ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД МАЖЛИСЛАРИДА ПРОКУРОРНИНГ ПРОЦЕССУАЛ ҲУҚУҚ ВА МАЖБУРИЯТЛАРИ

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексига кўра, ариза берган прокурор даъвогарнинг барча процессуал ҳуқуқларидан фойдаланади ва барча процессуал мажбуриятларини ўз зиммасига олади, бундан келишув битими ёки медиатив келишув тузиш ҳуқуқи ва суд харажатларини тўлаш мажбурияти мустасно.

Прокурор берган аризасидан бутунлай ёки қисман воз кечиш, бошқа шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш учун ўзи арз қилган талаблар бўйича судга тушунтиришлар бериш, иш мазмуни юзасидан, шунингдек ишнинг муҳокамаси вақтида келиб чиққан айрим масалалар бўйича ўз фикрини баён этиш, суд ҳужжати устидан протест келтириш ҳуқуқига эга.

Агар даъвогар рози бўлмаса, прокурор ўзи арз қилган талабларнинг асосини ёки предметини ўзгартиришга, қўшимча талаблар билдиришга, даъво талабларининг миқдорини кўпайтиришга ёхуд камайтиришга ҳақли эмас.

Прокурор томонидан даъвогарнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун тақдим этилган даъводан даъвогарнинг воз кечиши, агар бу учинчи шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларига дахл қилмаса, даъво аризасини (аризани) кўрмасдан қолдиришга олиб келади.

Прокурорнинг бошқа шахс манфаатларини ҳимоя қилиш учун тақдим этган ўз даъвосидан (аризасидан) воз кечиши, ушбу шахсни ишни мазмунан кўриб чиқишни талаб қилиш ҳуқуқидан маҳрум этмайди.

Шунингдек, суд мажлисида прокурор ёки адвокат раислик қилувчининг фармойишларига бўйсунмаган тақдирда, улар огоҳлантирилади. Мазкур шахслар раислик қилувчининг фармойишларига яна бўйсунмаса, агар уларни ишга зарар етказмаган ҳолда бошқа шахс билан алмаштиришнинг имкони бўлмаса, ишни кўриш суднинг ажримига биноан кейинга қолдирилиши мумкин. Суд бир вақтнинг ўзида хусусий ажрим чиқаради, ушбу ажрим тегишинча юқори турувчи прокурорга ёки Ўзбекистон Республикаси Адвокатлар палатасининг ҳудудий бошқармаси ҳузуридаги малака комиссиясига юборилади.

Бундан ташқари, суд муҳокамасининг вақти ва жойи тўғрисида хабардор қилинган прокурор ёки адвокатнинг суд мажлисига узрсиз сабаблар билан келмаган тақдирда суд хусусий ажрим чиқаради, бу ҳақда тегишинча юқори турувчи прокурорга ёки Ўзбекистон Республикаси Адвокатлар палатасининг ҳудудий бошқармаси ҳузуридаги малака комиссиясига маълум қилади.

Ишда иштирок этувчи прокурор суд музокараларидан кейин низонинг моҳияти бўйича ўз фикрини баён этади, бундан прокурорнинг бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини, эркинликларини ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида берган аризаси бўйича қўзғатилган ишлар мустасно.

БЕХРУЗ АВАЗОВ

Сурхондарё вилоят суди судъя катта ёрдамчиси

Ўзбекистон Республикаси Олий судининг 2023 йил 23 июндаги “Фирибгарликка оид ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида”ги Пленум қарори мазмун-моҳиятига бағишланган семинар бўлиб ўтди

Жарқўрғон туманида ўтказилган ушбу семинарда Жарқўрғон, Қумқўрғон ва Шўрчи туманлари ички ишлар бўлими терговчи ва суриштирувчилари иштирок этиб, унда фирибгарлик жиноятини фуқаролик ҳуқуқий муносабатдан фарқлаш, бу турдаги жиноятларни юритишда суриштирув ва дастлабки тергов жараёнида йўл қўйиладиган хато ва камчиликлар хусусида сўз юритилди.

Мазкур семинарда вилоят суди жиноят ишлари бўйича судьяси Мухиддин Маликов ўз нутқида ҳозирги бозор иқтисодиёти шароитида мулкка тажовуз қилиш билан боғлиқ жиноятлар орасида фирибгарлик турли хил янги усулларда содир этилаётганлиги, ахборот-коммуникация технологиялари имкониятларидан фойдаланилган ҳолда содир этиш ҳолатлари ортиб бораётгани ушбу тоифадаги ишларни доимий таҳлил қилиш орқали жиноят содир этилишига олиб келаётган омилларни аниқлаш ҳамда уларни бартараф этиш юзасидан зарур чора-тадбирлар ишлаб чиқиш лозимлигини таъкидлаб, суриштирув ва дастлабки тергов жараёнларида фирибгарлик билан боғлиқ жиноят ишларини кўришда, айниқса, фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиққан низоларни фирибгарлик жиноятларидан фарқлашда англашилмовчиликлар келиб чиқаётгани туфайли ҳамда қонун нормалари бир хилда ва тўғри қўлланилишини таъминлаш мақсадида “Фирибгарликка оид ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида”ги пленум қарори янги таҳрирда ишлаб чиқилганлигини билдирди.

Шунингдек, маърузачи судья Мухиддин Маликов Ўзбекистон Республикаси Олий судининг 2023 йил 23 июндаги “Фирибгарликка оид ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида”ги Пленум қарори мазмун-моҳияти хусусида тўхталиб, мазкур ҳужжатни қабул қилишдан кўзланган мақсад фирибгарликка оид ишларни тергов қилиш ва судда кўриш жараёнида қонун нормаларини тўғри ва бир хилда қўлланилишини таъминлаш билан бир қаторда фуқаролик ҳуқуқий муносабат билан фирибгарлик жиноятини фарқлаш зарурлигини таъкидлади. 

– Тузилган битимга асосан ўзга шахснинг эгалигига ўтказилган ёки гаров таъминоти сифатида топширилган мулк юзасидан шахснинг битим тузилишида бошқа мақсад кўзлангани ҳақидаги важлари, битим қонунга мувофиқ тузилгани аниқланган ҳолларда фирибгарлик сифатида баҳоланмаслиги лозим, – деди М.Маликов.

–Агар шахс ўзаро ихтиёрий ёзма битим, келишувлар (қарз шартномаси, тилхат, кафолат хати ва бошқалар) асосида ўз зиммасига олган мажбуриятларини уни ижро этиш жараёнида айрим объектив сабабларга кўра (масалан, мулкий ночорлиги, шартнома тузишда тарафлар учун асос бўлган вазиятнинг жиддий ўзгариши, оғир касаллиги, фавқулодда ҳолат туфайли) бажара олмаса ёки ўзганинг мулкини эгаллашга нисбатан қасд мавжудлигини исботлашнинг имкони бўлмаса, бундай ҳолатлар фуқаролик ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиққан низо сифатида баҳоланиб, фуқаролик, иқтисодий суд иши юритуви тартибида ҳал этилиши кераклигини билдирди.

Мухтасар айтганда, сўнгги пайтларда мулкка тажовуз қилиш билан боғлиқ жиноятлар орасида фирибгарлик иллати турли усулларда содир этилиши мазкур пленум қарори эса, бу тоифадаги жиноятга қонуний, асосли баҳо бериш, қилмишни тўғри квалификация қилишда жиноят таркиби ва фуқаролик ҳуқуқий муносабат ўртасидаги ягона суд амалиётида учраётган муаммоларга ечим бўлади.

МУХИДДИН МАЛИКОВ

Сурхондарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судьяси

ЯНГИ ҚОНУН БИЛАН СУДЛАРДА ТАФТИШ ИНСТАНЦИЯСИ ЖОРИЙ ЭТИЛАДИ

Мамлакатимизда сўнгги йилларда ишларини юритиш жараёнида бир қанча янги институтлар жорий этилди ва улар такомиллашиб бормоқа, бунга дастлабки эшитув, ярашув, медиация институтларини мисол қилиб келтиришимиз мумкин.

Дарҳақиқат, судларда ишларни тафтиш тартибида кўриш институти жорий этилмоқда.

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатнинг 43-ялпи мажлисида Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексига ўзгартириш киритиш ҳақидаги қонун маъқулланди. Ушбу қонун 2024 йил 1 январдан кучга киради. Бу ўзгаришлар фуқароларни таклифларидан, эътирозларидан келиб чиқиб, ўрганилди, тахлил қилинди, халқаро тажрибалардан фойдаланилди.

Бу инстанция суднинг ишни мазмунан ҳал қилишда қаратилган якуний ҳужжатини адолатли, қонуний, асосли қабул қилинганлигини текширишни босқичлари ҳисбланади.

Суд қарорларини қайта кўришда вилоят судлари ҳамда уларга тенглаштирилган судларнинг имкониятларидан самарали фойдаланиш, шунингдек, фуқароларнинг шикоят қилиш ҳуқуқидан фойдаланиш имкониятларини янада кенгайтириш мақсадида кодексларга бир қатор ўзгартириш ҳамда қўшимчалар киритилди.

Эндиликда биринчи инстанция судида кўрилган ишлар ёки апелляция ёки кассация тартибида кўрилади.

Қонуний кучга кирган суд қарори устидан берилган шикоятни кассация инстанциясида кўрилади.

Биринчи инстанция судининг қароридан норози тарафлар вилоят судига апелляция ёки кассация тартибида шикоят қилиб, уларнинг ҳам натижаларидан қониқмаса, ушбу иш мазкур судларда тафтиш тартибида кўриб чиқилади.

Суд ишидан яна норози бўлган тақдирда вилоят ва унга тенглаштирилган судлар томонидан тафтиш тартибида кўриб чиқилган ишлар Олий суднинг судлов ҳайъатида қайта кўриб чиқилади.

Суд қарорларини барқарорлигини таъминлаш мақсадида барча юқори инстанцияларда иш бўйича  на фақат моддий ва процессуал қонун нормаларини  тўғри қўлланилганлигини текшириш, балки тўлиқ суд терговини ўтказиш ваколати берилди.

Иш бўйича юқори инстанция судлар қуйи судлар қарорларини бекор қилиб, қуйи судларга юбориш амалиёти тугатилди. Шу инстанция суди якуний қарор қабул қилади.

Ушбу инстанцияларни вилоят судларига берилиши, фуқароларга қулайлик яратади. Энди ўрта буғим- вилоят судларига масъулият янада оширилди.

Тафтиш инстанцияда ҳам ишларни вилоят судлар кўриб чиқилиши назарда тутилган. Кейинги инстанция Олий судида қайта такроран кўрилади.

Апелляция шикояти бериш муддати 20 кундан 10 кунга қисқартирилмоқда.

Мухтасар айтганда бу ҳам ижобий ҳолат, шахсни бузилган ҳуқуқини тезроқ тиклашга ёрдам беради.

МАНСУР АБДУРАХМОНОВ

Сурхондарё вилоят суди судьяси

ВОСИТАЧИЛИК ШАРТНОМАСИ БУ ….

Воситачилик шартномаси бўйича бир тараф (воситачи) иккинчи тарафнинг (комитент) топшириғи бўйича ўз номидан, бироқ комитент ҳисобидан бир ёки бир неча битимни ҳақ эвазига тузиш мажбуриятини олади. Воситачилик шартномаси ёзма равишда тузилиши шарт.

Воситачи томонидан учинчи шахс билан тузилган битим бўйича, гарчи битимда комитентнинг номи тилга олинган ёки у битимни бажариш бўйича учинчи шахс билан бевосита муносабатларга киришган бўлса ҳам, воситачи ҳуқуқларга эга бўлади ва зиммасига мажбурият олади.

Воситачилик шартномаси муайян муддатга ёки амал қилиш муддати кўрсатилмаган ҳолда, қайси ҳудудда бажарилиши кўрсатилган ёки кўрсатилмаган ҳолда, комитент воситачига топширган комитентнинг манфаатларини кўзлаб ва унинг ҳисобидан битим тузиш ҳуқуқини учинчи шахсларга бермаслик ҳақида мажбурият олган ҳолда ёки бундай мажбуриятни олмаган ҳолда, воситачилик нарсаси бўлган товарларнинг ассортименти хусусида шартлар қўйилган ёки қўйилмаган ҳолда тузилиши мумкин.

Қонунчиликда айрим турдаги воситачилик шартномасининг хусусиятлари назарда тутилган бўлиши мумкин.

Воситачи учинчи шахс билан ўзи тузган битимдан келиб чиқадиган ҳамма мажбуриятларни бажариши ва ҳамма ҳуқуқларни амалга ошириши шарт.

Воситачи ўз зиммасига олган топшириқни комитентнинг кўрсатмаларига мувофиқ, воситачилик шартномасида бундай кўрсатмалар бўлмаганда эса — иш муомаласи одатларига ёки одатда қўйиладиган бошқа талабларга мувофиқ комитент учун энг фойдали шартлар асосида бажариши лозим. Агар воситачи битимни комитент кўрсатганидан ҳам фойдалироқ шартлар асосида тузган бўлса, қўшимча фойда, башарти шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, тарафлар ўртасида баравар тақсимланади.

Воситачи битимнинг ижроси учун комитентга кафолат берган (делкредере) ҳолларда у воситачилик шартномасида келишилган миқдорда қўшимча ҳақ олиш ҳуқуқига эга бўлади.

Комитент ҳисобидан учинчи шахс билан тузилган битим учинчи шахс томонидан бажарилмаганлиги учун воситачи комитент олдида жавобгар бўлмайди, воситачи ушбу шахсни танлашда зарур эҳтиёткорлик қилмаган ёки битимнинг бажарилишига кафолат берган (делкредере) ҳоллар бундан мустасно.

Воситачи учинчи шахс билан тузган битимни учинчи шахс бажармаган тақдирда, воситачи бу ҳақда дарҳол комитентга хабар бериши, зарур далил-исботларни тўплаши ва таъминлаши, шунингдек комитентнинг талабига кўра бундай битим юзасидан ҳуқуқларни талабларни бошқа шахсга ўтказиш тўғрисидаги қоидаларга риоя қилган ҳолда унга топшириши шарт.

ДИЛОРОМ АЛМУРАТОВА

Сурхондарё вилоят суди судьяси

ЖАМОАСИ ШАРТНОМАСИ ВА ЖАМОА КЕЛИШУВЛАРИНИНГ ФАРҚИ НИМАДА?

Барчамизга маълумки, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 65-моддасига кўра, жамоа шартномаси ташкилотда ёки якка тартибдаги тадбиркорда якка тартибдаги меҳнатга оид муносабатларни ва улар билан бевосита боғлиқ бўлган ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи ҳамда ходимлар томонидан ўз вакиллари орқали ва иш берувчи томонидан тузиладиган меҳнат тўғрисидаги ҳуқуқий ҳужжатдир.

Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 80-моддасига кўра эса, жамоа келишуви якка тартибдаги меҳнатга оид муносабатларни ва улар билан бевосита боғлиқ бўлган ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи, ходимлар учун ҳудудий, тармоқ ва республика даражаларида тарафларнинг меҳнат шароитларини, бандликни ҳамда ижтимоий кафолатларни белгилашга доир мажбуриятларини ўз ичига олган, ходимлар ва иш берувчиларнинг ижтимоий-иқтисодий манфаатларини келишиб олиш мақсадида тузиладиган меҳнат тўғрисидаги ҳуқуқий ҳужжатдир.

Жамоа шартномаси субъектларига кўра бир тарафдан, ходимлар томонидан касаба уюшмалари ёки ўзлари ваколат берган бошқа вакиллик органлари орқали, иккинчи тарафдан – бевосита иш берувчи ёки у ваколат берган вакиллар томонидан тузилади . Яъни фақат бипартизм шаклида яъни икки тарафлама тузилади.

Жамоа келишувлари эса музокараларда иштирок этаётган тарафларнинг келишувига мувофиқ икки тарафлама ва уч тарафлама бўлиши мумкин. Келишувни тузиш вақтида учинчи тараф сифатида ижро этувчи ҳокимият органи иштирок этиши мумкин. Яъни икки тарафлама ёки 3 тарафлама (трипартизм) бўлиши мумкин.

Жамоа шартномаси амал қилиш доирасига кўра иш берувчига ва мазкур корхонанинг барча ходимларига, шу жумладан жамоа шартномаси кучга кирганидан кейин ишга қабул қилинган шахсларга ҳам татбиқ этилади. Яъни жамоа шартномаси фақатгина у қабул қилинган корхона ҳудудидагина амал қилади.

Тартибга солинадиган муносабатлар соҳаси, ҳал қилиниши лозим бўлган масалаларнинг хусусиятларига қараб бош, тармоқ ва ҳудудий (минтақавий) жамоа келишувлари тузилиши мумкин. Демак, жамоа келишувининг амал қилиш доираси кенг ҳисобланади. У турига қараб бутун Республика ҳудуди бўйича (Бош келишув), муайян тақмоқ ходимлари учун (Тармоқ келишуви) ва маълум бир ҳудуд (вилоят, туман) бўйлаб (Ҳудудий (минтақавий) келишувлар) амал қилади.

Бу икки тушунча мазмунига кўра бир-бирига жуда ўхшаш бўлсада, жамоа шартномалари мазмунига кўра жамоа келишувларидан кенгроқ бўлиши ҳам мумкин.

Чунки корхона ўзининг молиявий ҳолатидан келиб чиқиб, жамоа шартномасида жамоа келишувида назарда тутилган кафолатларданда зиёдроқ кафолатларни белгилаши мумкин (бироқ камайтириши мумкин эмас).

БЕХРУЗ АВАЗОВ

Сурхондарё вилоят суди судья катта ёрдамчиси

АҲОЛИ САЛОМАТЛИГИ ВА АЁЛЛАРНИНГ ЖАМИЯТДАГИ РОЛИНИ ОШИРИШ

Сўнги йилларда мамлакатимиз ҳаётининг ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий соҳаларида босқичма-босқич амалга оширилаётган демократик ислоҳотлар энг муҳим ва долзарб масалаларини қамраб олганлиги туфайли нафақат халқимиз, ҳатто халқаро жамоатчиликнинг ҳам юксак эътибори ва эътирофига сазовор бўлмоқда.

Олиб борилаётган ишлар замирида инсон қадрини улуғлаш, соғлом, илмли ва юқори савияли авлодни тарбиялаш, жамиятда аёлларнинг ролини ошириш ва уларга тўлақонли шарт-шароитлар яратиш каби мақсадлар ётибди.

Бу борадаги энг катта қадам сифатида 2023 йил 30 апрель куни умумхалқ овоз бериш орқали ўтказилган референдумни кўрсатиш мумкин. Референдум натижасида аҳолининг орзу истакларини акс эттирган Ўзбекистон Республикасининг янги таҳрирдаги Конституцияси қабул қилинди. Мазкур Конституция Янги Ўзбекистонни барпо этишнинг конституциявий асосларини мустаҳкамлашга хизмат қилади деб ишонаман.

Давлатимиз олдига қўйган муҳим вазифалар ҳар бир фуқарога ўз салоҳиятини ривожлантириш учун барча имкониятларни яратиш, кучли иқтисодиётни шакллантириш, адолат, қонун устуворлиги, хавфсизлик ва барқарорликни таъминлаш ҳисобланади.

Бу вазифаларни ҳар томонлама ва мукаммал амалга ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 11 сентябрь кунги ПФ-158-сонли Фармони билан тасдиқланган «Ўзбекистон-2030» стратегияси ишлаб чиқилди.

Унда қуйидаги асосий ғоялар ўз аксини топган:

-барқарор иқтисодий ўсиш орқали даромади ўртачадан юқори бўлган давлатлар қаторидан ўрин олиш;

– аҳоли талабларига ва халқаро стандартларга тўлиқ жавоб берадиган таълим, тиббиёт ва ижтимоий ҳимоя тизимини ташкил қилиш;

– аҳоли учун қулай экологик шароитларни яратиш;

– халқ хизматидаги адолатли ва замонавий давлатни барпо этиш;

– мамлакатнинг суверенитети ва хавфсизлигини кафолатли таъминлаш.

Стратегиянинг муҳим йўналишларидан бири сифатида аҳоли саломатлиги ва аёлларнинг жамиятдаги ролини ошириш эканлиги кўрсатилган.

Аҳоли саломатлигини таъминлаш учун қандли диабет ва юрак-қон томир касалликларига мойиллиги бор фуқароларга тушунтириш-тарғибот ишларини олиб бориш, хавф гуруҳига мансуб аёлларни хавфли ўсма касаллигини эрта аниқлаш бўйича скрининг текширувидан ўтказиш, эрта ва қариндошлар ўртасидаги никоҳларнинг олдини олиш, туғишлар ўртасидаги мақбул оралиққа риоя қилиш, ирсий касалликлар профилактикаси долзарблигини аҳоли ўртасида кенг тарғиб қилиш бўлиб, буларнинг барчаси соғлом турмуш тарзини шакллантиришга ва касалликларни барвақт аниқлаш юзасидан чора-тадбирлар белгиланган.

Бундан ташқари, хотин-қизларни қўллаб-қувватлаш тизимини кучайтириш, уларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини таъминлаш, ижтимоий, иқтисодий, сиёсий фаоллигини ошириш ва гендер тенгликни таъминлаш мақсадида «Соғлом оила — соғлом жамият!» шиори остида тадбирлар ташкил этилиши режалаштирилган.

Стратегия доирасида «Оқила аёллар» ҳаракати фаоллигини оширилиб, оилавий зўравонликка нисбатан муросасиз муҳитни шакллантирилади ҳамда хотин-қизларни зўравонликдан ҳимоя қилиш бўйича тизимли чоралари кўрилади.

«Ўзбекистон-2030» стратегияси доирасида амалга оширилаётган чора-тадбирларнинг ижроси ва белгиланган мақсадли кўрсаткичларга эришиш ҳолати юзасидан аҳолига холис ва тўлиқ маълумот етказиш  вазифаси Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги, Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси ва Ўзбекистон Миллий ахборот агентлигига юкланган.

Ҳулоса қилиш мумкинки, президентимизнинг сиёсий иродаси туфайли юртимизда инсон ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган самарали ишлар амалга оширилмоқда. Хотин-қизларнинг жамиятдаги ролини оширилиши натижасида, уларга ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий соҳаларда ўзларининг истеъдодлари ҳамда имкониятларини намоён этишга имкон яратилмоқда.

Мансур Абдурахмонов

Сурхондарё вилоят суди судьяси

КОНСТИТУЦИЯНИНГ ЯГОНА МАНБАИ ВА МУАЛЛИФИ ХАЛҚ БЎЛИШИ КЕРАК

Бугунги кунда, мамлакатимизда сиёсий жиҳатдан жуда муҳим бўлган тарихий ҳодиса янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясини қабул қилиш юзасидан ўтказилиши белгиланган референдум нафақат Ўзбекистон фуқаролари балки бутун жаҳон ҳамжамиятининг диққат эътиборида бўлмоқда.

Ўзбекистон Республикаси Қонунчилик палатаси томонидан 2023 йил 10 март куни «Ўзбекистон Республикаси Конституцияси тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Конституциявий Қонуни лойиҳаси бўйича Ўзбекистон Республикаси референдумини ўтказиш ҳақида»ги қарори қабул қилинган.

Қарорга биноан, «Ўзбекистон Республикаси Конституцияси тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Конституциявий Қонуни лойиҳаси бўйича Ўзбекистон Республикаси референдумини 2023 йил 30 апрель – якшанба куни ўтказиш белгиланган бўлиб, 30 апрель куни Ўзбекистон тарихида том маънода “Халқ  Конституцияси” қабул қилинган кун сифатида эътироф этилади.

Янги таҳрирдаги Конституцияни “Халқ  Конституцияси” деб таъкидлашимизга асосий сабаб Ўзбекистон Республикаси Конституцияси лойиҳасини яратилишида “Конституциянинг ягона манбаи ва муаллифи халқ бўлиши керак” ғояси илгари сурилиб, даставвал халқимизнинг фикри, таклифлари ўрганилган, шундан сўнггина Конституция лойиҳаси тайёрланган.

Жумладан, биринчи босқичда Конституция лойиҳасини шакллантириш учун фуқароларимиз 60 мингдан зиёд таклиф беришди. Уларнинг тахминан ҳар тўрттасидан биттаси лойиҳадан жой олди; иккинчи босқичда Конституция лойиҳаси умумхалқ муҳокамасига қўйилди. Оммавий ахборот воситалари, Интернет тармоқлари орқали лойиҳа билан 5 миллион аҳоли танишиб, 150 мингдан ортиқ таклиф ва мулоҳазалар айтилди.

Янги таҳрирдаги Конституция муқаддима, 6 бўлим, 27 боб ва 155 моддадан иборат таркибда тузилган. Демак, янги таҳрирдаги Конституция амалдаги Конституциямизга нисбатан 1 боб ва 27 моддага кенгайган.

Янги таҳрирдаги Конституция инсон ҳуқуқ ва эркинларини давлат томонидан кафолатланганлик даражасини янги босқичга олиб чиқмоқда десак муболаға бўлмайди, зеро янги таҳрирдаги Конституцияга киритилган норма ва моддаларнинг аксарияти давлат томонидан инсон ҳуқуқ ва эркинликларини муҳофаза қилиш, шахсий ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда ижтимоий ҳимояни таъминлашга кенг эътибор қаратилган.    

Фикримиз исботи сифатида янги таҳрирдаги Конституция эътиборга молик бўлган  қуйидаги янги нормалар билан бойитилган:

– инсон билан давлат органларининг ўзаро муносабатларида юзага келадиган қонунчиликдаги барча зиддиятлар ва ноаниқликлар инсон фойдасига талқин этилади;   

– ҳар бир инсон ўз шахсини эркин камол топтириш ҳуқуқига эга.
Ҳеч кимга унинг розилигисиз қонунчиликда белгиланмаган мажбурият
юклатилиши мумкин эмас;

– Ўзбекистон Республикасида ўлим жазоси тақиқланади.

– ҳибсга олишга, қамоққа олишга ва қамоқда сақлашга фақат суднинг қарорига кўра йўл қўйилади. Шахс суднинг қарорисиз қирқ саккиз соатдан ортиқ муддат ушлаб турилиши мумкин эмас.

Жиноят содир этганликда айбланаётган шахс унинг айби қонунда
назарда тутилган тартибда ошкора суд муҳокамаси йўли билан
исботланмагунча ва суднинг қонуний кучга кирган ҳукми билан
аниқланмагунча айбсиз деб ҳисобланади;

– давлат фуқароларнинг бандлигини таъминлаш, уларни ишсизликдан ҳимоя қилиш, шунингдек камбағалликни қисқартириш чораларини кўради;

– ҳар ким уй-жойли бўлиш ҳуқуқига эга. Ҳеч ким суднинг қарорисиз ва қонунга зид тарзда уй-жойидан маҳрум этилиши мумкин эмас. Уй-жойидан маҳрум этилган мулкдорга уй-жойнинг қиймати ҳамда у кўрган зарарларнинг ўрни қонунда назарда тутилган ҳолларда ва тартибда олдиндан ҳамда тенг қийматда қопланиши таъминланади;

– ҳар ким қулай атроф-муҳитга, унинг ҳолати тўғрисидаги ишончли
ахборотга эга бўлиш ҳуқуқига эга;

-Ўзбекистон Республикасида ўқитувчининг меҳнати жамият
ва давлатни ривожлантириш, соғлом, баркамол авлодни шакллантириш
ҳамда тарбиялаш, халқнинг маънавий ва маданий салоҳиятини сақлаш
ҳамда бойитишнинг асоси сифатида эътироф этилади.

Янги таҳрирдаги Конституцияда одил судловни амалга ошириш жараёнида ҳам инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг таъминланганлигини кўришимиз мумкин. Жумладан, янги таҳрирдаги Конституцияга фуқаролар ва юридик шахслар, агар суд орқали ҳимоя қилишнинг бошқа барча воситаларидан фойдаланиб бўлинган бўлса, судда кўриб чиқилиши тугалланган муайян ишда суд томонидан ўзига нисбатан қўлланилган қонуннинг Конституцияга мувофиқлиги тўғрисидаги шикоят билан Ўзбекистон Республикаси Конституциявий судига мурожаат қилиш ҳуқуқи мавжудлиги тўғрисидаги норма киритилган.

Хулоса қилиб айтганда, янги таҳрирдаги Конституция – инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш давлатнинг олий мақсади ҳисобланади.

Рамазон Назаров

Сурхондарё вилоят суди судья катта ёрдамчиси

ҲУҚУҚ ВА МАЖБУРИЯТЛАР ЎЗАРО БОҒЛИҚЛИГИНИНГ КОНСТИТУЦИЯДАГИ АКСИ

Ҳар бир демократик давлатнинг конституция ва қонунларида инсон ҳуқуқ ва эркинликлари олий қадрият сифатида баҳоланади.

Шуни унитмаслик керакки, ҳуқуқ бор жойда мажбуриятлар ҳам келиб чиқади.

Бу қоида янги Конституциямизда алоҳида бир норма сифатида ўз аксини топди.

Жумладан, янги Конституциямизнинг 20-моддасига “Ўзбекистон Республикаси фуқароси ва давлат бир-бирига нисбатан ўзаро ҳуқуқ ва мажбуриятлар билан боғлиқдир” мазмундаги норма киритилди.

Бу норманинг асосий мазмуни шундан иборатки, фуқаролар ва давлат бир-бири билан муносабатга киришганда турли ҳуқуқ ва мажбуриятларни олади. Масалан, фуқароларга атроф-муҳитга эҳтиёткорона муносабатда бўлиш мажбурияти бўлса, давлат фуқароларнинг экологик ҳуқуқларини рўёбга чиқариш чораларини кўриши керак.

Шунингдек, мазкур моддада инсоннинг Конституция ва қонунларда мустаҳкамлаб қўйилган ҳуқуқлари фақат суд томонидан чекланиши ҳамда барча давлат органларининг фаолияти мақсади инсон ҳуқуқ ва эркинликларинидан келиб чиқиши белгиланди.

Бундан ташқари, ушбу моддада аввал ҳеч қайси нормада аксини топмаган “Инсон билан давлат органларининг ўзаро муносабатларида юзага келадиган қонунчиликдаги барча зиддиятлар ва ноаниқликлар инсон фойдасига талқин этилади” норма белгиланди.

Қонуннинг асосий мақсади инсон, унинг ҳуқуқ ва эркинликларини рўёбга чиқариш ва ҳимоя қилишдан иборатдир. Яъни, қонунлар кимгадир ортиқча мажбурият ёки харажат юклаши мумкин эмас. Аксинча, қонунлар воситасида жамият ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солинади, инсонлар ҳаёти барқарорлаштирилади ва бир маромда кетиши таъминланади.

Мутаносиблик принципи ҳам шу мақсадни кўзлайди. Давлат ва инсон ўртасида муносабатларни тартибга солувчи қонунчиликдаги ноаниқликлар турли тушунмовчиликларга, инсон ва фуқароларнинг ортиқча оворагарчилигига олиб келади. Конституциянинг ушбу моддасида номувофиқликлар давлат эмас, инсон фойдасига ҳал этилиши назарда тутилган.

Буни эса мамлакатимизда инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг тўла таъминланганлигининг яна бир ёрқин мисоли сифатида кўрсатишимиз мумкин.

Мақсадимиз фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари тўла таъминланган ҳуқуқий демократик давлат барпо этиш. Зеро, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари тўла таъминланганлиги давлатнинг конституция ва қонунлари мустаҳкам ва барқарорлигидан далолат демакдир.

Меҳриддин Холбеков

Сурхондарё вилоят суди судья катта ёрдамчиси

ОИЛА МУСТАҲКАМ, ТИНЧ БЎЛСА – ЖАМИЯТ БАРҚАРОР ТОПАДИ

Оила азал-азалдан муқаддас қўрғон саналган. Инсон оилада дунёга келади, улғайиб камол топади. Энг аввало оила мустаҳкам, тинч бўлса жамият барқарор бўлади. Униб ўсаётган фарзандлар ҳар томонлама баркамол бўлишига имкон яратилади.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 76-моддасига асосан, оила жамиятнинг асосий бўғинидир ҳамда у жамият ва давлат муҳофазасидадир.

Никоҳ Ўзбекистон халқининг анъанавий оилавий қадриятларига, никоҳланувчиларнинг ихтиёрий розилигига ва тенг ҳуқуқлилигига асосланади.

Хусусан, фуқаролик ишлари бўйича Шеробод туманлараро судига даъвогар Азиз Солихов (исм, шарифлар ўзгартирилган) даъво ариза билан мурожаат қилиб, унда жавобгар Назира Кариевна билан 2021 йил 05 январь куни туман ФХДЁ бўлимида қайд этилган никоҳларидан ажратишни сўраган.

Аниқланишича, тарафлар 2021 йил 5 январь куни қонуний никоҳдан ўтиб турмуш қуришган.

Тарафларнинг биргаликдаги турмушларидан бир нафар
2022 йилда туғилган Алишер исмли ўғил фарзандлари бор.

Даъвогарнинг даъво аризасига кўра жавобгар билан 2023 йил апрель ойидан бошлаб эр-хотинлик муносабатлари тугаган, бироқ жавобгар келин бўлиб тушган уйида яшаб келмоқда.

Суд тарафларнинг бир нафар фарзандлари борлиги, ўрталаридаги келишмовчиликлар вақтинча эканлиги, жавобгар ҳозирда келин бўлиб тушган хонадонида яшаб келаётганлиги, жавобгарни никоҳдан ажрашишга рози эмаслиги, оиласини сақлаб қолмоқчи эканлиги ҳамда оилани сақлаб қолиш имконияти бор эканлигини инобатга олиб, суд ушбу ҳолат бўйича Олий суд Пленумининг раҳбарий кўрсатмаларига асосланган ҳолда даъвогарнинг даъво аризасини қаноатлантириш учун етарли асос йўқ деган хулосага келиб, даъвогарнинг даъво аризаси рад этилди.

Шунингдек, мазкур низоли оила билан ишлаш, маҳалла фуқаролар йиғини томонидан мазкур зиддиятли бўлган оилада соғлом муҳитни яратиш, оилани сақлаб қолши ҳамда оилани мустаҳкамлаш чора-тадбирлари ишлаб чиқиш учун хусусий ажрим чиқарилиб ижро қилиш мақсадида туман ҳокимлиги Оила ва хотин-қизлар бўлимига юборилди.

Зеро, оила соғлом экан – жамият мустаҳкам, жамият мустаҳкам экан мамлакат барқарордир.

Рухиддин Пирназаров

Фуқаролик ишлари бўйича Шеробод туманлараро суди судьяси

МЕҲНАТ ҚИЛИШ ҲУҚУҚИ – КОНСТИТУЦИЯВИЙ ҲИМОЯДА

Мана ўттиз йилдирки, кўп миллатли Ўзбекистон ўзининг Асосий Қонуни – Конституцияси ҳимоясида яшаб келмоқда. Чунки, унинг барча моддаларида инсон ва фуқароларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш, ҳаётини яхшилаш, хавфсизлигини таъминлаш йўлида ҳар биримизнинг ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ҳуқуқларимиз аниқ мустаҳкамлаб қўйилган.

Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 42-моддасига кўра, ҳар ким муносиб меҳнат қилиш, касб ва фаолият турини эркин танлаш, хавфсизлик ва гигиена талабларига жавоб берадиган қулай меҳнат шароитларида ишлаш, меҳнати учун ҳеч қандай камситишларсиз ҳамда меҳнатга ҳақ тўлашнинг белгиланган энг кам миқдоридан кам бўлмаган тарзда адолатли ҳақ олиш, шунингдек ишсизликдан қонунда белгиланган тартибда ҳимояланиш ҳуқуқига эга.

Гарчи, меҳнат қилиш ҳуқуқи Асосий қонун ва бошқа қонун ости ҳужжатлар билан ҳимояланган бўлса-да, бироқ ҳозирга қадар иш берувчилар томонидан ходимларнинг ҳуқуқ ва манфаатларига салбий таъсир кўрсатувчи ҳужжатлар чиқарилмоқда.

Жумладан, судга фуқаро Ахмад Аброров (исм-фамилиялар ўзгартирилган) даъво аризаси билан мурожаат қилиб, ушбу аризасида у туман давлат солиқ инспекциясида Солиқ қарзини ундиришни ташкил қилиш бўлими бошлиғи лавозимида ишлаб келганлиги, унинг меҳнат фаолиятида аниқланган хато ва камчиликлар юзасидан интизомий жазо қўллаш муддати ўтган бўлса-да, у ғайриқонуний равишда эгаллаб турган лавозимидан озод этилганлигини баён қилиб, суддан мазкур Солиқ бошқарма бошлиғининг тегишли буйруғини ғайриқонуний деб топиб, уни аввалги ишига тиклашни сўраган.

Иш ҳужжатларидан кўринишича, фуқаро Ахмад Аброров вилоят Солиқ бошқармаси тизимида кўп йиллардан буён ишлаб келиб, жумладан туман давлат солиқ инспекциясининг Юридик шахсларга хизмат кўрсатиш шўъбаси давлат солиқ инспектори лавозимида, Ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш секторида ишларни ташкил қилиш бўлими давлат солиқ катта инспектори лавозимида, Юридик шахсларга хизмат кўрсатиш бўлими Ресурс солиқлари ҳисобини юритиш ва назорат шўъбаси давлат солиқ катта инспектори лавозимида, Солиқ қарзини ундиришни ташкил қилиш бўлими бошлиғи лавозимида ишлаган.

Солиқ бошқармаси томонидан ходимнинг хатти-ҳаракатлари юзасидан ўтказилган хизмат текшируви хулосасидан кўринишича, Солиқ қарзини ундиришни ташкил қилиш бўлими бошлиғи Ахмад Аброров ўз вазифасидан фойдаланиб, ARMNI дастури орқали “Baraka” хусусий корхонаси раҳбарини Бегмат Бозоровдан Ж.Жумаев номига ўзгартирилганлиги, натижада эса “Baraka” хусусий корхонасининг 2023 йил 10 февраль ҳолатида ҳосил бўлган 58.723.186 сўм солиқ қарздорлиги бюджетга ундирилмасдан қолганлиги боис фуқаро Ахмад Аброров билан тузилган мазкур меҳнат шартномасини Меҳнат кодексининг 100-моддаси 2-қисми 4-бандини қўллаган ҳолда бекор қилиш таклиф қилинган.

Суд томонидан “Baraka” хусусий корхонаси раҳбари дастлаб Қумқўрғон туман Давлат хизматлари марказида ўзгартирилганлиги ва шу асосда солиқ органинг ARMNI дастурида ҳам корхона раҳбари ўзгартирилганлиги, ушбу корхона раҳбари ўзгартирилганлиги корхонанинг 58.723.186 сўм солиқ қарздорлиги бюджетга ундирилмасдан қолишига ҳамда банкротликка тушиб қолишига сабаб бўлмаганлиги, фуқаро Ахмад Аброровнинг хатти-ҳаракатларида ARMNI дастурига қасддан нотўғри ёки сохта маълумотлар киритилмаганлиги аниқланди.

Бундан ташқари, Меҳнат кодексининг 182-моддаси талабига кўра, фуқаро Ахмад Аброровнинг 2021 йил 21 декабрь кунидаги хатти-ҳаракати учун ушбу хатти-ҳаракат содир этилган кундан бошлаб 16 ой ўтгач ғайриқонуний равишда  интизомий жазо қўлланилганлиги аниқланди.

Судда аниқланган барча ҳолатларга кўра, суднинг тегишли қарори асосида даъвогарнинг даъво талаблари тўлиқ қаноатлантирилиб, фуқаро Ахмад Аброров туман давлат солиқ инспекциясига Солиқ қарзини ундиришни ташкил қилиш бўлими бошлиғи лавозимига ишлаб тикланди.

Хулоса қилиб айтганда, Бош қомусимизда ҳамда меҳнат қонунчилигида белгиланган барча нормалар ҳар бир шахснинг меҳнат қилиш, эркин касб танлаш ва адолатли меҳнат шароитларида ишлашга тўла ҳақлилиги таъминлаб келмоқда.

Зухриддин Мавлонов

Сурхондарё вилоят суди судьяси

Skip to content