Для создания благоприятных условий внедрения технологий искусственного интеллекта в деятельность судов, последовательного продолжения цифровизации, улучшения материально-технического обеспечения судебной системы, а также с целью реализации целей и задач, определённых в Стратегии “Цифровой Узбекистан – 2030”, 21 августа 2025 года Президентом Республики Узбекистан был подписан Указ “О дополнительных мерах по повышению уровня доступа к правосудию путем внедрения технологий искусственного интеллекта в деятельность судов, а также улучшению материально-технического обеспечения судебной системы”
В Указе определён ряд приоритетных задач. Одной из ключевых целей является поэтапная реализация концепции “Цифровой суд”, направленной на создание удобств для граждан и субъектов предпринимательства, а также упрощение судебного процесса.
В частности, предусмотрено использование искусственного интеллекта для предварительного прогноза результатов судебного разбирательства и оценки расходов до подачи иска, возможность электронного направления обращений в суд, дистанционное участие в судебных заседаниях без необходимости личного присутствия, а также предоставление сторонам и другим участникам процесса доступа ко всем материалам дела в электронном виде.
Кроме того, судебные расходы будут рассчитываться и оплачиваются в электронной форме, исполнительные листы автоматически направляются в исполнение, а судебные процессы полностью переходят на электронный документооборот.
Искуственный интеллект будет использоваться для подготовки протоколов судебных заседаний в режиме реального времени, а также для автоматического формирования проектов судебных документов.
Согласно Указу, до конца 2025 года в Ташкенте будет создана пилотная площадка “Цифровой суд” для рассмотрения экономических, гражданских и административных споров. По итогам эксперимента концепцию “Цифрового суда” планируется поэтапно внедрять во всех судах страны в 2026-2027 годах.
Принятие данного Указа послужит дальнейшему внедрению технологий искуственного интеллекта в судебную систему, усилению цифровизации и улучшению материально-техничнской базы судов, а также сократит расходы и неудобства граждан и предпринимателей, связанные с посещением судов.
ХАНЖАР ХАКИМОВ,
судья Сурхандарьинского областного административного суда
Бугунги кунда экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш масаласи нафақат мамлакатимизда, балки бутун дунёда энг долзарб мавзулардан бири бўлиб қолмоқда. Табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш, чиқиндиларни бошқариш, ҳавони тоза сақлаш, яшил ҳудудларни кенгайтириш – буларнинг барчаси инсоният келажагини таъминлайдиган асосий омиллардир.
Экологик қонунчилик – жамият кафолати.
Давлатимиз раҳбарининг ташаббуслари асосида сўнгги йилларда экологик хавфсизликни таъминлашга оид бир қатор қонунлар ва меъёрий ҳужжатлар қабул қилинди. Бу ҳужжатлар:
-атроф-муҳитни муҳофаза қилиш,
-табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш,
-чиқиндиларни қайта ишлаш,
-аҳолининг экологик маданиятини оширишга хизмат қилмоқда.
Аммо шуни унутмаслик лозимки, қонун фақат қоғозда қолса, унинг ҳеч қандай кучи бўлмайди. Қонун устуворлиги ва жазоларнинг муқаррарлигини таъминлаш – судларнинг энг муҳим вазифасидир.
Суд амалиётида кўплаб қуйидаги мисоллар учрайди:
-чиқиндиларни тартибсиз ташлаш;
-дарахтларни ноқонуний кесиш;
-сув ва ер ресурсларидан самарасиз фойдаланиш;
-ишлаб чиқариш корхоналарининг атроф-муҳитга зарар етказувчи фаолияти.
Бундай хатти-ҳаракатлар учун қонунчиликда аниқ маъмурий жавобгарлик белгиланган. Агар улар катта миқдорда зарар келтирса, жиноят иши қўзғатилади ва тегишли шахслар жиноий жавобгарликка тортилади.
Шу орқали жамиятда энг муҳим тамойил – жазоларнинг муқаррарлиги таъминланади.
Судларнинг вазифаси – фақат жазолаш эмас.
Судлар фақат жазолаш билан чекланиб қолмайди. Асосий мақсад – ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш, профилактика чораларини кучайтириш ва аҳолининг ҳуқуқий онги ҳамда экологик маданиятини оширишдир.
Очиқ суд мажлислари, жамоатчилик иштирокида ўтказиладиган муҳокамалар, турли тарғибот тадбирлари – буларнинг барчаси профилактик аҳамият касб этади. Чунки ҳар бир фуқаро қонуний оқибатларни чуқур англаганида, ҳуқуқбузарликнинг олди олинади.
Табиат – бу бизнинг умумий бойлигимиз, келажак авлодга қолдириладиган бебаҳо меросимиздир. Уни асраш – ҳаммамизнинг бурчимиз.
Хулоса қилиб айтганда, экология – умумхалқ масаласи. Уни фақат давлат идоралари ёки судлар эмас, балки бутун жамият, ҳар бир фуқаро ўз масъулиятини ҳис этган ҳолда амалга ошириши лозим.
Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш инсоният ҳаётининг ажралмас қисми бўлиб, бу борадаги қонунбузарликлар нафақат табиатга, балки иқтисодий ва ижтимоий барқарорликка ҳам хавф туғдиради.
Глобал миқёсда экологик муаммоларнинг кескинлашуви, иқлим ўзгариши, ҳавонинг, сув ва тупроқнинг ифлосланиши барчамиздан бу соҳада масъулиятли ёндашувни талаб қилмоқда.
Мамлакатимизда экологик хавфсизликни таъминлаш давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан бири ҳисобланади.
Хусусан, экологик ҳуқуқбузарликлар ва уларнинг асосий кўринишларига тўхталадиган бўлсак, қуйидагиларни таъкидлашимиз лозим.
Экологик ҳуқуқбузарликлар – бу атроф-муҳитни муҳофаза қилишга оид қонунлар ва меёрларнинг бузилиши билан боғлиқ ноқонуний ҳаракатлардир.
-Радиоактив, кимёвий ёки биологик хавфли моддалардан нотўғри фойдаланиш.
Шунингдек, жиноятчиликнинг олдини олиш механизмлари эса экологик жиноятлар ва ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш – бу давлат, жамият ва ҳар бир фуқаронинг вазифасидир.
-ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ва судлар билан ҳамкорликни кучайтириш.
-аҳолининг экологик маданиятини ошириш мақсадида доимий тарғибот-ташвиқот ишларини олиб бориш.
-оммавий ахборот воситаларида экологик жиноятлар ҳақида очиқ ахборот бериш ҳисобланади.
Экологик қонунбузарликлар учун жазони муқаррарлаштириш жиноятларнинг олдини олишда асосий омилдир.
Бу борада Ўзбекистон Республикасининг қуйидаги қонун ҳужжатлари асосида жавобгарлик белгиланади:
-Жиноят кодекси;
-Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекс;
-Экологик назорат тўғрисидаги қонун;
Жазо муқаррарлиги – ҳар қандай қонунбузарлик учун тегишли чора кўрилишини таъминлаш, бу орқали бошқаларга ҳам огоҳлантирувчи таъсир ўтказилади.
Хулоса қилиб айтганда, экологик жиноятларнинг олдини олишда ҳар бир фуқаронинг иштироки бу энг аввало атроф-муҳитни сақлаб қолиш, келажак авлод учун яшашга яроқли муҳит яратиш, ижтимоий адолат ва барқарорликни таъминлаш учун хизмат қилади.
Гувоҳи бўлиб турганимиздек, мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг кўламли ва изчил ислоҳотларга мувофиқ, кейинги ўтган саккиз йил ичида суд-ҳуқуқ соҳасини ислоҳ этиш борасида 60 дан зиёд қонун ва қонун ости ҳужжатлари қабул қилинди ва ушбу соҳадаги ислоҳотлар тизимли равишда дадил давом эттирилмоқда.
Шу асосда судларнинг ҳақиқий мустақиллигини таъминлаш, суд кадрларини танлаб олишнинг очиқ ва шаффоф механизмларини яратиш, инсон ва фуқароларнинг одил судловга эришиш имконятларини кенгайтириш бўйича комплекс чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Ўтган даврда судлар тузилмаси замон талабларига мос равишда такомиллаштирилди. Вилоят ва унга тенглаштирилган фуқаролик, жиноят ишлари бўйича судлар ва иқтисодий судлар негизида судьяларнинг қатъий ихтисослашувини сақлаб қолган ҳолда вилоят даражасидаги умумюрисдикция судлари ташкил этилди.
Фуқаролар ва тадбиркорларнинг давлат органлари ва мансабдор шахслари томонидан бузилган ҳуқуқларини тиклашга қаратилган маъмурий судлар ташкил этилди. Инвестициявий низолар бўйича алоҳида судлов таркиби ташкил этилди, йирик инвестициявий низолар эса тўғридан-тўғри Олий судда кўрилиши имконияти яратилди. Судларда ишларни кўрилишида бир қатор янги институтлар жорий этилди. Хусусан, қонунчилигимизга судгача мажлис, соддалаштирилган тартибда иш юритиш, медиация институтлари татбиқ қилиниб, самарали қўлланилиб келинмоқда. Судлар томонидан қабул қилинган қарорлар Олий суд расмий веб-сайтида мунтазам равишда эълон қилиниб борилмоқда.
Айниқса, одил судловдан фойдаланиш имкониятларини осонлаштириш ҳамда бу борада шаффофликни оширишга қаратилган электрон тартиб-таомиллар босқичма-босқич амалиётга татбиқ этилаётгани муҳим аҳамиятга эга.
Ишларни инсон омилисиз, яъни автоматик равишда тақсимлаш, суд мажлиси жадвалининг ягона электрон базасининг жорий этилганлиги, суд қарорларини расмий веб-сайтда эълон қилиб бориш, судга электрон мурожаат ва суд ҳужжатларини тарафларга электрон шаклда юбориш, суд мажлисларини аудиоёзувдан фойдаланган ҳолда қайд этиб бориш каби замонавий ёндашувлар эвазига одил судлов самарадорлигига эришилмоқда.
Мамлакатимиз раҳбарининг бир неча кун аввал, яъни 21.08.2025 йилда қабул қилган “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-140-сонли Фармони суд-ҳуқуқ соҳасида, хусусан суд тизимини такомиллаштириш бўйича яна бир муҳим қадам бўлди, десак асло муболаға бўлмайди.
Фармонга биноан, судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш ҳамда рақамлаштириш жараёнларини жадаллаштириш, шунингдек, судларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари учун қулай шарт-шароитлар яратиб беришнинг келгуси йиллардаги устувор мақсадларидан бири сифатида иқтисодий судлар тузилмасини оптималлаштириш орқали уларнинг фаолияти самарадорлигини ошириш ва ягона суд амалиётини шакллантириш белгиланди.
Гап шундаки, Фармонга биноан иқтисодий ишларда экстерриториал судловга тегишлилик механизмини яратиш белгиланган бўлиб, бунда, 2026 йил 1 январдан бошлаб иқтисодий судлар тизимида иқтисодий судларни мақбуллаштириш орқали туманлараро, туман, шаҳар иқтисодий судларини тугатиш ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар марказлари ва Тошкент шаҳрида туманлараро иқтисодий судлар фаолиятини йўлга қўйиш назарда тутилмоқда.
Умумий тартибга кўра, ишлар жавобгар жойлашган ҳудуддаги судда кўрилиши белгиланган. Бироқ, айрим ҳолатларда фуқаролар ва тадбиркорлар даъволари бошқа ҳудуд судида кўрилишини илтимос қилишади. Бугунги рақамлаштириш ва видеоконференцалоқа имкониятлари асрида иқтисодий ишларнинг муайян ҳудудда кўрилиши деярли ўз аҳамиятини йўқотмоқда. Негаки, қонунлар бутун республикамиз миқёсида бир хилда амал қилади ва қўлланилади.
Шунга кўра, аҳолининг суд тизимига бўлган ишончини янада ошириш мақсадида даъвогарларга айнан муайян ҳудуд судига мурожаат қилиши шартлигига оид бюрократик тўсиқни бартараф этиш ва фуқароларга танлаш имконини бериш асосий мақсад ҳисобланади.
Фуқаролик ва иқтисодий судларнинг иш юритувидаги низосиз ишларни тегишли органлар (нотариуслар) ваколатига ўтказиш йўли билан судларнинг иш юкламасини камайтириш. Келгусида, башарти низо келиб чиққан ҳолларда бундай ишлар судда кўриб чиқилади.
Хулоса ўрнида таъкидлаш керакки, cуд-ҳуқуқ соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар мамлакатимизнинг халқаро майдондаги нуфузига, жумладан суд мустақиллиги, қонун устуворлиги ва одил судлов самарадорлиги бўйича халқаро рейтингларда Ўзбекистоннинг нуфузи ошишига ҳам муносиб ҳисса бўлиб қўшилмоқда.
Сурхондарё вилоят суди, вилоят судларидаги бўш иш ўринлар (вакант лавозимлар)га ишга қабул қилиш юзасидан танлов эълон қилади.
Бўш иш ўринлар (вакант лавозимлар):
Жиноят ишлари бўйича Бойсун туман суди – Архивариус
Жиноят ишлари бўйича Қизириқ туман суди – Архивариус
Жиноят ишлари бўйича Шўрчи туман суди – Судья ёрдамчиси
Шеробод туманлараро иқтисодий суди – Архив мудири
Жиноят ишлари бўйича Бойсун туман суди – Тизимни бошқариш ва хизмат кўрсатиш муҳандиси (АКТ ходими)
Фуқаролик ишлари бўйича Қумқўрғон туманлараро суди– Боғбон
Жиноят ишлари бўйича Бойсун туман суди – Боғбон
Лавозим бўйича номзодга қўйилган талаблар (1-5 устундаги лавозимлар учун):
а) Номзодлар юқори малакали, хорижий тилларни (қоида тариқасида) биладиган, вакант лавозим учун зарур билимга ва бенуқсон обрў-эътиборга эга олий юридик маълумотли Ўзбекистон Республикаси фуқароси бўлиши шарт.
Тақдим этиладиган ҳужжатларнинг рўйхати:
Ариза;
а) номзоднинг маълумотномаси ва яқин қариндошлари тўғрисида маълумотнома;
б) диплом (дипломдан кўчирма)нинг нусхаси, чет элда ўқиганлиги тўғрисида дипломга эса, диплом тан олинганлиги ва нострификация қилинганлигини тасдиқловчи гувоҳнома (агарда номзод олий таълим муассасасида ўқиётган бўлса, ўқиш жойидан маълумотнома);
Сўнгги йилларда мамлакатимиз ҳуқуқий соҳасида амалга оширилган кенг қамровли ислоҳотлар мамлакатда суд тизимини модернизация қилиш ва инсон ҳуқуқларини кенгроқ ҳимоя қилишга қаратилган. Хусусан, охирги йиллар давомида қабул қилинган янги қонунлар, кодекслар ва норматив ҳужжатлар мамлакатнинг ҳуқуқий муҳитини тубдан ўзгартириш мақсадида қабул қилинди.
Шунингдек, бу ислоҳотлар билан судлар мустақиллигини кучайтириш, жиноят ва ҳуқуқбузарликлар билан курашишда янги усулларни жорий этиш, ҳуқуқий таълим ва ахборот тизимларини ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилди. Натижада, Ўзбекистон ҳуқуқий тизими халқаро стандартларга мослашиб, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишда янада самарали ва ишончли бўлишига эришилди.
Маълумки, ҳар бир инсон учун мустақил ва холис судга эга бўлиш ҳуқуқи таъминланган. Ушбу ҳуқуқ Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон декларациясининг 10-моддаси ҳамда Ўзбекистон Республикаси қўшилган бошқа халқаро ҳуқуқ ҳужжатларида белгилаб қўйилган. Фақат мустақил суд ҳар қандай фуқаронинг ишини адолатли ва ошкора тарзда кўриб чиқиш орқали унинг ҳақ-ҳуқуқларини ҳимоя қилишга имкон яратади. Шу нуқтаи назардан, Ҳаракатлар стратегияси доирасида амалга оширилган ислоҳотлар суд-ҳуқуқ соҳасини демократлаштириш ва эркинлаштириш, суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш ҳамда фуқароларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш учун асос бўлди.
Кенг жамоатчилик муҳокамаси натижасида «Ҳаракатлар стратегиясидан – Тараққиёт стратегияси сари» тамойилига асосан ишлаб чиқилган қуйидаги еттита устувор йўналишдан иборат 2022 – 2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг Тараққиёт стратегиясининг иккинчи устувор йўналишида: мамлакатимизда адолат ва қонун устуворлиги тамойилларини тараққиётнинг энг асосий ва зарур шартига айлантириш мақсадида қуйидаги суд-ҳуқуқ тизмида қуйидаги ўзгаришлар қилинди:
-Маъмурий судларда мансабдор шахсларнинг қарорлари устидан берилган шикоятларни кўриб чиқиш тизимини такомиллаштириш орқали суд назоратини қўллаш соҳасини кенгайтириш;
-“Хабеас корпус” институтини янада ривожлантириш орқали тергов устидан суд назоратини кучайтириш;
-Суд протсессида томонларнинг ҳақиқий тенглик ва тортишув тамойилларини рўёбга чиқариш;
-Судлар тизимида “ягона дарча” тамойилини кенг жорий этиш мақсадида аризаларни судга тааллуқлилигидан қатъий назар, қабул қилиш ва ваколатли судга юбориш ҳамда муайян иш доирасида барча ҳуқуқий оқибатларни ҳал қилишни таъминлаш тизимини жорий этиш;
-Суд тизимини босқичма-босқич рақамлаштириш, бюрократик ғов ва тўсиқларни бартараф этиш орқали фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг одил судловга эришиш даражасини тубдан ошириш;
-Низоларни ҳал этишнинг муқобил усулларидан кенг фойдаланиш учун зарур ташкилий-ҳуқуқий шарт-шароитларни яратиш, ярашув институтини қўллаш доирасини янада кенгайтириш ва бошқалар.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикасининг “Кредиторларнинг гаров билан таъминланган талабларини қаноатлантириш тизими янада такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонуни билан айрим қонунчилик ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.
Сўнгги йилларда мажбуриятларнинг бажарилишини таъминлаш мақсадида, берилган мол-мулк устидан кредиторларнинг ҳуқуқларининг устуворлигини таъминлаш, гаровга қўйилган мол-мулкни ауксион орқали сотиш жараёнларини соддалаштириш ва шунингдек, гаров билан таъминланган мажбуриятларни суддан ташқари тартибда ундириш амалиётини такомиллаштириш бўйича тизимли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.
Шунингдек, амалиётда кредит (ипотека) шартномаси бўйича мажбуриятларнинг қарздор томонидан вақти-вақти билан ёки лозим даражада бажарилишини, кредиторнинг гаров билан таъминланган талабларининг қаноатланишини, суд тартибида ва суддан ташқари тартибда ундирувни гаров нарсасига қаратишни, шунингдек, гаровга олувчининг гаров нарсасига бўлган ҳуқуқларининг устуворлигини таъминлаш билан боғлиқ муаммолар мавжудлигини кўриш мумкин.
Фуқаролик кодекси “7461-модда. Кредитни муддатидан олдин қайтаришни талаб қилиш” ҳақида модда билан тўлдирилди. Унга кўра кредитни муддатидан олдин суд тартибида ундиришда, агар шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, кредитор дастлаб қарзнинг белгиланган муддатда қайтарилмаган қисмини ундириш учун судга мурожаат қилиши, бунда агар қарз олувчи муддати ўтган қарзни тўлиқ тўламаган тақдирда, кредитор кредитнинг қолган барча суммасини муддатидан олдин қайтариш ҳақидаги талаб билан судга мурожаат қилишга ҳақли эканлиги белгиланди.
Демак жавобгар қарздорликни ихтиёрий бартараф этмаса, биринчи навбатда кредиторлар уни муддати ўтган қисмига нисбатан судга даъво киритади. Бу тадбиркорлик субъектлар учун ҳам қулайлик яратади.
Бундан ташқари, “Суд ва бошқа орган ҳужжатларни ижро этиш тўғрисида”ги Қонуннинг 54-банди қуйидаги тартибда таҳрир қилинди: Гаровга қўйилган мол-мулк билан таъминланган мажбуриятларни ижро этишда ундирув ушбу мол-мулкка қаратилган тақдирда, гаровга қўйилган мол-мулк суд томонидан мажбурий тарзда баҳолашдан ўтказилади ҳамда ушбу кимошди савдосидаги бошланғич реализация қилиш нархи суд қарори билан баҳолаш тўғрисидаги ҳисоботда аниқланган миқдорда белгиланади.
Бундан мақсад гаровга қўйилган мол-мулк суд томонидан баҳоланади. Бу баҳолаш мол-мулкнинг ҳозирги бозор қийматини аниқлаш учун ўтказилади. Баҳолаш натижасида мол-мулкнинг қиймати ва шунингдек, ундириш учун бошланғич нархи (реализация қилиш нархи) аниқланади. Бу ҳам гаров мулкининг амалдаги бозор нархида сотилишига ёрдам беради.
Ўзбекистон суд-ҳуқуқ тизимида сўнгги йилларда амалга оширилаётган ислоҳотлар, асосан, судлар мустақиллигини мустаҳкамлаш, қонунчиликни халқаро стандартларга мослаштириш, рақамли технологияларни жорий этиш ва ҳуқуқий адолатни таъминлашга қаратилган.
Бу жараёнлар натижасида, судларнинг самарадорлиги ошиб, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари кенгроқ ҳимоя қилинмоқда, шунингдек, иқтисодий ва ҳуқуқий муҳит яхшиланмоқда. Шу билан бирга, молиявий ва мажбуриятларни ижро этиш соҳасида ҳам қонунчиликда муҳим ўзгаришлар бўлиб, улар мажбуриятларнинг адолатли ва ошкора бажарилишини таъминлашга хизмат қилмоқда.
ХАСАН АБРАЕВ,
Қумқўрғон туманлараро иқтисодий суди раиси
ЖАСУРБЕК АЛЛАБЕРДИЕВ,
Қумқўрғон туманлараро иқтисодий суди девонхона мудири
Бугунги кунда мамлакатимизда оилалардаги маънавий-ахлоқий муҳитни яхшилаш, уларнинг фаровонлик даражасини ошириш, шунингдек хотин-қизларнинг ижтимоий-сиёсий ҳаётдаги ролини кучайтириш учун мустаҳкам асослар яратилган.
Хусусан, оила ва хотин-қизларни қўллаб-қувватлашга оид Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилиши муносабати билан моддий ва процессуал ҳуқуқ нормалари бир хилда ва тўғри қўлланилишини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Судлар томонидан никоҳдан ажратишга оид ишлар бўйича қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида»ги 2011 йил 20 июлдаги 06-сонли қарорига ҳам ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.
Пленум қарорининг 15-бандига кўра, суд эр ва хотиннинг ёки улардан бирининг аризасига кўра, ярашиш учун берилган муҳлатни жиддий асослар мавжуд бўлган ҳолларда қисқартиришга ва ишни бу муҳлат тугагунга қадар кўришга ҳақли. Агар аризада шахснинг оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланганлиги асос сифатида кўрсатилиб, бу ҳақда суд ҳужжати тақдим этилса, суд ярашиш учун берилган муҳлатни қисқартиради ва ишни кўришга тайинлайди. Ярашиш учун берилган муҳлатни қисқартириш тўғрисидаги масала суд мажлисида тарафларни хабардор қилган ҳолда ва ажрим чиқариш йўли билан ҳал этилади.
Шунингдек, Пленум қарори 151-банд билан тўлдирилди.
Унга кўра, Ўзбекистон Республикаси Оила кодекси 40-моддасининг тўртинчи қисмига кўра, суд оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланган шахснинг талабига кўра ярашиш учун муҳлат тайинламайди. Тушунтирилишича, никоҳ эркак ва аёлнинг ўзаро биргаликда яшаш ва оила қуришга қаратилган иттифоқи ҳисобланиши сабабли оилавий (маиший) зўравонлик ҳолати фақатгина эр ёки хотин томонидан содир этилган бўлиши лозимлиги эътиборга олиниши, бунда оиланинг бошқа аъзолари томонидан зўравонликка йўл қўйилганлиги ярашиш учун муҳлат тайинламасликка асос бўлмаслиги, ярашиш учун муҳлат тайинламасдан никоҳдан ажратиш ҳақидаги талаб оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланган шахснинг даъво аризасида, шунингдек суд муҳокамаси давомида тақдим этилган ёзма аризасида кўрсатилиши мумкинлиги, оилавий (маиший) зўравонлик деб – Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 592-моддаси ва Жиноят кодексининг 1261-моддасида назарда тутилган қилмишлар тушунилишига судларнинг эътибори қаратилиши, шахснинг оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланганлиги маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ёки жиноят иши бўйича чиқарилган суд ҳужжати билан тасдиқланиши боис, суд бундай ҳолатни текширишда маъмурий ҳуқуқбузарлик ёки жиноий қилмиш юзасидан қонуний кучга кирган суд ҳужжати мавжуд ёки мавжуд эмаслигини аниқлаши ҳамда уни талаб қилиб олиши лозимлиги, муқаддам Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 592-моддаси ва Жиноят кодексининг 1261-моддасида назарда тутилган қилмиш содир этилгандан сўнг тарафлар оилавий муносабатларни давом эттириб, кейинчалик улардан бири судга никоҳдан ажратиш ҳақидаги даъво ариза билан мурожаат қилган ва оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланган тараф муддат тайинламасдан никоҳдан ажратиш талабини илгари сурган бўлса, суд эр-хотин бирга яшаган даврида зўравонлик ҳолати қайта содир бўлган ёки бўлмаганлигини текшириши ва бу ҳолатга бошқа далиллар мажмуи билан баҳо бериши лозимлиги, арз қилувчига ҳимоя ордери берилганлигининг ўзи тарафларга ярашиш учун муҳлат бермасликка асос бўлмаслиги бунда, судларнинг эътибори ҳимоя ордерининг мавжудлиги оила барбод бўлган деб ҳисоблаш учун етарли асос бўлмаслиги ва мазкур ҳолатга ҳам ишдаги бошқа далиллар мажмуи билан биргаликда баҳо берилиши лозимлигига қаратилиши белгиланган.
СОХИБ РАХИМОВ,
Сурхондарё вилоят судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Одил судлов соҳасида юқори малакали кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” 2025 йил 21 августдаги ПФ-141-сон Фармони қабул қилинди.
Унга кўра, Судьялар олий кенгаши, Олий суд, Адлия вазирлиги ҳамда Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг Судьялар олий кенгаши ҳузуридаги Судьялар олий мактаби негизида Ўзбекистон Республикаси Одил судлов академиясини ташкил этиш ҳақидаги таклифларига розилик берилди.
Фармонга мувофиқ белгиландики,
– Академияда таълим жараёни устоз-шогирд анъанаси асосида «бўлажак судьяни судья ўқитади» тамойилига мувофиқ ташкил этилади;
– Академия Судьялар олий кенгаши ҳузурида фаолият юритувчи, юридик шахс мақомига эга бўлган ихтисослаштирилган давлат таълим ва илмий-тадқиқот муассасаси ҳисобланади;
– Академия Судьялар олий мактабининг барча ҳуқуқ ва мажбуриятлари бўйича ҳуқуқий вориси ҳисобланади;
– Академияга Судьялар олий кенгаши раисининг тақдимномасига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан лавозимга тайинланадиган ва лавозимидан озод қилинадиган ректор раҳбарлик қилади;
– Академия ректори меҳнатга ҳақ тўлаш, моддий рағбатлантириш, тиббий ва транспорт таъминоти шартларига кўра Олий суд раисининг ўринбосарига тенглаштирилади;
– Академия проректорлари Судьялар олий кенгаши раиси билан келишилган ҳолда Академия ректори томонидан лавозимга тайинланади ва лавозимидан озод қилинади;
– Академия проректорлари ва профессор-ўқитувчиларига Олий суд судьялари учун, Академиянинг бошқа ходимларига эса Олий суд аппарати ходимлари учун белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш, моддий рағбатлантириш, тиббий ва транспорт таъминоти шартлари ва бошқа имтиёзлар татбиқ этилади;
– Академиянинг олдинги иш жойи бўйича ҳарбий, махсус ва даражали унвонлар ҳамда малака (мансаб) даражасига эга ходимларига Олий суд учун назарда тутилган мансаб даражалари тегишлилигича берилади, кўп йиллик хизматлари учун устама ва қўшимча тўловлар тўланади, уларнинг Академияда ишлаган даври ҳарбий, махсус ва даражали унвонлар ҳамда малака (мансаб) даражаларини олиш учун зарур бўлган иш стажига қўшилади;
– Академияга ишга жалб этилган ва малака даражасига эга бўлган судьялар ва уларга тенглаштирилган шахсларда судья учун белгиланган устама ва қўшимча тўловлар, имтиёзлар, тиббий ва пенсия таъминоти шароитлари сақлаб қолинади. Ушбу шахсларнинг Академияда ишлаган вақти судьялик стажига қўшилади.
2025 йил 1 октябрдан бошлаб:
– судьялик лавозимларига номзодларни тайёрлаш Академиянинг олти ойлик касбий қайта тайёрлаш курсларида (кейинги ўринларда – касбий қайта тайёрлаш курслари) давлат гранти асосида суд ихтисосликлари бўйича ташкил этилади;
– касбий қайта тайёрлаш курсларига қабул қилинган шахслар уларнинг эгаллаган лавозими бутун ўқиш даври мобайнида сақланган ҳолда асосий иш жойи бўйича лавозимидан озод қилинади;
– касбий қайта тайёрлаш курслари тингловчиларига судья ёрдамчисининг бир ойлик меҳнатига ҳақ тўлаш фонди миқдорида ҳар ойда стипендия тўланади;
– касбий қайта тайёрлаш курсларига кириш учун Судьялар олий кенгаши томонидан номзодларнинг бенуқсон обрў-эътибори, ҳалоллиги ва лаёқатлилиги бўйича касбига муносиблиги ўрганилади;
– касбий қайта тайёрлаш курсларига қабул қилиш психология, чет тиллари ва суд ихтисослиги бўйича тест синовларини ўтказиш ҳамда Судьялар олий кенгаши томонидан ташкил этиладиган идоралараро комиссия томонидан ўтказиладиган ёзма имтиҳон ва якка тартибдаги суҳбатдан иборат танлов орқали амалга оширилади. Бунда тест синовлари Академия буюртмасига биноан Билим ва малакаларни баҳолаш агентлиги томонидан амалга оширилади;
– касбий қайта тайёрлаш курслари қонунчиликни қўллаш кўникмасининг амалиёт билан узвий боғлиқлигини таъминлаган ҳолда «назария – амалиёт-имитация» тамойили асосида дуал таълим шаклида ташкил этилади;
– касбий қайта тайёрлаш курслари тингловчиларининг амалий кўникмасини шакллантириш мақсадида амалий машғулотлар деонтологик услубда ўтказилади. Бунда тингловчиларнинг тегишли ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар, адвокатура, суд-экспертиза ва бошқа давлат органлари ва муассасалари фаолиятида бевосита иштирок этиши таъминланади;
– касбий қайта тайёрлаш курсларида суд мажлисларини реал вақт режимида кузатиш ва судьянинг процессуал ҳаракатларини таҳлил қилиш имконини берувчи «виртуал суд» машғулотлари жорий этилади, шунингдек, сунъий интеллект технологияларидан фойдаланиш бўйича ўқув дарслари ташкил этилади;
– касбий қайта тайёрлаш курсларини тамомлаганда Судьялар олий кенгаши раҳбарлигида ташкил этиладиган идоралараро комиссия томонидан якуний аттестация имтиҳони ўтказилади ҳамда ундан муваффақиятли ўтган битирувчиларга белгиланган намунадаги сертификат берилади;
– касбий қайта тайёрлаш курсларини муваффақиятли тугатганлиги тўғрисидаги сертификатга эга бўлган шахслар аризасига асосан бўш судьялик лавозимларига ўтказиладиган танловларда иштирок этадилар;
– касбий қайта тайёрлаш курсларида ўқиш дастурини ўзлаштирмаган ва якуний аттестация имтиҳонидан муваффақиятли ўтмаган тингловчилар, бўш судьялик лавозимига уч йилгача муддатда ариза топширмаган ёки таклиф этилган судьялик лавозимини эгаллашни рад этган битирувчилар ўқиш даврида олинган стипендия суммасини Давлат бюджетига тўлиқ миқдорда қоплаб берилиши белгиланди.
Академияда судья ва суд аппарати ходимларининг мажбурий малакасини оширишнинг қуйидаги тартиби жорий этилди:
– беш йил муддатга тайинланган судьялар – ҳар икки йилда икки ҳафтадан кам бўлмаган;
– ўн йил муддатга тайинланган судьялар – ҳар уч йилда икки ҳафтадан кам бўлмаган;
– Олий суд судьялари, суд раислари ва раис ўринбосарлари, шунингдек, муддатсиз даврга тайинланган судьялар – ҳар уч йилда бир ҳафтадан кам бўлмаган;
– фаолият самарадорлиги рейтингининг паст кўрсаткичларига эга судьялар – навбатдан ташқари икки ҳафтадан кам бўлмаган;
– суд аппарати ходимлари (судья ёрдамчиси, девонхона ва архив мудирлари) – ҳар икки йилда бир ҳафтадан кам бўлмаган малака ошириш курсларида ўқитилади.
– амалдаги судьялар учун Олий суд томонидан белгиланадиган мураккаб тоифадаги ишлар бўйича малака ошириш курслари ташкил этилади;
– суд аппарати ходимларининг малакасини ошириш Олий суд буюртмаси асосида режали, шунингдек, уларнинг хоҳишига кўра ихтиёрий амалга оширилади.
– туман (шаҳар) ва вилоят судларининг тегишли раҳбарлик лавозимларини эгаллаш учун захирада бўлган судьялар давомийлиги икки ойгача бўлган раҳбар кадрларни қайта тайёрлаш курсларида ўқитилади;
– раҳбар кадрларни қайта тайёрлаш ҳамда малака ошириш курслари тингловчиларининг ўқиш давомида асосий иш жойи бўйича лавозими ва ўртача ойлик иш ҳақи сақланади;
– туман (шаҳар) ва вилоят судларида тегишли раҳбарлик лавозимларига, қоида тариқасида, фақат раҳбар кадрларни қайта тайёрлаш курсларини муваффақиятли тамомлаган судьялар тайинланади;
– раҳбар кадрларни қайта тайёрлаш ва малака ошириш курслари ишдан ажралган ҳолда ташкил этилади ҳамда курсларни тамомлаган судья ва суд аппарати ходимларига белгиланган намунадаги сертификат берилиши белгиланди.
Таъкидлаш жоизки, ушбу Фармоннинг қабул қилиниши, суд тизими учун юқори малакали ҳуқуқшунос кадрлар тайёрлаш тизимини халқаро стандартлар асосида янада такомиллаштириш, таълим, илм-фан ва амалиёт узвийлигини таъминлаш орқали профессионал судьялар корпусини шакллантириш, шунингдек, «Ўзбекистон – 2030» стратегияси ижросини таъминлашда катта қадам бўлди. Суд-ҳуқуқ соҳасида малакали кадрлар тайёрлашнинг янги тизимини жорий этишдаги устувор мақсадлар белгиланди.
Асосий мақсадимиз фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш орқали халқимизнинг ишончини қатъий мустаҳкамлаш, судни том маънода “Адолат қўрғонига” айлантиришдан иборатдир. Ш.Мирзиёев
Суд хокимияти инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоялашнинг марказий таркибий қисми ҳисобланади. Судлар инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги халқаро ҳужжатларда эълон қилинган фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини учун ҳуқуқий ҳимоянинг таъсирчан воситаларини таъминлаш ва инсон ҳуқуқларини бузувчиларни жавобгарликка тортиш, шунингдек, халқаро стандартларга мувофиқ ҳар қандай шахсга нисбатан ишнинг судда адолатли кўриб чиқилишини таъминлашда муҳим роль ўйнайди.
Мамлакатимизда олиб борилаётган ислоҳотлар самарасини янада ошириш, давлат ва жамиятнинг ҳар томонлама ва жадал ривожланиши учун шарт-шароитлар яратиш, мамлакатимизни модернизация қилиш ҳамда ҳаётнинг барча соҳаларини либераллаштириш бўйича устувор йўналишларни амалга ошириш мақсадида ҳамда 2023 йил 30 апрелда ўтказилган референдумда умумхалқ овоз бериш орқали Ўзбекистон Республикасининг янги таҳрирдаги Конституцияси қабул қилинганлиги Янги Ўзбекистонни барпо этишнинг конституциявий асосларини мустаҳкамлашга хизмат қилинишига қаратилган “Ўзбекистон – 2030” стратегияси тўғрисида”ги Фармон 2023 йил 11 сентябр куни юртбошимиз томонидан имзоланди.
Мазкур Фармон ижроси ҳамда Суд тизими учун юқори малакали ҳуқуқшунос кадрлар тайёрлаш тизимини халқаро стандартлар асосида янада такомиллаштириш, таълим, илм-фан ва амалиёт узвийлигини таъминлаш орқали профессионал судьялар корпусини шакллантириш мақсадида, жорий йилнинг 21 август куни “Одил судлов соҳасида юқори малакали кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” Фармон имзоланди.
Фармон судьялик лавозимига номзодлар учун замонавий таълим дастурларини жорий этиш, судьялар ва суд аппарати ходимларини қайта тайёрлаш ҳамда малакасини оширишнинг тизимли йўлга қўйилиши, кадрлар тайёрлашда халқаро стандартлардан фойдаланиш ва илғор тажрибаларни қўллаш, коррупцияга қарши курашиш, судьялик одоб-ахлоқ қоидаларига қатъий риоя қилиш, шунингдек, ахборот технологиялари ва сунъий интеллектдан самарали фойдаланиш орқали ўқув жараёнларини такомиллаштириш каби бир қатор вазифа ва мақсадларни ўз ичига олади.
Хусусан, Судьялар олий кенгаши, Олий суд, Адлия вазирлиги ҳамда Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг Судьялар олий кенгаши ҳузуридаги Судьялар олий мактаби негизида Ўзбекистон Республикаси Одил судлов академиясини ташкил этиш ҳақидаги таклифи маъқулланиб, Судьялар олий кенгаши ҳузуридаги Судьялар олий мактаби негизида Ўзбекистон Республикаси Одил судлов академияси ташкил этилди.
Бу тарихий ўзгариш билан бир қаторда академиянинг янги штат бирликлари тасдиқланди, ўқув жараёнлари учун замонавий моддий-техника базаси яратилиши белгиланди, кадрлар тайёрлашда илмий-тадқиқот ва амалий фаолият уйғунлиги таъминланганлигини кўриш мумкин.
Академияда амалий машғулотлар, интерактив семинарлар ва мутахассислар иштирокидаги тренинглар ташкил этилади;
Талабалар ва тингловчиларга ҳуқуқий масалаларда таҳлил, баҳс ва қарор қабул қилиш кўникмаларини шакллантириш имконияти берилади;
Сунъий интеллект ва рақамли технологиялардан фойдаланган ҳолда масофавий ўқув дастурлари жорий этилади.
Фармонда қайд этилган яна муҳим жиҳат шунда бўлдики, академияда таълим жараёни устоз-шогирд анъанаси асосида “бўлажак судьяни судья ўқитади” тамойилига мувофиқ ташкил этилиши бўлди десак муболаға бўлмайди чунки тегишли имтихонларга қатнашиб, ўқишга қабул қилинган ёш судья кадрларни тажрибали кўп йиллар давомида фаолият юритиб келаётган амалдаги судьялар ўз тажрибалари билан назарий ҳамда амалий жиҳатдан ўртоқлашиши бу албатта келгусида ёш судьяларимиз томонидан ҳам қонуний ҳам адолатли қарорлар қабул қилишга пойдевор сифатида кўришимиз мумкин.
Буни қарангки, мазкур кичик банднинг амалда қўлланилишининг ўзи ҳалқни судга бўлган ишончини оширишга қанчалик хизмат қилишини кўришимиз мумкин.
Эндиликда, судьялик лавозимига номзодлар мазкур академиянинг олти ойлик касбий қайта тайёрлаш курсларида давлат гранти асосида тайёрланади.
Касбий қайта тайёрлаш курсларига қабул қилиш психология, чет тиллари ва суд ихтисослиги бўйича тест синовларини ўтказиш ҳамда Судьялар олий кенгаши томонидан ташкил этиладиган идоралараро комиссия томонидан ўтказиладиган ёзма имтиҳон ва якка тартибдаги суҳбатдан иборат танлов орқали амалга оширилади. Бунда тест синовлари Академия буюртмасига биноан Билим ва малакаларни баҳолаш агентлиги томонидан амалга оширилади.
Бу жараёнда касбий қайта тайёрлаш курсларига киришдан олдин номзодларнинг бенуқсон обрў-эътибори, ҳалоллиги ва лаёқати Судьялар олий кенгаши томонидан ўрганилади. Натижада судьялик лавозимига фақат юксак ахлоқий фазилатларга эга, виждонли ва ҳалол номзодлар танлаб олиниши таъминланади.
Академияда судья ва суд аппарати ходимларининг мажбурий малакасини оширишнинг беш йил муддатга тайинланган судьялар – ҳар икки йилда икки ҳафтадан кам бўлмаган, ўн йил муддатга тайинланган судьялар – ҳар уч йилда икки ҳафтадан кам бўлмаган, Олий суд судьялари, суд раислари ва раис ўринбосарлари, шунингдек, муддатсиз даврга тайинланган судьялар – ҳар уч йилда бир ҳафтадан кам бўлмаган, фаолият самарадорлиги рейтингининг паст кўрсаткичларига эга судьялар – навбатдан ташқари икки ҳафтадан кам бўлмаган, суд аппарати ходимлари – ҳар икки йилда бир ҳафтадан кам бўлмаган малака ошириш курсларида ўқитилади.
Бу эса суд тизими учун юқори малакали судья ва суд аппарати холимларини тайёрлаш тизимини халқаро стандартлар асосида янада такомиллаштириш, таълим, илм-фан ва амалиёт узвийлигини таъминлаш орқали профессионал судьялар корпусини шакллантиришга, малакали кадрлар тайёрлашнинг янги тизимини жорий этишдаги қатор устувор мақсадлар белгилаб берилганлигини ажралиб туради.
Хулоса ўрнида шуни таъкидлашимиз лозимки, Президентимиз томонидан қабул қилинган мазкур Фармон тизимда изчил татбиқ этилаётган одил судловни таъминлаш бўйича кенг кўламли ислоҳотларнинг мантиқий давоми ҳисобланиб, давлат ва жамият судьяликка муносиб номзодларни танлаш, судьяларнинг малакасини ошириш янги босқичга кўтарилишига, юртимизда юқори малакали, ҳалол ва адолатли судьялар корпусини шакллантиришда ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлиб, “Ўзбекистон – 2030” стратегиясида белгилаб қуйилган аниқ мақсадли йўналишлар бўйича амалга оширилиши лозим бўлган ислоҳотларнинг изчил давом эттирилишига хизмат қилади.
АКМАЛ АКРАМОВ,
Фуқаролик ишлари бўйича Қумқўрғон туманлараро суди судьяси
Биламизки сўнгги йилларда мамлакатимизда суд-ҳуқуқ соҳасига алоҳида эътибор қаратилиб, соҳани ривожлантиришга оид қатор ислоҳотлар амалга оширилмоқда.
Хусусан, соҳани ривожлантиришда ахборот технологияларни кенг жорий этиш, рақамли технология ютуқларидан фойдаланишни оммалаштириш борасида қатор ислоҳотлар амалга оширилди ва бунинг натижасини бугунги кунда амалда кўриб турибмиз.
Мамлакатимиз раҳбари томонидан ушбу соҳадаги ислоҳотларни янада ривожлантириш, соҳани янги босқичга олиб чиқиш юзасидан жорий йилнинг 21 августида “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-140 сон Фармони қабул қилинди.
Ушбу фармоннинг қабул қилинишида қуйидагилар мақсад қилинди:
– суд ишларини юритишда иш юритишнинг қоғоз шаклидан воз кечиш ва босқичма-босқич тўлиқ электрон шаклгаўтиш;
– фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига кўрсатиладиган итерактив электрон хизмат турларини ошириб бориш;
– сунъий интеллект технологияларини жорий этиш учун зарур техник инфратузулмани яратиш, ушбу йўналишдаги норматив-ҳуқуқий базани такомиллаштириш;
– суд ҳужжатлари архиви модулини ишлаб чиқиш;
– кибер ҳуқуқ йўналишида илмий тадқиқотлар ўтказиш, судья ва суд апарати ходимларининг рақамли саводхонлигини, малакасини ошириш;
– рақамли суд концепцияси асосидаги суд мажлиси залларини ташкил этиш;
Мазкур фармонга асосан фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига қулайликлар яратиш ҳамда суд ишларини кўришни соддалаштириш мақсадида қуйидаги чора-тадбирларни амалга ошириш белгиланди:
– сунъий интеллект ёрдамида суд ишининг тахминий натижасини билиш;
– мурожаатларни электрон шаклда юбориш;
– суд ишларида масофадан туриб иштирок этиш;
– барча суд материаллари билан электрон шаклда танишиш;
Шунингдек фармонга асосан 2025 йил якунига қадар, тажриба тариқасида Тошкент шаҳрида иқтисодий, фуқаролик, маъмурий низоларни кўришга мўлжалланган рақамли суд концепцияси асосидаги суд мажлислари залларини ташкил этиш, 2027 йилга қадар рақамли суд концепциясини республиканинг барча судларига жорий этиш белгиланди.
Мамлакатимиз раҳбари томонидан белгилаб берилган мазкур фармонга асосан судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш фуқаролар, тадбиркорлик субъектлари учун вақт ва маблағни иқтисод қилади. Қолаверса давлат бошқарувида ҳам бу суд юкини енгиллаштиради ва суд харажатларини тежайди.
ДИЛМУРОД ЖЎРАЕВ,
Сурхондарё вилоят маъмурий суди судьяси
Барча ҳуқуқлар ҳимояланган 2025 | Сурхондарё вилоят суди
