Матбуот хизмати – 4 sahifasi – Сурхондарё вилоят суди

МЕҲНАТГА ЛАЁҚАТСИЗЛИК ВАРАҚАСИ ВА УНИ РАСМИЙЛАШТИРИШ АСОСЛАРИ

Меҳнатга лаёқатсизлик тушунчаси меҳнат муносабатларини тартибга солувчи ҳуқуқий нормаларнинг ажралмас қисмларидан бири ҳисобланади. Ҳеч бир инсон саломатлиги билан боғлиқ муаммоларга дуч келмаслик бўйича кафолатларга эга эмас. Ана шундай ҳолатларда ташкилот, корхона ва муассасаларда меҳнат фаолиятини юритиб келувчи ходимлар ва иш берувчилар ўртасида меҳнат муносабатлари билан боғлиқ ҳуқуқий муаммолар юзага келиши мумкин.

Бу каби ҳолатлар юз берганида ходим ўзининг касаллиги ва бошқа узрли сабаблар туфайли вақтинча меҳнат вазифаларини бажара олмаслигини исботлаши зарур ҳисобланади. Ўз саломатлиги ёки оила аъзоларидан бирининг саломатлигидаги муаммолар сабабли меҳнат мажбуриятларини бажара олмаган шахс томонидан ушбу ҳолатнинг узрли эканлигини исботлаш учун иш берувчи томонидан меҳнатга лаёқатсизлик варақаси талаб қилинади.

Меҳнатга лаёқатсизлик варақаси – шахсни ишдан озод қилиш, вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақаси ёки ҳомиладорлик ва туғиш нафақаси тўлаш учун асос бўладиган ҳамда вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик билан кечадиган касалланишнинг ҳисоби юритиладиган ҳужжат ҳисобланади.

Ўзбекистон Республикаси Қонунчилигига кўра меҳнат муносабатлари билан боғлиқ қуйидаги ҳолатлар меҳнатга лаёқатсизлик варақаси билан тасдиқланиши лозим:

-ходимнинг касаллиги ёки шикастланганлиги;

-ҳомиладорлик ва туғиш ҳолатлари;

-ходимнинг оиланинг бетоб аъзосини парваришлаганлиги;

-протез қўйдирилганлик ҳолати;

-санаторий-курортда даволанганлик ҳолати;

-соғлиғи ҳолатига кўра бошқа ишга ўтказиш учун ва карантин туфайли меҳнатга вақтинча лаёқатсизлигини экспертиза қилиш натижаларига кўра аниқланган меҳнатга лаёқатсизлик ҳолати.

Меҳнатга лаёқатсизлик варақасини бериш бўйича ваколатли давлат органи давлат соғлиқни сақлаш тизими даволаш профилактика-муассасалари ҳамда вазирлик, идоралар ва бошқа давлат ташкилотларига қарашли даволаш-профилактика муассасалари ҳисобланади.

Меҳнатга лаёқатсизлик варақалари Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирининг 2015 йил 20 мартдаги 25-сонли буйруғига Иловада кўрсатиб ўтилган шаклда расмийлаштирилади.

Қуйидаги шахсларга меҳнатга лаёқатсизлик варақалари берилмайди:

-ишламайдиган шахсларга;

-иш ҳақи сақланмаган ҳолда меҳнат таътилида бўлган шахсларга;

-ҳарбий хизматчиларга.

Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодекасининг 286-моддасига кўра, иш берувчи ходимга унинг ўз меҳнат мажбуриятларини бажариши билан боғлиқ ҳолда ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодиса ёки касб касаллиги натижасида вақтинча меҳнатга лаёқатсиз бўлиб қолганида унга ушбу ҳолат билан боғлиқ харажатларни компенсация қилиб бериши лозимлиги белгиланган.

Таъкидлаш жоизки Меҳнат кодекси нормалари ҳамда меҳнатга лаёқатсизлик билан боғлиқ муносабатларни тартибга солувчи бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга риоя қилиш иш берувчи ва ходим ўртасида меҳнат муносабатлари билан боғлиқ тушунмовчиликлар юзага келишининг олдини олишга ва меҳнат низоларининг камайишига хизмат қилиши шубҳасиздир.

ДИЛМУРОД ЖУМАЕВ,

Сурхондарё вилоят судининг судья катта ёрдамчиси

БОЛАЛАРНИ МУНОСИБ ҲАЁТ ШАРОИТЛАРИ БИЛАН ТАЪМИНЛАМАСЛИК ОҚИБАТЛАРИ

Болаларни муносиб ҳаёт шароитлари билан таъминлаш ота-онанинг энг муҳим бурчи ҳисобланса-да, бу бурчни барча ота-она ҳам бир хил англамайди, ҳатто баъзи ҳолатларда эса бундан бош тортади. Натижада судларда турди низолар келиб чиқади.

Дарҳақиқат, болалар тарбияси билан боғлиқ бўлган низоларнинг судлар томонидан тўғри ҳал этилиши ота-оналарнинг ва болалар ҳуқуқларининг муҳофазасини, ота-оналарнинг болаларини тарбиялашдаги масъулиятлари оширилишини таъминлашга имконият туғдиради, ота-оналарнинг болалари манфаатларига зид бўлган ҳуқуқларидан фойдаланишларига барҳам беради, вояга етмаганлар қонунбузарликларининг олдини олиш чоралардан бири бўлиб ҳисобланади.

Никоҳдан ажратиш ҳақидаги ишларни кўриб чиқаётган суд тарафлар ўртасидаги болаларни ким билан яшашини, болани кимнинг тарбиясида қолдириш масаласини ҳал қилади. Бу борада судлар Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1998 йил 11 сентябрдаги 23-сонли “Болалар тарбияси билан боғлиқ бўлган низоларни ҳал қилишда судлар томонидан қонунларни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги қарори тушунтиришларига риоя қиладилар.

Никоҳдан суд тартибида ажратилаётганда эр ва хотин вояга етмаган болаларни ким билан яшаши, болаларга ва (ёки) меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож эр ёки хотинга таъминот бериш учун маблағ тўлаш тартиби, бу маблағнинг миқдори ёхуд эр-хотиннинг умумий мол-мулкини бўлишга доир келишувини кўриб чиқиш учун судга тақдим қилишлари мумкин.

Суд амалиётига мурожаат этсак, даъвогар Умар Мавлонов (исм-фамилиялар ўзгартирилган) жавобгарлар Салима Юнусова, Хамза Юнусов ва Зулфия Рахматоваларга нисбатан судга даъво ариза билан мурожаат қилиб, унда икки нафар фарзандини ўзининг тарбиясига олиб беришни сўраган.

Судлов ҳайъатининг тегишли ажрими билан ўзгаришсиз қолдирилган туманлараро судининг ҳал қилув қарорига кўра, даъвогар Умар Мавлоновнинг даъво талаби рад қилинган.

Тарафлар 2010 йил 11 майда қонуний никоҳдан ўтишган, ўрталарида икки нафар 2010 йил 24 августда туғилган Замира ва 2012 йил 7 майда туғилган Зохид исмли фарзандлари бор. Тарафлар ўзаро келишмовчиликлар сабабли ажрашиб алоҳида-алоҳида яшаб келади.

Даъвогар Умар Мавлонов 2011 йилда Россия Федерациясига кетиб 2018 йил август ойида қайтиб келади.

Биринчи инстанция судида психолог иштирокида сўралган вояга етмаган даъвогарнинг Замира ва Зохид исмли фарзандлари бобо-бувиси ва онаси билан бирга яшашни хоҳлашлиги, отасига боришни хоҳламаслигини баён этишган.

Васийлик ва ҳомийлик органининг хулосаларида тарафларнинг турар-жойларида болаларни тарбиялаш учун барча шароитлар етарли эканлиги баён этилиб, ҳар икки тараф ҳам болаларни ўз тарбиясига олиш юзасидан ижобий тавсифланган.

Амалдаги Ўзбекистон Республикаси Оила кодекисининг 71-моддасига кўра, ота-она ўз болаларига нисбатан тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга эгадир.

Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 75-моддасида, ота-она алоҳида яшаганда болаларнинг қаерда яшаши ота-онанинг келишувига биноан белгиланади. Ота-она ўртасида келишув бўлмаса, низо суд томонидан болалар манфаатларидан келиб чиқиб, уларнинг фикрини ҳисобга олган ҳолда ҳал этилади. Бунда суд, боланинг ота-онадан, ака-ука, опа-сингилларидан қайси бирига боғланиб қолганлигини, боланинг ёшини, ота-онасининг ахлоқий ва бошқа шахсий фазилатларини, ота-онанинг ҳар бири билан бола ўртасидаги муносабатларни, болани тарбиялаш ва унинг камолоти учун шарт-шароитлар (ота-онасининг машғулот тури, иш тартиби, моддий ҳамда оилавий аҳволи ва бошқалар) яратиш имкониятини ҳисобга олиши белгиланган.

Даъво аризада ва кассация шикоятида жавобгар яъни, турмуш ўртоғи Салима Юнусова ҳозирги вақтда Россия давлатида эканлиги, қайнонаси Зулфия Рахматова фарзандларини унга кўрсатмасдан, оталик меҳридан жудо қилаётганлиги баён этилган.

Бироқ, даъвогар Умар Мавлонов Россия давлатига кетган вақтида Замира исмли фарзанди ҳали бир ёшга тўлмаган, Зохид исмли фарзанди эса ҳали туғилмаган бўлган.

Бу эса, даъвогар Умар Мавлоновнинг фарзандларининг тарбиясида деярли иштирок этмаганлигини тасдиқлайди.

Бундан ташқари, даъвогар Умар Мавлонов Россия давлатидан қайтиб келгач бир йилдан ортиқ вақт давомида фарзандларининг тарбияси билан қизиқмаган ёки фарзандларини ўз тарбиясига олиш ҳақида судга даъво билан мурожаат этмаган. Умар узоқ вақт мобайнида фарзандлари билан кўришиш учун ҳаракат қилмаган. Шу сабабли вояга етмаган болаларни ҳозирда отасига олиб бериш болаларнинг руҳиятига салбий таъсир этиши мумкин.

Судлар тарафларнинг вояга етмаган фарзандларининг манфаатлари ва хоҳишларини инобатга олиб, болаларни жавобгарларнинг қарамоғида қолдириш ҳақида тўхтамга келган.

Хулоса қилиб айтганда, суд жараёнида боланинг ота-онадан қайси бири болаларига нисбатан кўпроқ ғамхўрлик ва эътибор кўрсатаётганлиги, болаларнинг ёши ва ота-онадан қайси бирига кўнгил қўйганлиги, ота-онанинг аҳлоқий ва бошқа шахсий фазилатлари, ота-онанинг ҳар бири билан бола ўртасидаги муносабатлари, болани тарбиялаш ва унинг камолоти учун шарт-шароитлар яратиш имкониятини инобатга олишлари муҳим ҳисобланади.

ЎТКИР МУРАТАЛИЕВ,

Сурхондарё вилоят суди судья катта ёрдамчиси

НИКОҲНИНГ ҲАҚИҚИЙ ЭМАС ДЕБ ТОПИШ АСОСЛАРИ

Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 8-боби, 49-56-моддаларида никоҳнинг ҳақиқий эмаслиги асоси, тушунчаси ва тартиби белгиланган.

Унга кўра, никоҳ қуйидаги ҳолларда ҳақиқий эмас деб топилади:

-ушбу Оила Кодекснинг 14-16-моддаларида белгиланган шартлар бузилганда;

-сохта никоҳ тузилганда, яъни эр-хотин ёки улардан бири оила қуриш мақсадини кўзламай никоҳ қайд қилдирганда;

-никоҳланувчи шахслардан бири таносил касаллиги ёки одамнинг иммунитет танқислиги вируси (ОИВ касаллиги) борлигини иккинчисидан яширганда, агар иккинчиси судга шундай талаб билан мурожаат этса.

Никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш фақат суд тартибида амалга оширилади.

Никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш ҳақида суднинг қонуний кучга кирган ҳал қилув қароридан нусха берилаётганда паспортга ёки шахсни тасдиқловчи бошқа ҳужжатга тегишли белги қўйилади.

Никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш ҳақида суд чиқарган ҳал қилув қарори қонуний кучга киргач, ўн кун ичида ундан кўчирма никоҳ тузилганлиги рўйхатга олинган жойдаги фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органига юборилади.

Никоҳ ёшига етмаган шахс билан тузилган никоҳ ҳали никоҳ ёшига етмай никоҳга кирган шахснинг манфаатлари талаб қилган ҳолларда ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин. Бундай никоҳни ҳақиқий эмас деб топишни никоҳ ёшига етмай никоҳга кирган шахс, унинг она-отаси ёки ҳомийси, шунингдек васийлик ва ҳомийлик органи ҳамда прокурор талаб қилишга ҳақлидир.

Иш судда ҳал қилиниш пайтигача эр ёки хотин никоҳ ёшига етган бўлса, никоҳ фақат унинг талаби билан ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин.

Эр-хотиндан бири никоҳ ёшига етмаганлиги туфайли никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги иш, агар эр-хотин (улардан бири) иш судда кўрилаётган пайтда никоҳ ёшига етмаган бўлса, васийлик ва ҳомийлик органининг иштирокида кўриб чиқилади.

Оила кодекснинг 16-моддасида кўрсатилган ҳолатлар мавжуд бўлганда тузилган никоҳ ҳақиқий эмас деб топилади.

Агар иш ҳал қилиниш пайтигача никоҳни тузиш учун монелик қиладиган ҳолатлар тугаган бўлса, суд никоҳни ўша ҳолатлар тугаган пайтдан бошлаб ҳақиқий деб топишга ҳақли.

Шунингдек, Оила кодекснинг 16-моддасида кўрсатилган асослар бўйича никоҳни ҳақиқий эмас деб топишни эр-хотин, шу никоҳнинг тузилиши натижасида ҳуқуқлари бузилган шахслар, шунингдек васийлик ва ҳомийлик органи ҳамда прокурор талаб қилишга ҳақлидир.

Муомалага лаёқатсиз деб топилган шахс билан тузилган никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги ишни суд васийлик ва ҳомийлик органининг иштирокида кўриб чиқади.

Мажбурлаб тузилган никоҳ жабрланувчи (унинг қонуний вакиллари) ёки прокурорнинг аризаси бўйича ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин.

Эр-хотин сохта никоҳ қайд қилдирган ва оила қурмаган бўлсалар, никоҳ ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин.

Сохта никоҳни ҳақиқий эмас деб топишни прокурор талаб қилишга ҳақли, эр (хотин) оила қуриш мақсадисиз никоҳга кирган ҳолларда эса, бундай талаб хотин (эр) томонидан ҳам қўйилиши мумкин.

Суд томонидан ҳақиқий эмас деб топилган никоҳ тузилган вақтидан бошлаб ҳақиқий эмас деб ҳисобланади.

Никоҳнинг ҳақиқий эмас деб топилиши шундай никоҳдан туғилган ёки никоҳ ҳақиқий эмас деб топилган кундан кейин уч юз кун ичида туғилган болаларнинг ҳуқуқларига таъсир этмайди.

Суд никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисида ҳал қилув қарори чиқаришда шундай никоҳ тузилиши билан ҳуқуқи бузилган эр (хотин)ни (инсофли эр (хотин)ни) ушбу Кодекснинг 118 ва 119-моддаларига мувофиқ хотин ёки эридан таъминот олиш ҳуқуқига эга деб топишга ҳақлидир, никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш вақтига қадар биргаликда орттирилган мол-мулкни бўлишга нисбатан эса, ушбу Кодекснинг 23, 27 ва 28-моддаларида белгиланган қоидаларни татбиқ этишга, шунингдек никоҳ шартномасини тўла ёки қисман ҳақиқий деб топишга ҳақлидир.

Инсофли эр (хотин) ўзига етказилган моддий ва маънавий зарарни қоплашни фуқаролик қонунчилигида назарда тутилган қоидалар бўйича талаб қилишга ҳақли.

Инсофли эр (хотин) никоҳ ҳақиқий эмас деб топилганда, никоҳ тузиш давлат рўйхатига олинган вақтда танлаган фамилиясини сақлаб қолишга ҳақлидир.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш лозимки, никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш фақат суд тартибида амалга оширилади. Ҳақиқий эмас деб топилган никоҳ эр-хотин учун Оила Кодексда белгиланган шахсий ва мулкий ҳуқуқ ҳамда мажбуриятларни вужудга келтирмайди. Никоҳи ҳақиқий эмас деб топилган шахсларнинг мулкий ҳуқуқий муносабатлари Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодекси билан тартибга солинади.

БЕХРУЗ АВАЗОВ,

Сурхондарё вилоят суд судья катта ёрдамчиси

Сурхондарё вилоят судларига ишга кириш истаги бўлган номзодлар учун

Сурхондарё вилоят суди, вилоят судларидаги бўш иш ўринлар (вакант лавозимлар)га ишга қабул қилиш юзасидан танлов эълон қилади.

Бўш иш ўринлар (вакант лавозимлар):

Жиноят ишлари бўйича Бойсун туман суди – Архивариус
Фуқаролик ишлари бўйича Термиз туманлараро суди – Судья ёрдамчиси
Фуқаролик ишлари бўйича Термиз туманлараро суди – Судья ёрдамчиси
Фуқаролик ишлари бўйича Денов туманлараро суди – Судья ёрдамчиси
Фуқаролик ишлари бўйича Термиз туманлараро суди – Архив мудири
Фуқаролик ишлари бўйича Сариосиё туманлараро суди – Архив мудири

Лавозим бўйича номзодга қўйилган талаблар:

а) Номзодлар юқори малакали, хорижий тилларни (қоида тариқасида) биладиган, вакант лавозим учун зарур билимга ва бенуқсон обрў-эътиборга эга олий юридик маълумотли Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлиши шарт.

Тақдим этиладиган ҳужжатларнинг рўйхати:

Ариза;

а) номзоднинг маълумотномаси ва яқин қариндошлари тўғрисида маълумотнома;

б) диплом (дипломдан кўчирма)нинг нусхаси, чет элда ўқиганлиги тўғрисида дипломга эса, диплом тан олинганлиги ва нострификация қилинганлигини тасдиқловчи гувоҳнома (агарда номзод олий таълим муассасасида ўқиётган бўлса, ўқиш жойидан маълумотнома);

в) номзоднинг паспорт нусхаси;

г) меҳнат дафтарчаси нусхаси (биринчи марта ишга кираётган шахслар бундан мустасно);

д) хорижий тилни билиш бўйича сертификат (мавжуд бўлса).

Боғланиш учун тельефон рақами ва электрон почта манзили: 76-228-19-00

(ички рақам 75-021)

sur.kadr@sud.uz

Сурхондарё вилоят судининг кадрлар бўлими.

Жиноят ишлари бўйича Шеробод туман судининг навбатдаги сайёр мажлиси манзил-колониясида бўлиб ўтди

Суд-ҳуқуқ тизимида амалга ошириладиган барча ишлар замирида қонун устуворлигини таъминлаш, одил судловга эришиш каби эзгу ғоялар ётади.

Дарҳақиқат, сўнгги йилларда суд-ҳуқуқ тизимини янада такомиллаштириш, фуқаро ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ҳамда қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш чораларини кучайтириш, одил судловни самарали таъминлаш ҳамда судьялар ҳамжамияти ролини ошириш борасида изчил ишлар олиб борилиб, бир қанча ислоҳотлар амалга ошириб келинмоқда.

Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 73-моддасида жазодан муддатидан илгари шартли равишда озод этиш ва шу кодекснинг 74-моддасида эса жазони енгилроғи билан алмаштириш назарда тутилган.

Бугун жиноят ишлари бўйича Шеробод туман суди томонидан 41-сон манзил-колониясида ўтказилган сайёр суд мажлисида жами 15 нафар озодликдан маҳрум қилиш жазосини ўтаётган маҳкумларга нисбатан колония маъмурияти томонидан киритилган тақдимномалар кўриб чиқилди.

Хусусан, суд инсонпарварлик тамойилига таяниб ҳамда жазо муддатини ўташ даврида меҳнатга ҳалол муносабатда бўлган, ўрнатилган тартиб-қоидаларига риоя қилган, ўзининг ҳулқини ижобий томонга ўзгартирган, содир этган жиноятининг оқибатларини тўла англаб етиб, ўзларига тегишли хулоса чиқарган 1 нафар маҳкумларни ўталмай қолган жазо муддати Жиноят Кодексининг 73-моддасига асосан муддатидан илгари шартли равишда озод этиш ҳамда 14 нафар маҳкумларни ўталмай қолган жазо муддати Жиноят Кодексининг 74-моддасига асосан енгилроқ жазо турига алмаштирилиб, манзил-колониясидан озод этилди.

Инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш давлатнинг конституциявий мажбурияти сифатида белгиланиши ва бу борада суд ҳокимияти фаолиятнинг очиқлиги ва шаффофлигини таъминлашда ҳамда одил судловни сифатини оширадиган тизим яратишга алоҳида эътибор қаратилган.

Айнан инсон ва адолатли суд ўртасидаги ўзаро муносабатларда қонунийликни ва адолатни таъминлайдиган ҳаракатлар замирида халқимизнинг осойишта ҳамда рози бўлиб яшаш ҳуқуқи турибди.

ТЎЛҚИН ТЎРАҚУЛОВ,

Жиноят ишлари бўйича Шеробод туман суди раиси

СУД-ҲУҚУҚ ИСЛОҲОТЛАРИДА СУНЪИЙ ИНТЕЛЛЕКТНИНГ ЎРНИ

Аввало сунъий интеллект нима? Сунъий интеллект бу компьютер тизимлари ёки дастурларнинг инсон ақлига хос вазифаларни, яъни ўйлаш, ўрганиш, қарор қабул қилиш ва муаммоларни ечиш каби қобилиятларни амалга оширишга мўлжалланган технологиялар мажмуасидир.

Ўзбекистонда сўнгги йилларда суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ қилиш ва адолатни таъминлаш йўлида катта ишлар амалга оширилмоқда. Президент Шавкат Мирзиёев раҳнамолигида қабул қилинган давлат дастурлари ва қонунчилик ислоҳотлари жараёнида замонавий технологиялар, жумладан, сунъий интеллектдан фойдаланиш алоҳида аҳамият касб этмоқда.

2024 йил 14 октябрда Президентнинг қарори билан сунъий интеллект технологияларини 2030 йилга қадар ривожлантириш стратегияси қабул қилинди. Унда сунъий интеллектни ривожлантиришнинг устувор йўналишлари, хорижий тажрибалар ва мамлакатимизда бу технологияларни жорий қилиш бўйича вазифалар аниқ белгилаб берилган.

Сунъий интеллект суд-ҳуқуқ соҳасида қуйидаги имкониятларни яратади:

-суд ишларини тезкор ва шаффоф тарзда ҳал қилиш;

-коррупция хавфини камайтириш;

-қонунларни қўллашда инсон хатоларининг олдини олиш;

-ҳуқуқий жараёнларда фуқароларнинг иштироки осонлашиши.

Хорижий мамлакатларда сунъий интеллектдан ҳуқуқ соҳасида фойдаланишнинг бир қатор илғор мисоллари мавжуд. Масалан:

Хитой: Хитой «ақлли судлар» платформасини жорий этган бўлиб, суд ишларини автоматлаштириш орқали юкламани камайтириш ва жараёнларни тезлаштиришга эришмоқда. Бу технология орқали суд қароридаги камчиликлар ёки ишлов беришдаги хатолар автоматик тарзда аниқланади.

АҚШ: Суд ишларини таҳлил қилиш ва ҳужжатларни классификация қилиш учун сунъий интеллект технологияларидан кенг фойдаланилмоқда. Бундан ташқари, адвокатлар учун махсус дастурлар орқали ишга тааллуқли ҳуқуқий претседентларни топиш анча осонлашган.

Эстония: «Электрон суд» тизими орқали майда суд ишларини автоматик равишда ҳал қилиш жараёни жорий қилинган. Бу вақт ва ресурсларни тежашга ёрдам бермоқда.

Сунъий интеллектдан фойдаланиш имкониятлари кенг бўлса-да, уни амалиётга жорий қилишда қуйидаги қийинчиликлар мавжуд:

-ҳуқуқий маълумотларнинг тўлиқ ва ишончли бўлиши керак;

-сунъий интеллект технологиялари учун етарли молиявий ва техник ресурслар зарур;

-судьялар ва ҳуқуқшуносларнинг сунъий интеллект билан ишлаш бўйича малакасини ошириш лозим.

Хулоса сифатида айтиш мумкинки, суд-ҳуқуқ соҳасида сунъий интеллектдан фойдаланиш адолатни таъминлаш ва ҳуқуқий тизимни янада самарали қилиш йўлидаги муҳим қадамдир. Бу нафақат суд ишларини тезкор ва самарали қилишга, балки фуқароларнинг адолатга бўлган ишончини мустаҳкамлашга ҳам хизмат қилади. Сунъий интеллектдан тўғри фойдаланиш адолатли, шаффоф ва замонавий суд-ҳуқуқ тизимини шакллантиришда муҳим ўрин тутади.

Нигора Хасанова,

Жиноят ишлари бўйича Термиз шаҳар суди судья ёрдамчиси

КЕНГАШ РАИСИ ВИЛОЯТ СУДЛАРИ СУДЬЯЛАРИ БИЛАН ОЧИҚ МУЛОҚОТ ЎТКАЗДИ

Бугун Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши раиси Хомўмин Ёдгоров Сурхондарё вилоят судлари судьялари билан очиқ мулоқот ўтказди.

Тадбир аввалида куни кеча Ўзбекистон Республикаси Президенти фармойиши билан Сурхондарё вилоят суди раисининг ўринбосари – иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъати раиси лавозимига тайинланган Зоир Аманович Рустамов таништирилди.

Айтилдики, юксак лавозимга муносиб кўрилмоқ, аввало, катта ишонч, бундай ишонч жамиятда ижтимоий адолатни таъминлашдек шарафли бурчни ҳалол меҳнат ва фидоийлик билан амалга ошириш орқали оқланиши лозим. Ушбу таъкид нафақат янги тайинланган судлов ҳайъати раиси, балки барча судьяларга бирдек тааллуқли. Зеро, судьялик мақоми ушбу лавозим эгасидан нафақат иш фаолиятида, балки ишдан ташқари пайтда ҳам намунали хулқи ва ҳалол-поклиги билан ибрат бўлмоғини талаб қилади.

Очиқ мулоқтда фуқаролар ва юридик шахсларнинг қонун билан кафолатланган ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали самарали ҳимоя қилиш, ягона суд амалиётини шакллантириш, Судьялар одоби кодекс қоидаларига қатъий риоя этиш масалаларига алоҳида эътибор қаратилди. Хусусан, судьяларнинг юксак муомала маданияти фуқароларнинг судга бўлган ишончини янада оширишда алоҳида аҳамият касиб этиши таъкидланди.

Шунингдек, меҳнат ва ижро интизомига риоя этиш, суд ҳокимиятининг обрўйи ва нуфузини сақлаш тизимнинг ҳар бир вакили бурчи экани, бунинг учун судья деган мақомга доимо лойиқ бўлиш қайд этилди. Судьялар одоби кодекси ва судьлик қасамёдини бузгани учун тизимдан четлатилган айримларнинг қисмати бошқалар учун сабоқ бўлиши, мақомига номуносиб хатти-ҳаракатлар содир этганлар билан асло муроса қилиб бўлмаслиги аниқ мисоллар билан тушунтирилди.

Мулоқот якунида сўз олганлар суд ҳокимиятининг обрўйи ва нуфузини сақлаш ҳар бир судья ва ходимнинг мажбурияти эканлигини қайд этган ҳолда, тизимнинг барча вакиллари судьянинг холислиги, мустақиллиги ва беғаразлигига шубҳа туғдириши мумкин бўлган ҳар қандай хатти-ҳаракатлардан ўзини тийишлари шартлигини таъкидладилар.

АСҚАР ҚУДРАТОВ,

Сурхондарё вилоят суди Жамоатчилик ва

оммавий ахборот воситалари билан

алоқалар бўйича бош консультанти

АВТОМАШИНА ОЛИБ ҚОЧГАН САРҲУШ ҲАЙДОВЧИ ЖАЗОГА ТОРТИЛДИ

Ташқи муҳитдан югурик сув мисоли оқиб кирадиган минг бир иллатлар тури борки, уларнинг лоақал биттаси ҳам инсон руҳиятида қолиб кетса, унинг ҳаёт тарзи давомида у чуқур илдиз отиб ўрнашиб олиб, жиноят содир этиш кўчасига киришга йўллайди.

Ёши олтмишдан ошган, оқ-қорани тўла ажрата оладиган бир даврда спиртли ичимлик истеъмол қилишдан ўзини тия олмаган Мухтор Абдиев (исм-фамилиялар ўзгартирилган) 2024 йил 14 август куни соат 13:00 ларда Ангор туманидаги ошхоналарнинг бирида спиртли ичимлик истемол қилиб, сўнгра туманнинг “Наврўз” маҳалласи ҳудудида фуқаро Олим Жовлиевга тегишли бўлган “Матиз” русумли автомашинани ойнаси очиқ қолдирилганлиги ва калити ўзида турганлигини кўриб, автомашинани олиб қочади. “Маст ҳайдовчи” транспорт воситасини бошқариб боравергач ушбу “Наврўз” маҳалласи ҳудудида бошқарувни йўқотиб, “Дамас” русумли транспорт воситасининг орқа томонидан урилиб, йўл транспорт ҳодисаси содир этиб тўхтаганида, шу вақтда ички ишлар бўлими ходимлари томонидан ушланган.

Натижада ушбу ҳолат юзасидан Мухтор Абдиевга нисбатан жиноят кодексининг тегишли моддаси билан жиноят иши қўзғатилди.

Жиноят ишлари бўйича Ангор тумани судида бўлиб ўтган суд мажлисида унга нисбатан қонуний жазо тайинланди.

Хулоса ўрнида айтиш керакки. ушбу тоифадаги кимсаларнинг қилмишини баён этишдан мақсад шуки, бу ҳаётда ҳеч қандай жиноий қилмиш жазосиз қолмайди. Шундай экан, бебаҳо умрни эзгу ишларга бағишлаш, ҳаётда ўзидан яхши ном қолдиришга не етсин?!

АББОС ХОЛМУМИНОВ,

Жиноят ишлари бўйича Ангор туман суди раиси

ҚОНУНЧИЛИКДАГИ ЯНГИЛИКЛАР

Мамлакатимизда суд ҳокимияти мустақиллигини, судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш бўйича изчил ислоҳотлар амалга оширилмоқда.

Жумладан, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, жамият ҳамда давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини тўлақонли ҳимоя қилишга, шунингдек судларда ишларни муҳокама қилишда қонунийликни мустаҳкамлашга хизмат қилувчи Қонун қабул қилинди.

Мазкур “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига судларда ишларни кўришда прокурорнинг ваколатларини таъминлашга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонуни юртбошимиз томонидан 2024 йил 30 сентябрда имзоланган.

Хусусан, ушбу Қонун билан суд ишларини юритишда тарафларнинг тортишуви принципини, давлат манфаатлари самарали ҳимоя қилинишини таъминлаш судлар томонидан фуқаролик, иқтисодий ва маъмурий ишларни кўришда прокурорнинг иштирокига, шунингдек ишларни кўриб чиқиш натижалари бўйича қабул қилинган суд ҳужжатлари устидан шикоят қилишга тааллуқли процессуал нормалар янада аниқлаштирилишини тақозо этаётганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал кодексига давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида прокурорнинг ерга оид ҳуқуқий муносабатлар, давлат мулки, давлатга етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш ва давлат бюджетидан ундирувлар билан боғлиқ ишларда иштирок этиш ҳуқуқини, шунингдек давлат манфаатларини ҳимоя қилиш учун судга ариза билан мурожаат қилиш ҳуқуқини назарда тутувчи ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Бундан ташқари, Қонунда Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал кодексига, Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодексига ва Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексига прокурорнинг суд муҳокамасининг вақти ва жойи тўғрисида прокурор тегишли тарзда хабардор қилинмасдан кўрилган, қонунда прокурорнинг иштирок этиши назарда тутилган ишлар бўйича кассация протести, тафтиш тартибида протест келтириш тўғрисидаги масалани ҳал қилиш учун тегишли судлардан ишларни талаб қилиб олишга бўлган ҳуқуқи белгиланди. шунингдек мазкур тоифадаги ишларни кўриш якунлари бўйича чиқарилган суд ҳужжатлари устидан шикоят қилиш тартиби аниқлаштирилди.

Фуқаролик процессуал кодекси 50-моддасида, “Прокурор фақат қонунда назарда тутилган ҳолларда, шунингдек давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида ерга оид ҳуқуқий муносабатлар, давлат мулки, давлатга етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш ва давлат бюджетидан ундирувлар билан боғлиқ ишларда ёки прокурорнинг даъво аризаси (аризаси) асосида қўзғатилган ишларда иштирок этиши мумкин. Прокурор бошқа шахсларнинг аризаси билан қўзғатилган ишнинг муҳокамасида ўз ташаббуси билан иштирок этиши мумкин эмас.

Прокурор давлат манфаатларини ҳимоя қилиш учун судга ариза билан мурожаат қилиши мумкин” деган мазмундаги биринчи ва иккинчи қисмлар билан алмаштирилган бўлса, ушбу кодекснинг 383 ва 387-моддалари қонунда прокурорнинг иштирок этиши назарда тутилган бўлиб, бироқ у суд муҳокамасининг вақти ва жойи тўғрисида тегишли тарзда хабардор қилинмасдан кўрилган иш бўйича протестлар киритиш каби қоидалар киритилди.

Таъкидлаш жоизки, ушбу Қонун прокуратура органларининг одил судловни амалга оширишга кўмаклашиш борасидаги фаолияти самарадорлигини янада оширишга, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, жамият ҳамда давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини тўлақонли ҳимоя қилишга, шунингдек судларда ишларни муҳокама қилишда қонунийликни мустаҳкамлашга хизмат қилади.

АКМАЛ АКРАМОВ,

Фуқаролик ишлари бўйича Қумқўрғон туманлараро суди судьяси

ФУҚАРОЛИК ҚОНУН ҲУЖЖАТЛАРИДА ИШТИРОКЧИЛАРНИНГ ТЕНГЛИГИ

Фуқаролик ҳуқуқи жамиятдаги муносабатларни тартибга солувчи муҳим ҳуқуқий соҳалардан бири ҳисобланади. Ушбу соҳанинг асосий принциплари орасида иштирокчиларнинг тенглиги тамойили марказий ўрин эгаллайди. Мазкур тамойил қонуний муносабатларда барча тарафларнинг бир хил ҳуқуқларга эга бўлиши ва уларга бир хил мажбуриятлар юкланишини кафолатлайди.

Фуқаролик қонун ҳужжатларида иштирокчиларнинг тенглиги тамойили шундан иборатки, барча юридик ва жисмоний шахслар, шунингдек давлат органлари фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларда бир хил мақомга эга бўлади. Улар ўзаро муносабатларда тенг шарт-шароитларга риоя қилиши, шартномавий эркинлик ва мулкка бўлган ҳуқуқни ҳурмат қилиши шарт.

Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси 1-моддасида, иштирокчиларнинг тенглиги тамойили мустаҳкамлаб қўйилган. Унда белгиланишича, фуқаролар, юридик шахслар, давлат ва давлат ташкилотлари бир-бирига нисбатан тенг ҳуқуқларга эга ва улар ўзларининг мажбуриятларини бажаришда тенг асосда ҳаракат қилишлари лозим.

Иштирокчиларнинг тенглиги тамойили турли соҳаларда фуқаролик ҳуқуқининг асосий функсияларини амалга оширишда муҳим аҳамият касб этади. Мисол учун, тарафларнинг шартномалар тузишда эркинлигида, ҳар бир тараф ўз ҳуқуқ ва мажбуриятларини эркин равишда белгилаш ҳуқуқига эга. Бу тамойил туфайли томонлар ўзаро тенг шартларда шартнома тузиши мумкин бўлса, мулкий муносабатларнинг барқарорлигида мулкий ҳуқуқ ва мажбуриятларни амалга оширишда тарафларнинг тенглиги мулкка бўлган ҳуқуқларни кафолатлайди. Яна бир энг муҳим тамойилларидан бири эса бу фуқаролик ҳуқуқий низоларни суд тафтибида ҳал қилишда фуқароларнинг жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахсий ва ижтимоий мавқеидан, ташкилотларнинг эса ташкилий-ҳуқуқий шаклидан, мулкчилик шаклидан, жойлашган ери, шунингдек бошқа ҳолатлардан қатъи назар, қонун ва суд олдида тенглиги асосида амалга оширилиши ҳисобланади. Бу тамойил судларнинг холислиги ва адолатли қарор чиқаришини таъминлайди.

Фуқаролик қонун ҳужжатларида иштирокчиларнинг тенглиги тамойили – бу қонун устуворлиги ва адолатни таъминлаш учун асосий мезондир. Ушбу тамойил қонуний муносабатларнинг шаффофлигини, барча субъектларнинг ўз ҳуқуқларидан тенг фойдаланишини ва уларга бир хил мажбурият юкланишини кафолатлайди. Шу боис, бу тамойил нафақат ҳуқуқий назарияда, балки амалиётда ҳам долзарб аҳамиятга эга бўлиб қолаверади.

САИДИСЛОМ САТТОРОВ,

Сурхондарё вилоят судининг судья катта ёрдамчиси