааллуқли бўлса ёки мазкур иш бўйича қабул қилинган суд ҳужжати билан учинчи шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатлари бузилиши мумкин бўлса;
4) ишни соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқиш чоғида ушбу бобда белгиланган қоидалар бўйича кўриб чиқилиши лозим бўлмаган қарши даъво берилган бўлса.
Ишни даъво ишини юритишнинг умумий қоидалари бўйича кўришга ўтиш тўғрисидаги ажримда умумий тартибга ўтиш учун асослар кўрсатилади. Ажрим чиқарилганидан кейин ишни кўриш бошидан бошланади.
Ўзаро боғлиқ бўлган бир нечта талаб билдирилган бўлиб, улардан бири ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган талабларга тааллуқли бўлган, бошқалари эса уларга тааллуқли бўлмаган тақдирда, барча талаблар даъво ишини юритишнинг ушбу Кодексда белгиланган умумий қоидалари бўйича кўрилиши лозим.
Ишни кўриш муддати ишни даъво ишини юритишнинг умумий қоидалари бўйича кўриб чиқиш тўғрисида ажрим чиқарилган кундан эътиборан ҳисобланади.
Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқиладиган иш бўйича даъво аризаси ушбу Кодекснинг 189-моддасида назарда тутилган талабларга мувофиқ бўлиши керак.
Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқиладиган иш бўйича даъво аризасига ушбу Кодекснинг 191-моддасида назарда тутилган ҳужжатлар илова қилинади.
Аризани иш юритишга қабул қилиш ва иш қўзғатиш тўғрисида суд ажрим чиқаради, ажримда иш соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўрилишини ҳамда иш кўриб чиқиладиган санани кўрсатади.
Суд аризани иш юритишга қабул қилиш ва иш қўзғатиш ҳақидаги ажримда жавобгарга даъво аризасига доир ёзма фикрини ҳал қилув қарори қабул қилингунига қадар тақдим этиши зарурлигини кўрсатади.
Суд ажрим билан бир вақтда жавобгарга даъво аризасининг (аризанинг) кўчирма нусхасини ва унга илова қилинган ҳужжатларнинг кўчирма нусхаларини дарҳол почта орқали ёки электрон ҳужжат тарзида ахборот тизими орқали юборади.
Жавобгар даъво аризасига доир ёзма фикрини судга ўзи асосланаётган ҳужжатлар ва далилларни илова қилган ҳолда тақдим этишга ҳақли.
Ёзма фикрга унинг кўчирма нусхаси даъвогарга юборилганлигини тасдиқловчи ҳужжат илова қилинади. Даъво аризасига доир ёзма фикр жавобгар ёки унинг вакили томонидан имзоланади. Вакил томонидан имзоланган ёзма фикрга унинг ваколатларини тасдиқловчи ишончнома ёки бошқа ҳужжат илова қилинади.
Жавобгар томонидан даъво аризасига доир ёзма фикр тақдим этилмаганлиги даъво аризасини соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқишга тўсқинлик қилмайди.
Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқилаётган иш аризани иш юритишга қабул қилиш ва иш қўзғатиш ҳақида ажрим чиқарилган кундан эътиборан йигирма кундан ошмаган муддатда судья томонидан якка тартибда кўриб чиқилади.
Ишни соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқиш муддати узайтирилмайди.
Суд соддалаштирилган иш юритиш тартибидаги ишни суд муҳокамасини ўтказмасдан, тарафларни чақиртирмасдан ва уларнинг тушунтиришларини эшитмасдан кўриб чиқади.
Суд тарафлар томонидан тақдим этилган ҳужжатларда баён қилинган тушунтиришларни, эътирозларни ва (ёки) важларни текширади, далиллар билан танишади ҳамда ҳал қилув қарорини қабул қилади.
Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқилган иш бўйича ҳал қилув қарори ушбу Кодекснинг 23-бобида назарда тутилган умумий қоидаларга кўра, мазкур бобда белгиланган ўзига хос хусусиятлар ҳисобга олинган ҳолда суд томонидан қабул қилинади.
Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқилган иш бўйича ҳал қилув қарори, агар апелляция шикояти (протести) берилмаган бўлса, қабул қилинганидан кейин ўн кун ўтгач қонуний кучга киради.
Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқилган иш бўйича ҳал қилув қарори суд томонидан ушбу Кодекс V бўлимининг қоидаларига кўра бериладиган ижро варақаси асосида ижро этилиши лозим.
Апелляция шикояти (протести) берилган тақдирда ҳал қилув қарори, агар у бекор қилинмаган бўлса, апелляция инстанцияси судининг қарори қабул қилинган кундан эътиборан қонуний кучга киради.
Соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқилган иш бўйича ҳал қилув қарори ушбу Кодекснинг IV бўлимида назарда тутилган қоидаларга асосан апелляция ва кассация тартибида, шу жумладан кассация инстанцияси судида такроран, шунингдек янги очилган ҳолатлар бўйича қайта кўриб чиқилиши мумкин».
Хулоса ўрнида, даъвонинг баҳоси юридик шахсларга нисбатан базавий ҳисоблаш миқдорининг 20 бараваридан, ЯТТларга нисбатан 10 бараваридан, жисмоний шахсларга нисбатан эса 5 бараваридан ошмаса, даъво аризалари бўйича ишлар соддалаштирилган иш юритиш тартибида кўриб чиқилади.
Дарҳақиқат, устоз шогирдини ердан юксакликка кўтаради, устозларнинг машаққатли меҳнатлари, шогирдига берган билимлари ва йўл-йўриқлари, устознинг берган ўгитлари ва тажрибалари, оқилона маслаҳатларини бир умрга қадрласа арзийди.
Педагог-ўқитувчиларнинг меҳнатини қадрлаш уларни ҳар томонлама ҳимоя қилиш мақсадида қонунларда бир қатор ўзгартиришлар киритилган.
Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясида ҳам бу борада ўзгартириш киритилган бўлиб, унга кўра, Ўзбекистон Республикасида ўқитувчининг меҳнати жамият ва давлатни ривожлантириш, соғлом баркамол авлодни шакллантириш ҳамда тарбиялаш, халқнинг маънавий ва маданий салоҳиятини сақлаш ҳамда бойитишнинг асоси сифатида эътироф этилади.
Давлат ўқитувчиларнинг шаъни ва қадр-қиматини ҳимоя қилиш, уларнинг ижтимоий ҳамда моддий фаровонлиги, касбий жиҳатдан ўсиши тўғрисида ғамхўрлик қилади.
Бугунги кунда педагог устозларни меҳнатини қадрлаш, уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, уларни касбий маҳоратини ошириш борасида бир қатор имкониятлар яратилмоқда.
Хусусан, педагог ходимларнинг хизмат вазифаларини бажаришга тўсқинлик қилганлик учун жавобгарлик кучайтирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг жиноят кодекси ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига қўшимча ва ўзгартириш киритиш ҳақидаги ЎРҚ-826-сонли Ўзбекистон Республикасининг Қонуни қабул қилинди.
Мазкур Қонунга кўра, Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 1482-моддасига 3-қисм билан тўлдирилди.
Унга кўра, “Меҳнатга бирон-бир шаклда маъмурий тарзда мажбурлаш, бундан қонунда назарда тутилган ҳоллар мустасно, таълим ташкилотининг педагог ходимига нисбатан худди шундай қилмиш учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса,-базавий ҳисоблаш миқдорининг бир юз эллик бараваридан икки юз бараваригача миқдорда жарима ёки уч йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш ёки уй йилгача ахлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланади.
Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодексининг 51-моддаси биринчи қисмига кўра, меҳнатга бирон-бир шаклда маъмурий тарзда мажбурлаш, бундан қонунда назарда тутилган ҳоллар мустасно-базавий ҳисоблаш миқдорининг эллик бараваридан юз бараваригача мидорда жарима солишга сабаб бўлади.
Ушбу модда иккинчи қисм билан тўлдирилди.
Унга кўра, “Худди шундай ҳуқуқбузарлик таълим ташкилотининг педагог ходимига нисбатан содир этилган бўлса,- базавий ҳисоблаш миқдорининг юз бараваридан бир юз эллик бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади”
Мазкур Кодекснинг 1975-моддасида таълим муассасаси педагог ходимининг касбий фаолиятига қонунга хилоф равишда аралашиш ёки ўз хизмат вазифаларини бажаришига тўсқинлик қилиш учун жавобгарлик назарда тутилган.
Ушбу модданинг биринчи қисмига қуйидаги ўзгартириш киритилди: “Таълим ташкилоти педагог ходимининг касбий фаолиятига таълим олувчиларнинг билимини тўғри ва холис баҳолашига таъсир кўрсатиш билан ифодаланган тарзда қонунга хилоф равишда аралашиш ёки таълим ташкилоти педагог ходимининг хизмат вазифаларини бажришга тўсқинлик қилиш учун фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг етти бараваридан ўн бараваригача, мансабдор шахсларга ўн бараваридан ўн беш бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади”
Шунингдек, мазкур модданинг иккинчи қисмида назарда тутилган жазо чораси ҳам кучайтирилди. Унга кўра фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг ўн бараваридан ўн беш бараваригача, мансабдор шахсларга ўн беш бараваридан йигирма бараваригача миқдорда жарима солишга ёки ўн беш суткагача маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади.
283-моддасининг 7-қисмига ушбу Кодекснинг 1975моддасида назарда тутилган ҳуқуқбузарлик содир этилган тақдирда таълим муассасаси педагог ходимининг касбий фаолиятига қонунга хилоф равишда аралашиш ёки ўз хизмат вазифаларини бажаришга тўсқинлик қилиш, “таълим муассасасининг педагог ходими” деган сўзлар “таълим ташкилоти педагог ходими” деган сўзлар билан алмаштирилди.
Хулоса қилиб айтганда, педагог ходимларга кўрсатилаётган ғамхорликлар келгусида уларнинг касбий маҳоратини оширишга, сифатли таълим беришга имконият яратиб, жамиятга билимли кадрларни етказиб бериш билан жамиятнинг ривожига ҳисса қўшади деган умиддамиз.
Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг “Инсон қадри, унинг ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатлари учун” китоби инсон ҳуқуқларига бағишланган бўлиб, бу асар мамлакатда инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, эркинликларни таъминлаш ва қонуний манфаатларни ҳимоя қилиш борасида амалга оширилаётган ислоҳотларни ёритади.
Ушбу китобнинг марказий мавзуси инсон қадриятларини ҳимоя қилишдир. Мирзиёевнинг фикрича, ҳар бир инсоннинг қадр-қиммати, ҳуқуқлари ва эркинликлари олий қадриятдир. Китобда мамлакатда амалга оширилган ва режалаштирилган ислоҳотлар, шу жумладан, суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ қилиш, коррупцияга қарши кураш ва иқтисодий эркинликларни кенгайтириш бўйича чора-тадбирлар келтирилган.
Давлатимиз раҳбарининг ушбу китобида ислоҳотлар жараёнида эришилган натижалар ва келажак режалари ҳақида батафсил маълумот берилади. Хусусан, суд-ҳуқуқ тизимини модернизация қилиш, фуқароларнинг ҳуқуқий маданиятини ошириш ва давлат бошқарувини очиқ ва шаффоф қилиш масалалари муҳим ўрин тутади.
Хулоса ўрнида айтиш керакки, муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг “Инсон қадри, унинг ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатлари учун” китоби Ўзбекистонда инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш йўлидаги муҳим қадамдир. Бу асар мамлакатда ҳуқуқий маданиятни оширишга, инсон ҳуқуқларини мустаҳкамлашга ва жамиятда адолат ва эркинликни таъминлашга қаратилган. Бу асар нафақат Ўзбекистон, балки бошқа мамлакатлар учун ҳам қимматли тажриба ва билим манбаи бўлиб хизмат қилади.
РУХИДДИН ПИРНАЗАРОВ,
Fuqarolik ishlari bo‘yicha
Шеробод туманлараро судисудьяси
Барча ҳуқуқлар ҳимояланган 2024 | Surxondaryo viloyat sudi
