Ташқи муҳитдан югурик сув мисоли оқиб кирадиган минг бир иллатлар тури борки, уларнинг лоақал биттаси ҳам инсон руҳиятида қолиб кетса, унинг ҳаёт тарзи давомида у чуқур илдиз отиб ўрнашиб олиб, жиноят содир этиш кўчасига киришга йўллайди.
Ёши олтмишдан ошган, оқ-қорани тўла ажрата оладиган бир даврда спиртли ичимлик истеъмол қилишдан ўзини тия олмаган Мухтор Абдиев (исм-фамилиялар ўзгартирилган) 2024 йил 14 август куни соат 13:00 ларда Ангор туманидаги ошхоналарнинг бирида спиртли ичимлик истемол қилиб, сўнгра туманнинг “Наврўз” маҳалласи ҳудудида фуқаро Олим Жовлиевга тегишли бўлган “Матиз” русумли автомашинани ойнаси очиқ қолдирилганлиги ва калити ўзида турганлигини кўриб, автомашинани олиб қочади. “Маст ҳайдовчи” транспорт воситасини бошқариб боравергач ушбу “Наврўз” маҳалласи ҳудудида бошқарувни йўқотиб, “Дамас” русумли транспорт воситасининг орқа томонидан урилиб, йўл транспорт ҳодисаси содир этиб тўхтаганида, шу вақтда ички ишлар бўлими ходимлари томонидан ушланган.
Натижада ушбу ҳолат юзасидан Мухтор Абдиевга нисбатан жиноят кодексининг тегишли моддаси билан жиноят иши қўзғатилди.
Жиноят ишлари бўйича Ангор тумани судида бўлиб ўтган суд мажлисида унга нисбатан қонуний жазо тайинланди.
Хулоса ўрнида айтиш керакки. ушбу тоифадаги кимсаларнинг қилмишини баён этишдан мақсад шуки, бу ҳаётда ҳеч қандай жиноий қилмиш жазосиз қолмайди. Шундай экан, бебаҳо умрни эзгу ишларга бағишлаш, ҳаётда ўзидан яхши ном қолдиришга не етсин?!
Мамлакатимизда суд ҳокимияти мустақиллигини, судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш бўйича изчил ислоҳотлар амалга оширилмоқда.
Жумладан, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, жамият ҳамда давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини тўлақонли ҳимоя қилишга, шунингдек судларда ишларни муҳокама қилишда қонунийликни мустаҳкамлашга хизмат қилувчи Қонун қабул қилинди.
Мазкур “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига судларда ишларни кўришда прокурорнинг ваколатларини таъминлашга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонуни юртбошимиз томонидан 2024 йил 30 сентябрда имзоланган.
Хусусан, ушбу Қонун билан суд ишларини юритишда тарафларнинг тортишуви принципини, давлат манфаатлари самарали ҳимоя қилинишини таъминлаш судлар томонидан фуқаролик, иқтисодий ва маъмурий ишларни кўришда прокурорнинг иштирокига, шунингдек ишларни кўриб чиқиш натижалари бўйича қабул қилинган суд ҳужжатлари устидан шикоят қилишга тааллуқли процессуал нормалар янада аниқлаштирилишини тақозо этаётганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал кодексига давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида прокурорнинг ерга оид ҳуқуқий муносабатлар, давлат мулки, давлатга етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш ва давлат бюджетидан ундирувлар билан боғлиқ ишларда иштирок этиш ҳуқуқини, шунингдек давлат манфаатларини ҳимоя қилиш учун судга ариза билан мурожаат қилиш ҳуқуқини назарда тутувчи ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.
Бундан ташқари, Қонунда Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал кодексига, Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодексига ва Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексига прокурорнинг суд муҳокамасининг вақти ва жойи тўғрисида прокурор тегишли тарзда хабардор қилинмасдан кўрилган, қонунда прокурорнинг иштирок этиши назарда тутилган ишлар бўйича кассация протести, тафтиш тартибида протест келтириш тўғрисидаги масалани ҳал қилиш учун тегишли судлардан ишларни талаб қилиб олишга бўлган ҳуқуқи белгиланди. шунингдек мазкур тоифадаги ишларни кўриш якунлари бўйича чиқарилган суд ҳужжатлари устидан шикоят қилиш тартиби аниқлаштирилди.
Фуқаролик процессуал кодекси 50-моддасида, “Прокурор фақат қонунда назарда тутилган ҳолларда, шунингдек давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида ерга оид ҳуқуқий муносабатлар, давлат мулки, давлатга етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш ва давлат бюджетидан ундирувлар билан боғлиқ ишларда ёки прокурорнинг даъво аризаси (аризаси) асосида қўзғатилган ишларда иштирок этиши мумкин. Прокурор бошқа шахсларнинг аризаси билан қўзғатилган ишнинг муҳокамасида ўз ташаббуси билан иштирок этиши мумкин эмас.
Прокурор давлат манфаатларини ҳимоя қилиш учун судга ариза билан мурожаат қилиши мумкин” деган мазмундаги биринчи ва иккинчи қисмлар билан алмаштирилган бўлса, ушбу кодекснинг 383 ва 387-моддалари қонунда прокурорнинг иштирок этиши назарда тутилган бўлиб, бироқ у суд муҳокамасининг вақти ва жойи тўғрисида тегишли тарзда хабардор қилинмасдан кўрилган иш бўйича протестлар киритиш каби қоидалар киритилди.
Таъкидлаш жоизки, ушбу Қонун прокуратура органларининг одил судловни амалга оширишга кўмаклашиш борасидаги фаолияти самарадорлигини янада оширишга, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, жамият ҳамда давлатнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини тўлақонли ҳимоя қилишга, шунингдек судларда ишларни муҳокама қилишда қонунийликни мустаҳкамлашга хизмат қилади.
АКМАЛ АКРАМОВ,
Фуқаролик ишлари бўйича Қумқўрғон туманлараро суди судьяси
Фуқаролик ҳуқуқи жамиятдаги муносабатларни тартибга солувчи муҳим ҳуқуқий соҳалардан бири ҳисобланади. Ушбу соҳанинг асосий принциплари орасида иштирокчиларнинг тенглиги тамойили марказий ўрин эгаллайди. Мазкур тамойил қонуний муносабатларда барча тарафларнинг бир хил ҳуқуқларга эга бўлиши ва уларга бир хил мажбуриятлар юкланишини кафолатлайди.
Фуқаролик қонун ҳужжатларида иштирокчиларнинг тенглиги тамойили шундан иборатки, барча юридик ва жисмоний шахслар, шунингдек давлат органлари фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларда бир хил мақомга эга бўлади. Улар ўзаро муносабатларда тенг шарт-шароитларга риоя қилиши, шартномавий эркинлик ва мулкка бўлган ҳуқуқни ҳурмат қилиши шарт.
Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси 1-моддасида, иштирокчиларнинг тенглиги тамойили мустаҳкамлаб қўйилган. Унда белгиланишича, фуқаролар, юридик шахслар, давлат ва давлат ташкилотлари бир-бирига нисбатан тенг ҳуқуқларга эга ва улар ўзларининг мажбуриятларини бажаришда тенг асосда ҳаракат қилишлари лозим.
Иштирокчиларнинг тенглиги тамойили турли соҳаларда фуқаролик ҳуқуқининг асосий функсияларини амалга оширишда муҳим аҳамият касб этади. Мисол учун, тарафларнинг шартномалар тузишда эркинлигида, ҳар бир тараф ўз ҳуқуқ ва мажбуриятларини эркин равишда белгилаш ҳуқуқига эга. Бу тамойил туфайли томонлар ўзаро тенг шартларда шартнома тузиши мумкин бўлса, мулкий муносабатларнинг барқарорлигида мулкий ҳуқуқ ва мажбуриятларни амалга оширишда тарафларнинг тенглиги мулкка бўлган ҳуқуқларни кафолатлайди. Яна бир энг муҳим тамойилларидан бири эса бу фуқаролик ҳуқуқий низоларни суд тафтибида ҳал қилишда фуқароларнинг жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахсий ва ижтимоий мавқеидан, ташкилотларнинг эса ташкилий-ҳуқуқий шаклидан, мулкчилик шаклидан, жойлашган ери, шунингдек бошқа ҳолатлардан қатъи назар, қонун ва суд олдида тенглиги асосида амалга оширилиши ҳисобланади. Бу тамойил судларнинг холислиги ва адолатли қарор чиқаришини таъминлайди.
Фуқаролик қонун ҳужжатларида иштирокчиларнинг тенглиги тамойили – бу қонун устуворлиги ва адолатни таъминлаш учун асосий мезондир. Ушбу тамойил қонуний муносабатларнинг шаффофлигини, барча субъектларнинг ўз ҳуқуқларидан тенг фойдаланишини ва уларга бир хил мажбурият юкланишини кафолатлайди. Шу боис, бу тамойил нафақат ҳуқуқий назарияда, балки амалиётда ҳам долзарб аҳамиятга эга бўлиб қолаверади.
Маълумки янги тахрирдаги Меҳнат кодексининг 31 ва 32-бобида ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тушунчаси ёритиб ўтилган.
Унга кўра, Ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қуйидагиларни ўз ичига олади:
-меҳнат тўғрисидаги қонунчилик, меҳнат ҳақидаги бошқа ҳуқуқий ҳужжатлар, шунингдек меҳнат шартномалари шартлари бузилишининг олдини олишни ва (ёки) уларга барҳам беришни;
-ходимнинг бузилган ҳуқуқларини тиклашни;
-ходимнинг меҳнат ҳуқуқлари бузилганлиги муносабати билан унга етказилган моддий зарарнинг ўрнини қоплашни ва (ёки) маънавий зиённи компенсация қилишни;
-ходимнинг меҳнат ҳуқуқларини бузганликда айбдор иш берувчиларнинг ва бошқа мансабдор шахсларнинг жавобгарлигини.
Ходимнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилишга доир ҳуқуқини амалга оширишга тўсқинлик қилишга йўл қўйилмайди.
Ходимнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилишга доир ҳуқуқини амалга оширишни рад этиши тўғрисидаги ёзма ёки оғзаки мажбуриятлари ҳақиқий эмас.
Меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг асосий усуллари қуйидагилардан иборат:
-ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини ўзи ҳимоя қилишидан;
-меҳнат тўғрисидаги қонунчиликка, меҳнат ҳақидаги бошқа ҳуқуқий ҳужжатларга ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан давлат назорати ҳамда текширувидан;
-меҳнат тўғрисидаги қонунчиликка, меҳнат ҳақидаги бошқа ҳуқуқий ҳужжатларга ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назоратидан;
-меҳнат ҳуқуқларининг яраштирув-воситачилик тартиб-таомиллари орқали ҳимоя қилишдан;
-меҳнат ҳуқуқларининг меҳнат низоларини кўриб чиқувчи органлар томонидан ҳимоя қилишдан.
Ходимларга меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш усулини танлаш, қонунда тақиқланмаган барча усуллар билан ўз меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ҳуқуқи кафолатланади.
Ходим томонидан меҳнат ҳуқуқларини ўзи ҳимоя қилиши деганда ходимнинг бузилган ҳуқуқини меҳнат тўғрисидаги қонунчиликка риоя этилиши устидан назоратни ва текширувни амалга оширувчи органларга ёхуд якка тартибдаги меҳнат низоларини кўриб чиқувчи органларга мурожаат этмасдан ёки мурожаат қилган ҳолда тиклашга ва (ёки) ушбу ҳуқуқни амалга ошириш борасидаги тўсиқларни бартараф этишга қаратилган мустақил равишдаги қонуний ҳаракатлари тушунилади.
Ходим ўз ҳуқуқи бузилганлиги ҳақида билган ёки билиши керак бўлган пайтдан эътиборан меҳнат ҳуқуқларини ўзи ҳимоя қилишни (бундан буён матнда ўзини ўзи ҳимоя қилиш деб юритилади) амалга оширишга ҳақли.
Ходим ўзини ўзи ҳимоя қилишни тўхтатиш тўғрисида ўз хоҳишига кўра исталган пайтда қарор қабул қилишга ҳақли.
Ўзини ўзи ҳимоя қилиш мақсадида ходим ўз ҳаётига ва соғлиғига бевосита таҳдид солувчи ишни бажаришни, шунингдек иш берувчининг талабига кўра қуйидагиларни:
-меҳнат шартномасида назарда тутилмаган ишни;
-қонунга хилоф ёки ҳаётини ва соғлиғини хавф остига қўядиган, ходимнинг ёхуд бошқа шахсларнинг шаъни ва қадр-қимматига, ишчанлик обрўсига путур етказадиган ҳаракатларни бажаришни иш берувчини ёки ўзининг бевосита раҳбарини ёхуд иш берувчининг бошқа вакилини ёзма шаклда хабардор қилган ҳолда рад этиши мумкин.
Ходим Меҳнат кодексда ёки бошқа қонунларда назарда тутилган ўзга ҳолларда ҳам ишларни ёки ҳаракатларни бажаришни ўзини ўзи ҳимоя қилиш мақсадида рад этиш ҳуқуқига эга.
Иш берувчи, иш берувчининг вакиллари ходимларнинг ўзини ўзи ҳимоя қилишига монелик қилиш ҳуқуқига эга эмас.
Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш лозимки, ходим томонидан меҳнат ҳуқуқларини ўзи ҳимоя қилиши деганда ходимнинг бузилган ҳуқуқини меҳнат тўғрисидаги қонунчиликка риоя этилиши устидан назоратни ва текширувни амалга оширувчи органларга ёхуд якка тартибдаги меҳнат низоларини кўриб чиқувчи органларга мурожаат этмасдан ёки мурожаат қилган ҳолда тиклашга ва (ёки) ушбу ҳуқуқни амалга ошириш борасидаги тўсиқларни бартараф этишга қаратилган мустақил равишдаги қонуний ҳаракатлари демакдир.
Янги йил байрами яқинлашиши билан бутун дунё бўйлаб турли кўнгилочар тадбирлар: мушакбозлик, байрам арчаси безатиш, мазали таомлари тайёрлаш ишлари авжига чиқади. Инсонлар байрам баҳона ўз яқинлари билан дийдорлашишга, улар билан мириқиб суҳбатлашишга, узоқ вақтдан буён кўрмаган қадрдонларини йўқлашга ҳаракат қиладилар. Бу байрамни, айниқса, болалар орзиқиб кутишади десак янглишмаган бўламиз. Ахир улар севган қорбобо ва қорқиз, ялмоғиз кампир-у, турли эртак қаҳрамонлари ташриф буюради-да! Янги йил арчаси атрофида ўтказиладиган кўнгилочар ўйинлар болажонларнинг самимий кулгусига, қувноқ кайфиятига сабаб бўлади.
Бироқ, орамизда байрам кайфиятини бошқа нарсалардан, хусусан, саломатлик учун хавфли бўлган воситалардан изловчи шахслар ҳам кам эмас. Янги йил яқинлашиши билан теварак-атрофимизда “пақилдоқ”ларнинг кутилмаганда отилган ўқ каби овозлари эшитила бошлайди. Бу овоз кимгадир завқ бағишласа, яна кимнингдир жиддий қўрқувига сабаб бўлиши мумкин. Ахир, кутилмаганда портлаган “пақилдоқ” овози ҳар кимни ҳам чўчитиб юбориши мумкин. “Пақилдоқ” портлаши фақатгина завқ олиш учун хизмат қилган бўлсаку майли, аммо бу иш оқибатида кимгадир шикаст етса бундан ёмони йўқ.
Пақилдоқ ва шу каби бошқа пиротехника воситалари инсонлар саломатлигига жиддий хавф туғдириши ҳамда бош турдаги кутилмаган кўнгилсизликларни келтириб чиқариши мумкинлиги сабабли, уларни Ўзбекистон Республикаси ҳудудига олиб кириш, ишлаб чиқариш, ташиш, сақлаш, сотиш ва фойдаланиш Вазирлар Маҳкамасининг 2009 йил 10 декабрдаги 309-сонли Қарори билан вақтинча таъқиқланган.
Шундай бўлишига қарамасдан, айрим катта даромад илинжида фарзандлар саломатлигини ҳам унутиб юборадиган шахслар янги йил яқинлашиши билан пиротехника воситаларини ишлаб чиқариш ва сотиш ишларини бошлаб юборадилар. Баъзи фуқаролар эса белгиланган божхона текширувларини четлаб ўтган ҳолда бундай воситаларни Ўзбекистон ҳудудига ноқонуний йўллар билан олиб киришга уринишади. Шу сабабли, давлатимиз ҳудудига ҳудудига олиб кириш, ишлаб чиқариш, ташиш, сақлаш, сотиш ва фойдаланиш таъқиқланган бўлишига қарамасдан байрам арафасида “пақилдоқ”ларнинг жарангли овозини эшитаверамиз.
Афсуски, пиротехника воситалари савдоси билан шуғулланувчи шахслар ушбу фаолият ҳам атрофдагилар саломатлиги учун, ҳам ўзларининг чўнтаклари учун катта зарар келтириши мумкинлигини билган ҳолда ўрнатилган чеклашларга амал қилишмаяпти.
Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига кўра, пиротехника буюмларини қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш, тайёрлаш, сақлаш, ташиш, жўнатиш, худди шунингдек уларни қонунга хилоф равишда Ўзбекистондан олиб чиқиш, ҳуқуқбузарлик ашёларини мусодара қилиб, базавий ҳисоблаш миқдорининг 15 бараваридан 30 бараваригача миқдорда жарима солиша сабаб бўлиши мумкин.
Шунингдек, пиротехника буюмларини қонунга хилоф равишда ўтказиш ёки Ўзбекистонга олиб кириш, ҳуқуқбузарлик ашёларини мусодара қилиб, базавий ҳисоблаш миқдорининг 50 бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлиши мумкин.
Бундан кўринадики, пиротехника воситаларининг ноқонуний муомаласи билан шуғулланган шахслар ушбу воситалар мусодара этилиши орқали нафақат бу воситалар учун сарф қилинган маблағлардан айрилиши, балки қўшимчасига маъмурий жавобгарликка тортилиши оқибатида катта миқдорда жарима тўлашлари ҳам мумкин.
Бундай фаолият натижасида кимгадир тан жароҳати етиши мумкинлиги ва оқибатда бир умрга ногирон бўлиш хавфи мавжудлиги ҳисобга олинса унинг нақадар нопок иш эканлигини тушуниш мумкин.
Шу сабабли, барча фуқароларни ўрнатилган тартиб қоидаларга амал қилган ҳолда фарзандлар саломатлигини асрашга, ноқонуний ҳаракатларни амалга оширмасликка ҳамда орзиқиб кутилган янги йил байрамини хуш кайфиятда ўтказишга чорлаймиз.
Тумандаги 5-болалар мусиқа ва санъат мактабида жиноят ишлари бўйича Жарқўрғон туман суди судьялари ва туман Ички ишлар бўлими масъуллари иштирокида жиноятчиликнинг барвақт олдини олиш ва ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш борасида Пробация назоратида турган шахслар билан маърифий-ҳуқуқий тадбир ўтказилди.
Маърифий-ҳуқуқий тадбирда Пробация хизмати назорат остида турган шахслар билан жиноятчиликнинг барвақт олдини олиш ва ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш юзасидан вояга етмаганлар ўртасида жиноятчиликнинг олдини олиш, гиёҳвандлик, ичкиликбозлик ва диний экстремизмга қарши курашиш, фирибгарлик ҳамда ўғирлик, ёшлар ўртасида ўз жонига қасд ва суиқасд қилиш ҳолатларининг олдини олиш, шунингдек Ўзбекистон Республикасининг Пробация тўғрисидаги Қонунининг мазмун-моҳиятига алоҳида эътибор қаратилиб, тегишли чора-тадбирлар белгиланди.
Суд-ҳуқуқ тизимида амалга ошириладиган барча ишлар замирида қонун устуворлигини таъминлаш, одил судловга эришиш каби эзгу ғоялар ётади. Айнан инсон ва адолатли суд ўртасидаги ўзаро муносабатларда қонунийликни ва адолатни таъминлайдиган ҳаракатлар замирида халқимизнинг осойишта ҳамда рози бўлиб яшаш ҳуқуқи турибди.
Хусусан, ушбу куни ҳам жиноят ишлари бўйича Жарқўрғон туман суди томонидан сайёр суд мажлиси ўтказилиб, туман Ички ишлар бўлими Пробация гуруҳида жазо ўтаб турган 18 нафар маҳкумларни ахлоқ тузатиш ишлари жазосини ва 13 нафар маҳкумларни эса озодликдан чеклаш жазосини ўташдан муддатидан илгари шартли озод қилиш юзасидан киритилган тақдимномалар кўриб чиқилиб, инсонпарварлик тамойилларига таяниб, Пробация гуруҳи ҳисобида туриб, ҳақиқатда меҳнатга ҳалол муносабатда бўлган ва жазо ўташнинг тартиб қоиаларига риоя қилиб, тузалиш йўлига ўтган, судлар томонидан ўрнатилган тақиқ ва чекловларга тўлиқ риоя қилган, ўзининг ҳулқини ижобий томонга ўзгартирган 31 нафар назоратдаги шахслар Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг 73-моддасига асосан жазони ўташдан муддатидан илгари шартли равишда озод қилинди.
Сайёр суд мажлиси якунида раислик қилувчи томонидан иштирокчиларга ҳуқуқ ва мажбуриятларини, жазони ўташ даврида ўрнатилган тартиб-қоидаларига қатъий риоя қилишлари лозимлигини, жазони ўташ даврида ўрнатилган тартиб-қоидаларни бузганлик учун уларга нисбатан қўлланилиши мумкин бўлган интизомий чоралари қўлланиш оқибатлари тушунтирди.
Мухтасар қилиб айтганда, суд-ҳуқуқ соҳасида Конституциявий талаблар асосида амалга оширилаётган кенг қамровли ислоҳотлар туфайли аҳолининг ҳуқуқ ва манфаатлари тўла таъминланмоқда.
Маъмурий назоратнинг асосий вазифаси жазони ижро этиш муассасаларидан озод қилинган айрим тоифадаги шахслар томонидан ҳуқуқбузарликлар содир этилишининг олдини олиш мақсадида уларга якка тартибда профилактик таъсир кўрсатишдан иборатдир.
Ушбу қонун нормалари қатъий белгиланган бўлса-да, бироқ қонун талабини бузган Анорзорлик Адхам Бобоев (исм-фамилия ўзгартирилган) ҳақида сўз юритамиз.
Адхам Бобоев Музработ туманида туғилган, оилали, вақтинча ишсиз, муқаддамРоссия Федерациясига ишлаш мақсадида бориб, у ерда ҳам жиноят содир этганлиги сабабли 5 йил муддатга озодликдан махрум қилиниб, жазо муддатини ўтаб келган.
Жумладан, у ўзига нисбатан 2023 йил 18 сентябрь куни суд томонидан маъмурий назорат ўрнатилганлигини била туриб 2023 йил 6 декабрь куни жиноят ишлари бўйича Музработ туман суди томонидан маъмурий назорат қоидалирини бузганлиги сабабли Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 206-моддасида назарда тутилган маъмурий хуқуқбузарликни содир этганлиги учун базавий хисоблаш миқдорининг бир баравари миқдорида 330.000 сўм жарима жазоси тайинланади. Адхам жарима жазоси тайинланишини негадир эътиборга олмади.
Шундан сўнг Адхамга нисбатан 2024 йил 31 май куни жиноят ишлари бўйича Музработ туман суди томонидан 6 (олти) ой муддатга маъмурий назорат ўрнатилди, унга кўра туман Ички ишлар бўлимига келиб ҳар ойнинг 20 санасида рўйхатдан ўтиши, жамоат жойларида спиртли ичимликлар истеъмол қилмаслиги ва яшаш уйини тунги соат 22:00 дан эрталабки соат 06:00 га қадар тарк этмаслиги каби чекловлар ўрнатилган бўлишига қарамасдан, ушбу чекловларни қасддан менсимади. Жорий йилнинг 30 июнь куни соат 23:29 да унинг яшаш хонадони туман ички ишлар масъуллари томонидан бориб текширилганида, Адхамни яшаш уйида йўқлиги ва яшаш уйини тарк этиб маъмурий назорат қоидаларини бузганлиги аниқланди.
Унинг бу ҳаракати ўзига нисбатан Жиноят кодексининг 226-моддаси 1-қисми билан жиноят иши қўзғатилишига сабаб бўлди.
Жиноят ишлари бўйича Музработ туман суди уни мазкур модда билан айбдор деб топиб, 3 (уч) ой муддатга озодлигини чеклади.
Суд ҳукми билан Адхам Бобоевга сутканинг муайян вақтида яъни, кеч соат 22:00 дан эрталаб 07:00 гача бўлган вақт оралиғида яшаш уйидан чиқиши тақиқланди.
Хулоса шуки, қонунларга риоя қилмаслик албатта жавобгарликка сабаб бўлади.
Бош Қомусимизнинг 42-моддасида, ҳар ким муносиб меҳнат қилиш, касб ва фаолият турини эркин танлаш хавфсизлик ва гигиена талабларига жавоб берадиган қулай меҳнат шароитларида ишлаш, меҳнати учун ҳеч қандай камситишларсиз ҳамда меҳнатга ҳақ тўлашнинг белгиланган энг кам миқдоридан кам бўлмаган тарзда адолатли ҳақ олиш, шунингдек ишсизликдан қонунда белгиланган тартибда ҳимояланиш ҳуқуқига эга эканлиги белгилаб қўйилган.
Даъвогар Абдунаби Абдуллаев (исм-фамилия ўзгартирилган) жавобгар Денов туманидаги 43-умумий ўрта таълим мактабига нисбатан “буйруқни бекор қилиш, ишга тиклаш, мажбурий прогул учун иш ҳақи ва маънавий зарарни ундириш ҳақида”ги даъво аризаси билан фуқаролик ишлари бўйича денов туманлараро судига мурожаат қилган.
Аниқланишича, Абдунаби Абдуллаев мазкур мактаби директорининг тегишли буйруғига асосан олий маълумотли мутахассис кадр келгунга қадар чақирувга қадар ёшларни бошланғич тайёрлаш ва ўқитувчиси вазифасига ишга қабул қилинган бўлиб, 03.03.2024 йилга қадар шу лавозимда ишлаб келган ва мактаб директорининг 04.03.2024 йилдаги буйруғига асосан у билан тузилган меҳнат шартномаси Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 158-моддасига асосан бекор қилинган.
Жавобгар 43-сонли умумий ўрта таълим мактаби билан ходим Абдунаби Абдуллаев ўртасида тузилган меҳнат шартномаси иш берувчининг 29.01.2018 йилдаги буйруғининг мазмунидан қатъий назар бажарилажак ишнинг хусусияти, уни бажариш шартлари ёки ходимнинг манфаатларини ҳисобга олган тарзда номуайян муддатга тузилган ҳисобланади.
Тарафлар ўртасида 2018 йилда тузилган меҳнат шартномасидан кўринишича, даъвогар Абдунаби Абдуллаев номуайян муддатга Чақирувга қадар бошланғич тайёргарлик раҳбари вазифасига ишга қабул қилинган. Шундай бўлсада, жавобгар Абдунаби Абдуллаевни меҳнат шартномасининг муддати тугаганлигини асос қилиб ишдан бўшатган.
Жавобгар билан ходим Абдунаби Абдуллаев ўртасида муддатли меҳнат шартномасининг тузилиши Меҳнат кодексининг 111, 112, 113-моддалари талабларига зид ҳисобланади.
Фуқаролик ишлари бўйича Денов туманлараро суди томонидан юқоридаги норматив ҳужжат талаблари ва ишдаги аниқланган ҳолатлардан келиб чиқиб, даъвогарнинг даъво аризасини қаноатлантириш ҳақида ҳал қилув қарори қабул қилди.
Суднинг ҳал қилув қарори дарҳол ижрога қаратилиб, даъвогарни аввалги лавозимига ишга тиклаш учун ижро варақаси берилиши орқали ходимнинг Конституцияда белгиланган меҳнат қилиш ҳуқулари тикланди.
СУЛАЙМОН ПАНЖИЕВ,
Фуқаролик ишлари бўйича Денов туманлараро суди судьяси
Меҳнат ҳуқуқи – инсон ҳуқуқларининг асосий ҳуқуқи ҳисобланиб, бунда ишсизликдан ҳимояланиш, ҳеч бир камситишсиз тенг ҳақ олиш ҳуқуқи қонун томонидан ҳимоя қилинади.
Дарҳақиқат, ходимни ишга тиклаш тўғрисидаги суднинг қонуний кучга кирган қарори маъмурият учун мажбурий бўлиб, бунда ходимнинг бузилган ҳуқуқи тикланибгина қолмай, мажбуран ишга чиқмаган кунлари учун ҳақ ҳам тўланади. Ваҳоланки, ходимни ноқонуний ишдан бўшатиш мансабдор шахсларнинг маъмурий, интизомий ва бошқа турдаги жавобгарлигини келтириб чиқаради. Бундай ҳоллар содир бўлмаслиги эса дастлаб иш берувчининг ўз ходимининг меҳнат ҳуқуқи олдидаги масъулиятни англаш ҳисси билан боғлиқдир.
Эътиборингизни бир судда ўз ечимини топган бир низога қаратсак.
Сурхондарё вилоят Камбағалликни қисқартириш ва бандлик бош бошқармаси Давлат меҳнат инспекциясининг фуқаро Гулчехра Бобоева (исм-фамилия ўзгартирилган) манфаатида жавобгар Сурхондарё вилоят ОИТСга қарши кураш марказига нисбатан буйруқни бекор қилиш, ишга тиклаш ҳамда мажбурий прогул даври учун иш ҳақи ҳамда маънавий зарар учун компенсация ундириш ҳақида”ги даъво аризаси билан фуқаролик ишлари бўйича Термиз туманлараро судига мурожаат қилади.
Судда жавобгар вакиллари яъни, Сурхондарё вилоят ОИТСга қарши кураш маркази вакиллари Сурхондарё вилоят ОИТСга қарши кураш марказининг буйруғини асосли деб ҳисоблаб, даъвони тан олмасдан, ўз тушунтиришида Гулчехра Бобоевани иш билан таъминлаш имкони йўқлигини билдиради.
Аниқланишича, даъвогарГулчехра Бобоевамарказда Иқтисодчи лавозимида ишлаб келган. Бироқ, у билан Сурхондарё вилояти ОИТСга қарши кураш маркази ўртасида тузилган меҳнат шартномаси иш берувчининг 2024 йил 26 февралдаги 41-5Н- сонли буйруғи билан, Меҳнат кодексининг 160-моддасига асосан, ходимнинг ташаббусига кўра, 2024 йил 26-февраль кунидан бекор қилинган.
Амалдаги меҳнат қонунчилигига кўра, ходим номуайян муддатга тузилган меҳнат шартномасини, шунингдек муддати тугагунига қадар муддатли меҳнат шартномасини ўн тўрт календар кун олдин бу ҳақда иш берувчини ёзма шаклда огоҳлантирган ҳолда бекор қилишга ҳақли эканлиги ва огоҳлантириш муддатининг ўтиши иш берувчи томонидан ходимнинг меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги аризаси олинганидан сўнг кейинги кунда бошланиши қайд этилган.
Ваҳоланки, мазкур муддат давомида Гулчехра Бобоева ишдан бўшаш ҳақидаги аризасини қайтариб олиши ва меҳнат муносабатларини давом эттириши мумкин бўлган ва меҳнат шартномаси бекор қилиниши оқибатида ходимнинг мазкур ҳуқуқи бузилишига йўл қуйилган.
Бинобарин, суд даъвогарнинг даъво талабларини қаноатлантириб,Сурхондарё вилоят ОИТСга қарши кураш марказига нисбатан буйруқни бекор қилишҳақидаги буйруқни ғайриқонуний деб топди ва Гулчехра Бобоевани ўз вазифасига ишга тиклаш,2024 йил 26 февраль кунидан бошлаб 2024 йил 02 июль кунига қадар 76.203.112 сўм иш ҳақини ундан солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни ушлаб қолган ҳолда ундириш ҳамда 19.000.000 сўм миқдорида маънавий зарар учун компенсация ундириш ҳақида ҳал қилув қарори чиқарди.
Қонунда назарда тутилган асослар даъвогарни олдинги ишлаб турган ишига (лавозимига) тиклаш имконияти бўлмаган тақдирда унга аввалгисига тенг бошқа иш (лавозим) берилишини шартлайди.
Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш узлуксиз давом этадиган жараён эканлиги нуқтаи назаридан хулоса сифатида айтиш мумкинки, Янги Ўзбекисоннинг Тараққиёт стратегиясида мамлакатимиз инсон қадрини юксалтириш борасида келгуси беш йиллик учун муҳим вазифа ва мақсадларни белгилаб олган бўлиб, уларни амалга ошиши учун эса ҳар биримиз масъулдирмиз.
Таъкидлаш керакки, судда Гулчехра Бобоеванинг меҳнат ҳуқуқи тикланди ва энди у ўз касбини давом эттиради.
Биламизки, ер-ризқ рўз манбаи ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 16-моддасида “Ер умуммиллий бойликдир, ундан оқилона фойдаланилиши лозим ва у давлат томонидан муҳофаза этилади деб белгилаб қўйилган. Шунингдек, ер эгалари, ердан фойдаланувчилар ва ижарачилар томонидан амалга оширилган ер участкалари олди-сотдиси, уларни ҳадя қилиш, гаровга қўйиш (ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқини, шу жумладан ким ошди савдоси асосида олинган шундай ҳуқуқни, шунингдек ер участкасини ижарага олиш ҳуқуқини гаровга қўйиш бундан мустасно), ер участкаларини ўзбошимчалик билан айирбошлаш ҳақиқий эмас деб ҳисобланади.
Ваҳоланки, бундай битимларни амалга оширишда айбдор шахслар қонунга биноан жавобгар бўладилар.
Энди эса бир жиноят тавсилотига тўхталсак.
Музработлик Тўхта Омонов (исм-фамилия ўзгартирилган) 2023 йил май ойида туманнинг “Дуоба” маҳалласи “С.Сатторов” массивида жойлашган фермер хўжалиги ер майдонига қарашли бўлган 674Қ-дала контуридаги тупроқ унумдорлиги 43-балл бонитетли бўлган ер майдонидан 0.018га ўлчамдаги суғориладиган экин ер майдонини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиб, ушбу ер майдонидан беш хонали яшаш учун уй-жой пойдевори ва уч хонали ошхона биноси ҳамда қўшимча хўжалик хоналарини қуриб олиб, Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 90-моддаси талабларини қўпол равишда бузган.
Тўхта Омонов ўзининг бу ҳаракатлари билан Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 2291-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этган.
Жиноят ишлари бўйича Музработ туман судида бўлиб ўтган очиқ судда судланувчининг жиноят содир этганликдаги айби, ўзининг айбига иқрорлик билдириб берган суддаги кўрсатуви, дастлабки тушунтириш хатлар, унинг терговдаги ва суддаги кўрсатувлари ҳамда ишда тўпланган бошқа далиллар йиғиндиси билан тўлиқ ўз тасдиғини топган.
Шу каби, суд томонидан Тўхта Омоновга нисбатан жазо тури ва меъёрини белгилашда Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2006 йил 3 февралдаги “Судлар томонидан жиноят учун жазо тайинлаш амалиёти тўғрисида”ги 1-сонли Қарорининг 1-бандида судларнинг эътибори жиноят учун жазо тайинлашда қонунийлик, инсонпарварлик, одиллик ва жавобгарликнинг муқаррарлиги принципларига қатъий амал қилиб, унга нисбатан озодликдан маҳрум қилиш жазосини тайинлади.
Хулоса шуки, ўзбошимчалик билан эгалланган ер бир қатор салбий оқибатларга олиб келганлиги билан бир қаторда, унга суд томонидан жазо муқаррарлиги таъминланди.
ИКРОМЖОН ШАЙМАНОВ,
Жиноят ишлари бўйича Музработ туман суди раиси
Барча ҳуқуқлар ҳимояланган 2025 | Сурхондарё вилоят суди
