СЕРВИТУТ: ҚЎШНИЧИЛИК МУНОСАБАТЛАРИНИ МУСТАҲКАМЛАШНИНГ ҲУҚУҚИЙ ВОСИТАСИ
Сервитут – бу ўзганинг мулкидан чекланган тарзда фойдаланиш ҳуқуқи бўлиб, қўшнилар ўртасидаги муносабатларни тартибга солишда муҳим рол ўйнайди.
Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 173-моддасига кўра, кўчмас мулк (ер участкаси, бошқа кўчмас мулк) эгаси қўшни ер участкасининг эгасидан, зарур ҳолларда эса – бошқа ер участкасининг эгасидан ҳам ўзганинг ер участкасидан чекланган тарзда фойдаланиш (сервитут) ҳуқуқини беришни талаб қилишга ҳақлидир.
Ўзганинг ер участкасидан пиёда ва транспортда ўта олишни таъминлаш, электр узатгич, алоқа ва қувур линияларини ўтказиш ва улардан фойдаланиш, сув билан таъминлаш учун, шунингдек кўчмас мулк эгасининг эҳтиёжларини сервитут белгиламай туриб таъминланиши мумкин бўлмаган бошқа эҳтиёжларини қондириш учун сервитут белгиланиши мумкин.
Ер участкасида сервитут белгиланиши ер участкаси эгасининг ушбу участкага эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш ҳуқуқларидан маҳрум этмайди.
Сервитут белгилашни талаб қилаётган шахс билан ўзга ер участкасининг эгаси ўртасидаги битимга мувофиқ сервитут белгиланади ва у кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқларни рўйхатдан ўтказиш учун белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказилиши лозим. Сервитутни белгилаш хусусида келиша олинмаса ёки унинг шартларида муросага келинмаса, баҳс сервитут белгилашни талаб қилаётган шахснинг даъвоси бўйича суд томонидан ҳал этилади. Шунингдек, жамоат эҳтиёжлари учун зарур бўлган ҳолларда сервитут қонунга мувофиқ тегишли давлат органи томонидан ҳам белгиланиши мумкин.
Сервитут белгиланган участканинг эгаси, агар қонунда бошқа тартиб назарда тутилган бўлмаса, сервитут кимнинг фойдасини кўзлаб белгиланган бўлса, ўша шахсдан участкадан фойдаланганлик учун мутаносиб ҳақ талаб қилишга ҳақлидир.
Сервитут қўшничилик муносабатларида кўплаб муаммоларни ҳал қилишга ёрдам беради. Масалан, агар сизнинг ер участкангизга кириш имкони бўлмаса, қўшнингизнинг ер участкасидан ўтиш ҳуқуқини олишингиз мумкин. Ёки, агар сизга сув қувури ёки электр тармоғини ўтказиш зарур бўлса, қўшнингизнинг ер участкасидан фойдаланиш ҳуқуқини олишингиз мумкин.
Шу билан бирга, сервитутлар қўшнилар ўртасида низоларни келтириб чиқариши ҳам мумкин. Агар сервитутнинг шартлари аниқ белгиланмаган бўлса ёки улар бузилса, бу жиддий келишмовчиликларга олиб келиши мумкин. Бундай вазиятлар жиддий низоларга олиб келиши мумкин, аммо уларни ҳал қилишнинг бир неча самарали усуллари мавжуд.
Мулоқот: Низони ҳал қилишнинг энг яхши усули – бу қўшнингиз билан очиқ мулоқот қилишдир. Ўзаро ҳурмат ва тушуниш билан муаммони муҳокама қилинг ва ҳар иккала томон учун ҳам мақбул бўлган ечимни топишга харакат қилинг.
Воситачилик: Агар ўзаро мулоқот ёрдам бермаса, учинчи томон – воситачининг ёрдамига мурожаат қилиш мумкин. Воситачи низони холисона баҳолайди ва ҳар иккала томон учун ҳам адолатли ечимни топишга ёрдам беради.
Қонуний чоралар: Агар бошқа усуллар самарасиз бўлса, қонуний чораларга мурожаат қилишга тўғри келади. Судга мурожаат қилиш орқали низони ҳал қилиш мумкин.
Олдини олиш: Низоларнинг олдини олиш учун сервитутларни расмийлаштириш ва уларнинг шартларини аниқ белгилаш муҳимдир. Шунингдек, қўшнилар билан доимий мулоқотда бўлиш ва ўзаро ҳурматни сақлаб қолиш ҳам муҳим рол ўйнайди.
Хулоса қилиб айтганда, сервитут бу – қўшничилик муносабатларини мустаҳкамлашнинг муҳим ҳуқуқий воситасидир. У қўшнилар ўртасидаги манфаатларни мувозанатлашга ва низоларнинг олдини олишга ёрдам беради. Шу билан бирга сервитутларни белгилашда ва уларнинг шартларини бажаришда еҳтиёткорлик ва ўзаро ҳурмат тамойилларига амал қилиш зарур.
БЕХРУЗ АВАЗОВ,
Сурхондарё вилоят суди судья катта ёрдамчиси