28Iyun Янгиликлар

ҚОНУНЧИЛИКДАГИ ЯНГИЛИКЛАР

Маълумки, жорий йилнинг 9 июнь куни Ўзбекистон Республикасининг 1067-сонли қонуни қабул қилинди. Мазкур қонунга кўра, “Судлар тўғрисида”ги қонунининг тегишли моддаларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди.

Жумладан, Қонуннинг 1-модданинг матни қуйидаги таҳрирда баён этилди:

«Ўзбекистон Республикасида суд ҳокимияти қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимиятдан, сиёсий партиялардан, фуқаролик жамиятининг бошқа институтларидан мустақил ҳолда иш юритади.

Ўзбекистон Республикасида одил судлов фақат суд томонидан амалга оширилади. Ҳеч қайси бошқа органлар ва шахслар суд ҳокимияти ваколатларини ўзлаштириб олишга ҳақли эмас»;

Шунингдек, 6-модданинг матни қуйидаги таҳрирда баён этилди:

«Ўзбекистон Республикаси Конституциясига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Олий суди ўз ваколатлари жумласига киритилган масалалар бўйича қонун лойиҳасини Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасига киритиш орқали амалга ошириладиган қонунчилик ташаббуси ҳуқуқига эга»;

Шу каби, 8-модданинг матнидаги «қонунга» деган сўз «Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларига» деган сўзлар билан алмаштирилди;

Бундан ташқари, 9-модданинг биринчи қисми қуйидаги таҳрирда баён этилди:

«Судьялар мустақилдирлар, фақат Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларига бўйсунадилар. Судьяларнинг одил судловни амалга оширишга доир фаолиятига ҳар қандай тарзда аралашишга йўл қўйилмайди ва бундай аралашиш қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади. Судьялар муайян ишлар бўйича ҳисобдор бўлмайди»;

Шу модда қуйидаги мазмундаги учинчи қисм билан тўлдирилди:

«Судьяни муайян ишнинг муҳокамасидан четлаштиришга ёки унинг ваколатларини тўхтатиб туришга, бошқа лавозимга ўтказишга фақат қонунда белгиланган тартибда ва асосларга кўра йўл қўйилади»;

Янги ўзгартириш билан 13-модданинг биринчи қисми қуйидаги таҳрирда баён этилди:

«Ўзбекистон Республикасида суд ишларини юритиш ўзбек тилида, қорақалпоқ тилида ёки муайян жойдаги кўпчилик аҳоли сўзлашадиган тилда ёхуд қонунга мувофиқ бошқа тилда олиб борилади»;

Шу каби, 14-модданинг матни қуйидаги таҳрирда баён этилди:

«Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар давлат органларининг ҳамда бошқа ташкилотларнинг, улар мансабдор шахсларининг қонунга хилоф қарорларидан, ҳаракатлари ва ҳаракатсизлигидан, шу жумладан уларнинг қариндошлари судланганлиги ва бундан келиб чиқадиган ҳуқуқий оқибатлар муносабати билан ҳуқуқларининг чекланишидан, шунингдек ҳаёти ва соғлиғи, шаъни ҳамда қадр-қиммати, шахсий эркинлиги ва мол-мулки, бошқа ҳуқуқ ва эркинликларига тажовузлардан суд ҳимоясида бўлиш ҳуқуқига эга. Юридик шахслар ҳам суд ҳимоясида бўлиш ҳуқуқига эгадир»;

15-модда қуйидаги таҳрирда баён этилди:

«15-модда. Одил судловни амалга оширишда малакали юридик ёрдам.

Одил судловни амалга оширишда ҳар бир кишига малакали юридик ёрдам олиш ҳуқуқи кафолатланади. Гумон қилинувчига, айбланувчига, судланувчига суд ишларини юритишнинг ҳар қандай босқичида ҳимояланиш ҳуқуқи ва ўзини ҳимоя қилиш учун барча имкониятлар таъминланади.

Қонунда назарда тутилган ҳолларда давлат ҳисобидан малакали юридик ёрдам кўрсатилиши таъминланади»;

Қонун билан 16-модданинг матни қуйидаги таҳрирда баён этилди:

«Жиноят содир этганликда айбланаётган шахс унинг айби қонунда назарда тутилган тартибда ошкора суд муҳокамаси йўли билан исботланмагунча ва суднинг қонуний кучга кирган ҳукми билан аниқланмагунча айбсиз деб ҳисобланади.

Айбдорликка оид барча шубҳалар, агар уларни бартараф этиш имкониятлари тугаган бўлса, гумон қилинувчининг, айбланувчининг, судланувчининг ёки маҳкумнинг фойдасига ҳал қилиниши керак.

Гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчи ўзининг айбсизлигини исботлаши шарт эмас ва исталган вақтда сукут сақлаш ҳуқуқидан фойдаланиши мумкин.

Агар шахснинг ўз айбини тан олганлиги унга қарши ягона далил бўлса, у айбдор деб топилиши ёки жазога тортилиши мумкин эмас.

Ҳеч ким қонунга асосланмаган ҳолда ҳибсга олиниши, ушлаб турилиши, қамоққа олиниши, қамоқда сақланиши ёки унинг озодлиги бошқача тарзда чекланиши мумкин эмас.

Ҳибсга олишга, қамоққа олишга ва қамоқда сақлашга фақат суднинг қарорига кўра йўл қўйилади. Шахс суднинг қарорисиз қирқ саккиз соатдан ортиқ муддат ушлаб турилиши мумкин эмас.

Ҳеч ким қийноққа солиниши, зўравонликка, бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки инсон қадр-қимматини камситувчи муомалага ёхуд жазога дучор этилиши мумкин эмас»;

Шу қатори 19-модданинг биринчи қисми қуйидаги таҳрирда баён этилди:

«Ўзбекистон Республикаси Олий суди раис, унинг биринчи ўринбосари ва ўринбосарлари-маъмурий, фуқаролик, жиноят ва иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъатлари раислари ҳамда Ўзбекистон Республикаси Олий судининг судьяларидан иборатдир»;

Шунингдек, 60-модда биринчи қисмининг иккинчи хатбошисидаги «қонунга» деган сўз «Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларига» деган сўзлар билан алмаштирилди;

79-модда қуйидаги мазмундаги бешинчи қисм билан тўлдирилди:

«Суднинг қайта ташкил этилиши ёки тугатилиши судьяни лавозимидан озод этиш учун асос бўлиб хизмат қилиши мумкин эмас»;

Шу модданинг бешинчи қисми олтинчи қисм деб ҳисобланди;

Яна бир ҳолат 90-модда биринчи қисмининг биринчи жумласи қуйидаги таҳрирда баён этилди:

«Судларнинг фаолиятини молиялаштириш, уларнинг биноларини қўриқлаш ва сақлаб туриш Ўзбекистон Республикасининг Давлат бюджети маблағлари ҳисобидан амалга оширилади ҳамда одил судловни тўлиқ ва мустақил равишда амалга ошириш имкониятини таъминлаши керак».

Жахонгир МАМАТАЛИЕВ,

Сурхондарё вилоят суди судья катта ёрдамчиси

26Iyun Янгиликлар

СУДЛАРДА ИШЛАРНИ КЎРИШДА ПРОКУРОР ИШТИРОКИНИ ТАЪМИНЛАШ

Сурхондарё вилоят суди иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъати ташаббуси билан ташкил этилган семинарда вилоят суди судлов ҳайъати судьялари, туманлараро судлари судьялари ҳамда прокуратура масъуллари иштирок этишди.

Семинарда Ўзбекистон Республикасининг 2024 йил 30 сентябрдаги “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига судларда ишларни кўришда прокурорнинг ваколатларини таъминлашга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги ЎРҚ-968-сонли Қонун билан Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодексига киритилган ўзгартириш ва қўшимчаларга алохида тўхталиб ўтилди.

Хусусан, мазкур Қонунга кўра, прокурор ўзининг даъво аризаси (аризаси) асосида қўзғатилган ишларда, шунингдек давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида ерга оид ҳуқуқий муносабатлар, давлат мулки билан боғлиқ ишларда, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонунчиликни бузиш, давлат бюджетидан ундирувлар, ўзбошимчалик билан қурилган иморатга бўлган мулк ҳуқуқини эътироф этиш, хусусий мулк сифатида эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш фактини аниқлаш, божхона тўловларини ундириш билан боғлиқ ишларда иштирок этиши мумкинлиги белгиланган.

Ушбу семинарда Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодексининг 49-моддасига киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар юзасидан масъуллар томонидан иштирокчиларга тушунтиришлар берилди.

Якунда кун тартибидаги масалалар юзасидан амалиётда учраётган муаммолар ва уларни ечими бўйича масъулларнинг фикр-мулоҳазалари тингланди.

РУФАТ БЕГИМОВ,

Сурхондарё вилоят суди иқтисодий ишлар бўйича судьяси

20Iyun Янгиликлар

КРЕДИТОРЛАРНИНГ ГАРОВ БИЛАН ТАЪМИНЛАНГАН ТАЛАБЛАРИНИ ҚАНОАТЛАНТИРИШ ТИЗИМИ ТАКОМИЛЛАШТИРИЛДИ

Сўнгги йилларда республикамизда суд-ҳуқуқ соҳасида бир қатор ислоҳотлар амалга оширилиб келинмоқда. Мазкур ислоҳотлар жамиятда инсон манфаатларини ҳимоя қилиш, унинг ҳуқуқ ва эркинликларини  таъминлаш, мулк даҳлсизлигини ишончли ҳимояллаш, бозор муносабатларида мулкий ҳуқуқларни вужудга келиши, бекор бўлиши билан боғлиқ муносабатларни тартибга солишга хизмат қилади.

Кейинги йилларда мажбуриятлар бажарилишининг таъминоти сифатида берилган мол-мулкка нисбатан кредиторлар ҳуқуқларининг устуворлигини таъминлаш, гаровга қўйилган мол-мулкни аукцион орқали сотиш жараёнларини соддалаштириш, шунингдек гаров билан таъминланган мажбуриятларни суддан ташқари тартибда ундириш амалиётини такомиллаштириш борасида тизимли ишлар амалга оширилиб, ҳуқуқий ислоҳотлар давом эттирилмоқда.

Шу билан бирга амалиётда кредит (ипотека) шартномаси бўйича мажбуриятларни қарздор томонидан ўз вақтида ва (ёки) лозим даражада бажарилишини, кредиторнинг гаров билан таъминланган талаблари қондирилишини, суд тартибида ва суддан ташқари тартибда ундирувни гаров нарсасига қаратишни, гаровга олувчининг гаров нарсасига бўлган ҳуқуқлари устуворлигини таъминлаш билан боғлиқ муаммолар мавжудлиги яққол сезилмоқда.

Кредиторларнинг гаров билан таъминланган талабларини қаноатлантириш тизими янада такомиллаштирилиши муносабати билан ЎРҚ-1060-сонли Қонуни орқали Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодексига, Ўзбекистон Республикасининг Солиқ кодексига, «Гаров тўғрисида»ги, «Ипотека тўғрисида»ги, «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонунларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Ушбу Қонун кредиторларнинг гаровга қўйилган мол-мулкка нисбатан ҳуқуқлари устуворлигини таъминлашга, гаров нарсасини суддан ташқари тартибда реализация қилиш тизимини такомиллаштиришга, мажбуриятларни гаровга қўйилган мол-мулк ҳисобидан ундириш жараёнларини соддалаштиришга ва кредит ташкилотларининг кредит портфелидаги муаммоли активлар улушини камайтиришга хизмат қилиш билан бирга, кредит ташкилотлари томонидан кредит олувчи ва гаровга қўйувчиларга нисбатан асоссиз даъволарни судларга киритилишини ҳам тартибгга солади.

Мазкур қонун билан Ўзбекистон Республикасининг 1992 йил 9 декабрда қабул қилинган «Гаров тўғрисида»ги 736-ХII-сонли Қонунига  қуйидаги ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди, Жумладан:

1) 19-модданинг олтинчи қисмидаги «26-моддасининг тўртинчи қисми» деган сўзлар «26-моддасининг бешинчи қисми» деган сўзлар билан алмаштирилди, яъни

2) 26-модда:

қуйидаги мазмундаги тўртинчи қисм билан тўлдирилсин:

«Гаров билан таъминланган мажбуриятнинг бузилиши қуйидаги шартлар бир вақтнинг ўзида мавжуд бўлган тақдирда, жуда арзимас деб ҳисобланади:

1) агар гаров билан таъминланган, қарздор томонидан қопланмаган мажбуриятнинг суммаси гаров қийматининг ўн беш фоизидан камроқни ташкил қилса;

2) агар гаров билан таъминланган мажбурият бажарилишининг кечикиши кетма-кет уч ойдан ошмаган бўлса»;

тўртинчи ва бешинчи қисмлари тегишинча бешинчи ва олтинчи қисмлар деб ҳисоблансин;

3) 27-модда тўртинчи қисмининг 1-банди қуйидаги таҳрирда баён этилсин:

«1) қонунда бошқа шахснинг ёки органнинг гаров тўғрисида шартнома тузиш учун розилиги ёхуд рухсати ҳақидаги талаб белгиланган бўлса, бундан мазкур мол-мулкни гаровга бериш чоғида зарур бўлган розилик ёки рухсат олинган ҳоллар мустасно»;

4) 28-модданинг иккинчи, учинчи ва тўртинчи қисмлари қуйидаги таҳрирда баён этилсин:

«Агар мол-мулк бир нечта кредитор олдидаги мажбуриятларнинг бажарилишини таъминласа, гаровга қўйилган мол-мулкни реализация қилишдан тушган пул маблағлари мазкур мажбуриятларни қонунда белгиланган навбат бўйича бажаришга йўналтирилади.

Гаровга қўйилган, суддан ташқари тартибда ундирув қаратилган мол-мулк кимошди савдосида сотиш, бевосита сотиш, кредитга, лизингга, ижарага бериш, бўлиб-бўлиб сотиш йўли билан ёки қонунчиликда тақиқланмаган бошқа битимлар орқали реализация қилиниши мумкин.

Гаровга қўйилган мол-мулкнинг кимошди савдосидаги бошланғич сотиш нархи гаровга қўювчи ва гаровга олувчи ўртасидаги келишувга асосан белгиланади. Гаровга қўювчи ва гаровга олувчи ўртасида мол-мулк нархи бўйича келишмовчиликлар мавжуд бўлган тақдирда, мустақил баҳоловчи ташкилот жалб этилади ва гаровнинг дастлабки қиймати бозор қийматидан келиб чиқиб белгиланади. Бунда баҳолаш билан боғлиқ барча харажатлар мустақил баҳоловчи ташкилотни жалб қилган тараф томонидан қопланади».

Мазкур қонун 2025 йилнинг 22 апрель кунидан эътиборан кучга кирган бўлиб, унинг суд ишларини юритишда қўлланилиши, қарздор томонидан мажбуриятни бузилиши жуда арзимас бўлган ҳолларда, ундирувни гаров мулкига эмас, балки муддати ўтган қарздорликни ундиришга қаратиш лозимлигини назарда тутади. Бунинг оқибатида кредиторлар томонидан асосли даъво киритилишига ва қарздорга муддати ўтган қарздорликни бартараф этишга имконият яратади.

ДИЛМУРОД БЎРИЕВ,

Фуқаролик ишлари бўйича Қумқўрғон туманлараро суди судьяси

16Iyun Янгиликлар

ФУҚАРОЛАРНИНГ ҲУҚУҚЛАРИНИ СУД ОРҚАЛИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ КАФОЛАТЛАРИ КУЧАЙТИРИЛАДИ

Ўзбекистон Республикасининг 2025 йил 9 июндаги ЎРҚ-1067-сонли қонунига кўра, айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Жумладан, Жиноят-процессуал кодексига киритилган ўзгартиришга кўра, гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчи исталган вақтда сукут сақлаш ҳуқуқидан фойдаланиши мумкинлиги белгиланди.

Шунингдек, шахснинг ўз айбини тан олганлиги унга қарши ягона далил бўлса, у айбдор деб топилиши ёки жазога тортилиши мумкин эмаслиги кўзда тутилди.

Ўзбекистон Республикаси «Судлар тўғрисида»ги Қонунга киритилган ўзгартириш ва қўшимчаларга кўра, судьяларнинг муайян ишлар бўйича ҳисобдор бўлмаслиги белгиланди.

Шунингдек, судьяни муайян ишнинг муҳокамасидан четлаштиришга ёки унинг ваколатларини тўхтатиб туришга, бошқа лавозимга ўтказишга фақат қонунда белгиланган тартибда ва асосларга кўра йўл қўйилиши кўрсатилди.

Мазкур Қонун расмий эълон қилинган кундан эътиборан кучга киради.

АЗАМАТ ШОМУРОДОВ,

Сурхондарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судьяси

14Iyun Янгиликлар

СУД ИШЛАРИНИ АЙРИМ ЙЎНАЛИШЛАРДА ПРОКУРОР ИШТИРОКИНИ МАЖБУРИЙ ҚИЛИШ ТАКЛИФИ БЕРИЛДИ

Жорий йилнинг 10 июнь куни Олий Мажлис Қонунчилик палатасида бўлиб ўтган йиғилишда депутатлар тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган шахсларга ижтимоий хизматлар кўрсатиш тизимини янада такомиллаштиришга қаратилган қонун лойиҳасини иккинчи ўқишда кўриб чиқди.

Мазкур қонун лойиҳаси билан Фуқаролик процессуал кодексига тазйиқ ва зўравонликдан жабр кўрган хотин-қизларнинг бузилган ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича суд томонидан кўриб чиқиладиган ишларда мажбурий тартибда прокурорнинг иштирокини таъминлаш билан боғлиқ қўшимчалар киритилмоқда.

Бундан ташқари, тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган, бирламчи кўмак хоналарига ёки Ижтимоий ҳимоя миллий агентлиги ҳузуридаги Аёлларни реабилитация қилиш ва мослаштириш ҳудудий марказларига жойлаштирилган хотин-қизлар учун банк картасини тиклаш соддалаштирилади.

Шу каби, Ижтимоий ҳимоя миллий агентлиги ҳузуридаги Аёлларни реабилитация қилиш ва мослаштириш ҳудудий марказларига жойлаштирилган хотин-қизлар – уларга ва уларнинг вояга етмаган фарзандларига тегишинча никоҳни қайд этганлик тўғрисида ва туғилганлик ҳақида такрорий гувоҳномалар берганлик учун давлат божини тўлашдан озод қилиш назарда тутилмоқда. 

Таъкидлаш керакки, мазкур ҳужжат келгусида тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган хотин-қизлар ҳамда уларнинг вояга етмаган фарзандлари манзилли ва самарали ижтимоий ҳимоя қилинишини кучайтириш, ижтимоий хизматлар ва ёрдам кўрсатиш тизимини такомиллаштириш, уларнинг сифатини оширишга хизмат қилади.

НАРГИЗА ШАРИПОВА,

Термиз туманлараро маъмурий суди судьяси

13Iyun Янгиликлар

ФАРЗАНДЛАРИ ТАЪМИНОТИГА БЕФАРҚ БЎЛГАН ОТА

(очерк)

Жиноят ишларри бўйича Термиз шаҳар судининг очиқ суд мажлисида вояга етмаган фарзандлари учун алимент тўлашдан бўйин товлаган Рустам Ахмедов (исм-шарифи ўзгартирилган)га оид жавобгарлик масаласи кўриб чиқилди.

Хусусан, фуқаролик ишлари бўйича Термиз туманлараро судининг ҳал қилув қарорига аоссан, қарздор Рустам Ахмедовдан ундирувчи Ноила Сафарова (исм-шарифи ўзгартирилган) фойдасига икки нафар вояга етмаган фарзандининг моддий таъминоти барча иш ҳақи ва бошқа барча ишлаб топган даромадларининг 1\3 қисми миқдорида алимент тўлаш лозимлиги белгиланган. Бироқ, қарздор Рустам  Ахмедов 2025 йил 1 январдан 2025 йил 1 июнга  қадар бўлган давр учун жами бўлиб 8.162.810 сўм алимент пулларини тўламасдан, моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган фарзандларига икки ойдан ортиқ муддат мобайнида моддий таъминлашдан бўйин товлаб келган.

Унинг бу ҳаракатлари Мажбурий ижро бюросининг Термиз шаҳар бўлими ходимлари томонидан Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 47⁴-моддаси билан тўпланган маъмурий иш материали жиноят ишлари бўйича Термиз шаҳар судида кўриб чиқилди.

Давлат ижрочиси томонидан Рустам Ахмедовга алимент  қарздорлигини тўлаш ҳақида ҳуқуқий тушунтиришлар ва бир неча бор ёзма равишда огоҳлантиришларига қарамасдан, алимент пулларини тўлашни пайсалга солиб, алимент қарзларини тўламасдан бош тортиб юргани уни суд залигача олиб келди.

Суд қарори билан фарзандлари олдидаги масъулиятини эсидан чиқариб, оталик бурчини унутган ҳуқуқбузар Рустам Ахмедовга 15 (ўн беш) сутка маъмурий қамоқ жазоси тайинланиб, жазо муқаррарлиги таъминланди.

Конституциямизнинг 77-моддасида, ота-оналар ва уларнинг ўрнини босувчи шахслар ўз фарзандларини вояга етгунига қадар боқиши, уларниннг тарбияси, таълим олиши, соғлом, тўлақонли ва ҳар томонлама камол топиши ҳусусида ғамхўрлик қилишга мажбур эканлиги қайд қилинган.

Шу каби, амалдаги Оила Кодексининг 96-моддасига кўра, “Ота-она вояга етмаган болаларига таъминот бериши шартлиги” белгиланган.         

Шундай экан ҳар бир ота-она болалар давлатимизнинг эртанги келажаги эканлигини чуқур ҳис этган ҳолда оилада соғлом муҳит яратишга масъул эканлигини унутмаслиги керак.

ИКРОМ ШАЙМАНОВ,

Жиноят ишлари бўйича Термиз шаҳар судининг тергов судьяси