ФИРИБГАРЛИК ЖИНОЯТЛАРИНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШ САБАБЛАРИ ВА ОҚИБАТЛАРИ

Мустақиллик эълон қилинган дастлабки даврдан Ўзбекистонда фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш, хусусан, шахс ҳуқуқининг ажралмас таркибий қисми саналган болалар ҳуқуқини таъминлаш давлат сиёсати даражасидаги устувор вазифалардан бири сифатида белгиланди. Тарихан қисқа даврда мамлакатимизда баркамол авлодни тарбиялаш соҳасида улкан муваффақиятларга эришилмоқда ва бу дунё ҳамжамияти томонидан муносиб баҳоланмоқда.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 54-моддасига мувофиқ мулкка эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш ҳуқуқи фақат шу мулкнинг эгасига тааллуқли. Шунинг учун мулкий ҳуқуқни амалга оширишга ҳар қандай ноқонуний аралашиш ушбу ҳуқуқни жиддий бузиш деб ҳисобланади.

Мамлакатимиз оммавий ахборот воситаларида 2016 йил 27 декабрда эълон қилинган «Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги қонун кучга кирди.

Айтиш керакки, янги қонун асосида бир қатор қонунларга, шунингдек, Жиноят кодексига муҳим ўзгартишлар киритилди. Ушбу тузатишлар жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишни кучайтиришга, жазо тайинлашда адолат принципини таъминлашга, шунингдек, жиноятчиликка қарши курашиш бўйича кўрилаётган чора-тадбирлар самарадорлигини оширишга кўмаклашади.

Бу ҳақда сўз борганда, мустақиллик йилларида юртимизда қонун устуворлигини таъминлаш ва қонунийликни мустаҳкамлаш, суд-ҳуқуқ тизимини изчил демократлаштириш ва либераллаштиришга алоҳида эътибор қаратилаётганини таъкидлаш лозим.

Қабул қилинган қонун билан фирибгарлик жиноятлари учун жазонинг содир қилинган жиноятга мутаносиблигини таъминлашга, бундай қилмишларнинг олдини олишга қаратилган чора-тадбирларнинг самарадорлиги оширилди. Жумладан, фирибгарлик жиноятини содир қилганлик учун максимал жазо муддати кучайтирилди.

Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг 168-моддасига мувофиқ, Фирибгарлик, яъни алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан ўзганинг мулкини ёки ўзганинг мулкига бўлган ҳуқуқни қўлга киритиш уч йилгача, анча миқдорда, бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб содир этилган бўлса уч йилдан беш йилгача, кўп миқдорда, такроран ёки хавфли рецидивист томонидан содир этилган бўлса беш йилдан саккиз йилгача, жуда кўп миқдорда, ўта хавфли рецидивист томонидан, уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса саккиз йилдан ўн йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Мазкур жиноят тури бўйича жазо чораларининг оширилиши юридик ва жисмоний шахсларнинг ҳуқуқлари ҳимоясини кучайтириш, жазонинг адолатлилиги тамойилини таъминлаш, шунингдек, жиноятчиликка қарши кураш чораларининг самарадорлигини оширишга хизмат қилади.

Афсуски, сўнгги йилларда ўзгалар мулкини фирибгарлик билан талон-торож қилиш кўпайиб бормоқда.

Фирибгарлик, яъни ўзганинг мулкини ёки мулкка бўлган ҳуқуқини алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан ҳақ тўламай эгаллашдир.

Фирибгарлик жабрланувчини адашишга ундаш орқали содир этилади.  Бунинг натижасида жабрланувчи мулк ёки мулкка бўлган ҳуқуқини ихтиёрий ва онгли равишда жиноятчига топшириб қўяди. Алдаш ва ишончни суиистеъмол қилиш фирибгарликнинг шакллари бўлиб, ўзганинг мулкини ёки мулкка бўлган ҳуқуқни тўлақонли қўлга киритишдан олдинги оралиқ мақсадни назарда тутади.

Фирибгарлик жиноятини содир этувчи шахслар одатдаалдаш йўли билан яъни, айбдор томонидан, била туриб, ҳақиқатга тўғри келмайдиган ёлғон маълумотлар хабар қилиниши ёки иш ҳолати бўйича мулк эгаси ёки бошқа шахсга маълум қилиниши лозим бўлган ҳақиқий фактларни яшириш ҳаракатлар қилади.

Одатда бу жиноят қурбонлари жуда тез ишонувчан, кундалик турмушда юзага келадиган муаммоларни ҳам ўзгаларнинг ёрдами билан онсон ҳал қилишни истайдиган ва етарли даражад ҳуқуқий билимларга эга бўлмаган шахслардир.

Фуқароларимиз фирибгарларларнинг ёлғон ваъдаларига учиб, ушбу жиноятнинг жабрланувчиси бўлиб қолмаслиги учун,аваламбор ҳаётида ва кундалик турмушда юзага келадиган муаммоларни ечимини ўзгаларни ёрдамисиз топишга ҳаракат қилиш, агарда ўзининг ёрдамини ёки хизматини таклиф қилаётган шахсни ҳаракатлари қонунийлигига шубҳа пайдо бўлса, бу ҳолатда бу каби таклифларни дарҳол рад этиш, ҳаётида дуч келадиган ҳар қандай муаммо ва саволларга қонуний ечим топиш учун давлат органлари (жумладан виртуал порталлар ва ҳалқ қабулхоналари) га мурожаат қилиш лозим бўлади.

Агарда фуқароларнинг фирибгарлик оқибатида ҳуқуқ ва манфаатларингизга путур етган бўлиб, ушбу жиноятдан зарар кўрган бўлса, авваламбор ушбу воқеа содир бўлган жойдаги туман (шаҳар) ички ишлар бўлими ёки прокуратурасига ариза билан мурожаат қилиш лозим бўлади.

Фирибгарлик ёки бошқа бир жиноят оқибатида жабр кўрганларнинг ҳуқуқ манфаатлари ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар шу жумладан, судлар томонидан қонуний ҳимоя қилинади.

Тўкис ҳаёт кечириш тинимсиз меҳнат ва сабр-тоқат талаб қилади. Агар бирор кимса сизга осон бойиш, мўмай даромад топишни таклиф қилса, билингки, сиз фирибгарга дуч келдингиз. Жиноят турлари ичида энг кўп учрайдигани фирибгарликдир. Фирибгарликнинг тарихи узун. Аслида, алдов, таъмагирлик, туҳмат, фирибгарлик йўли билан ўзганинг мулкига эгалик қилиш кишилик жамияти билан бир пайтда пайдо бўлган. Айни чоғда эса фирибгарликнинг юздан ортиқ тури мавжуд.

Айрим фирибгарлик жиноий воқеаларни оладиган бўлсак, жабрланувчиларнинг ўзлари қонунларимизни четлаб ўтмоқчи бўлганликларининг гувоҳи бўламиз. Бундай фуқароларимиз ишларини битириш учун кимларнингдир хизматидан фойдаланишга уринадилар-да, оқибатда бошлари деворга урилгандан сўнг, бу ҳақда тегишли жойга мурожаат қиладилар.

Қонун ҳамма учун баробар ва унга ҳамма амал қилиши шарт. Қонунларга беэътибор бўлмаган инсон ҳеч қачон бундай фирибгарлик жинояти жабрланувчиси бўлиб қолмайди.

Ҳақиқатга тик қарайдиган бўлсак, фирибгар айримларимизнинг қўшнимиз ёки дўстимиз бўлиши ҳам мумкин. Бироқ шўролар тузумидан қолган лоқайдлик, сен менга тегма, мен сенга тегмайман, қабилидаги кайфият ҳамон бизни тарк этмагани сабаб фирибгар, жиноятчи ва нияти бузуқ ғаламисларга орамизда бемалол ҳаракат қилиш имконини туғдириб бермоқдамиз. Бепарволик қилмасдан ўз вақтида ана шундай шахсларнинг қора қилмишларига чек қўйилишига ўз ҳиссамизни қўшаолсак, аввало, бир бечорани талофотдан қутқариб қоламиз, қолаверса, жамият ривожига ҳисса қўшган бўламиз. Хулоса қилиб айтганда инсоннинг шаъни ва қадр-қиммати ҳурмат ва эъзозга лойиқ, инсон қадриятларни топташга уринган ҳар қандай шахсга қонун олдида жавобгарлик муқаррардир.

Н.Хасанова

Жиноят ишлари бўйича Термиз шаҳар суди судья ёрдамчиси

СУД-ҲУҚУҚ ИСЛОҲОТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ЖИНОИЙ ЖАЗО ТИЗИМИНИНГ ЎРНИ

Ҳар қандай демократик ислоҳотларнинг изчиллик билан ҳаётга татбиқ этилиши, давлат ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятида қонунийлик принципининг жорий қилиниши қонунда содир этган шахсларга қандай жазо қўлланиши кераклиги ҳақида аниқ таъриф бўлишини талаб этади. Бундай шахсга нисбатан давлат мажбурловининг ҳар қандай чораси эмас, балки амалдаги жиноят қонунида кўзда тутилган жазо қўлланилиши лозим бўлади.

Жиноят қонуни нормаларини татбиқ этиш назарияси ва амалиётда ижтимоий хавфли қилмиш учун жазолар рўйхати (жазо тизими) га катта аҳамият берилади. Шу боис жиноят кодексининг умумий қисмида шахс кафолатларини таъминловчи жазо тизимда назарда тутилган, чунки жиноят қонунида кўзда тутилган муайян жазоларгина жиноятчиликка қарши курашда танланиши ҳамда жиноят содир этган шахсга нисбатан қўлланилиши мумкин.

Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 43-моддасида жиноят қонунида назарда тутилган жазолар муайян тартибда жойлаштирилган бўлиб, жазо тизимини ташкил қилади. Жиноят кодексида назарда тутилган жазо турлари уларнинг оғирлик даражасига қараб муайян тартибда жойлаштирилган қаътий рўйхати жазо тизими деб айтилади.

Улар қуйидагилар: 1) жарима; 2) муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш;
3) мажбурий жамоат ишлари 4) аҳлоқ тузатиш ишлари; 5) хизмат бўйича чеклаш; 6) озодликни чеклаш; 7) интизомий қисмга жўнатиш; 8) озодликдан маҳрум қилиш; 9) умрбод озодликдан махрум қилиш.

Криминалист олим М.Х.Рустамбоев жазо тизимига қуйидагича таъриф берган “ жазо тизими енгилидан оғирига қараб жойлаштирилган жазо турлари йиғиндисидир”.

Жазо тизими жиноят ҳуқуқининг умумий принципларига асосланади, бу принциплар: қонунийлик, фуқароларнинг қонун олдида тенглиги, демократизм, инсонпарварлик, одиллик, айб учун жавобгарлик, жавобгарликнинг муқаррарлиги принципларига асосланади. Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 43-моддасида берилган жазо тизими расмий бўлиб, ўрни, номланишини эркин равишда ўзгартирилиши мумкин эмас. Мазкур моддадаги жазо тизимида ҳар бир жазонинг номи тартиб рақами, муайян тартибда жойлаштирилган ўрни бор. Уларнинг жойлашган ўрни, номини ўзгартириш фақат Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг қабул қилган тегишли қонуни билангина амалга оширилади.

Амалдаги Жиноят кодексининг негизида ёзилган бир қатор дарсликларда жазо тизими илмий-назарий жиҳатдан турлича тарзда қуйидагича тартибда таҳлил қилиб берилган. Масалан:

1. Фақат асосий жазо сифатида тайинланадиган жазолар;

2. Асосий ёки қўшимча жазо сифатида тайинланадиган жазолар;

3. Фақат қўшимча жазо сифатида тайинланадиган жазоларга бўлиб кўрсатишган.

Асосий жазолар – содир этилган жиноят учун асосий жазо тариқасида мустақил тайинланиши мумкин бўлган жазолардир. Шу турдаги жазолар ҳеч қачон бошқа қўшимча жазолар сифатида тайинланаши мумкин эмасдир. Жиноят кодексида бир нечта асосий жазолар назарда тутилган, бироқ суд уларнинг фақат биттасинигина тайинлаши мумкин. Асосий жазоларни биз юқорида бирма-бир санаб ўтган эдик, шунинг учун такроран номларини келтириб ўтиш лозим топмадик.

Бизга юқоридаги фикрлардан маълум бўлдики, муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш жазоси асосий жазо сифатида ҳам қўшимча жазо тариқасида ҳам тайинланиши мумкин бўлган ягона жазодир.

Қўшимча жазолар – бу турдаги жазолар жазонинг мақсадига эришишни таъминлаш учун асосий жазога қўшиб тайинланадиган жазолардир. Мазкур жазолар ҳеч қачон мустақил равишда тайинланиши мумкин эмас. Бу жазоларга ҳарбий ёки махсус унвондан маҳрум қилиш ва 2001 йил 29 августда жиноий жазоларни либераллаштирилиш муносабати билан Жиноят кодексидан олиб ташланган мол-мулкни мусодара қилиш жазоси киради. Қўшимча жазолар шуниси билан характерлики, бу жазолар асосий жазо сифатида тайинланаётган жазоларни тўлдиради ва уларга қўшиб берилади. Бу эса содир қилинган жиноятга одилона жазо тайинлаш имкониятини беради. Хулоса, ўрнида шуни таъкидлаб ўтиш жоиздирки, ҳар-бир жамият ва давлатда юз берган ижтимоий сиёсий ўзгаришлар натижасида жазо тизими, уларнинг жойлашиш тартиби, ўз аҳамиятини йўқотганларини бу тизимдан чиқариб ташлаш ёки янги жазо турининг киритилишига таъсир қилади. Айнан шу жараён вақтида юқорида мисол тариқасида келтириб ўтилган хорижий мамлакатларининг Жиноят кодексидаги айнан жазо тизими институтида оттирган бой тажрибаларидан ҳам нафақат ҳозирда, балки келажакда ҳам фойдаланиш фойдадан холи эмас. Зеро, ҳеч бир демократик давлат бошқа мамлакатларнинг бу борадаги бой тажрибаларидан фойдаланмасдан ўз-ўзича жиноят қонунини такомиллаштириб бориши мушкулдир, деган фикрдамиз.

Ж.Примов

Сурхондарё вилоят суди судья катта ёрдамчиси

КОРРУПЦИЯ – ТАРАҚҚИЁТ КУШАНДАСИ

Мамлакатимизда коррупцияга қарши курашиш давлат сиёсатининг асосий йўналишларидан бири бўлиб, унинг ҳуқуқий асослари, ташкилий тузилмаси ва амалга ошириш стратегияси белгиланди.

Бу борада Ўзбекистон Республикасининг Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Коррупцияга қарши конвенциясига қўшилиши ислоҳотларнинг дастлабки муҳим қадами бўлиб, уни амалга оширишнинг миллий механизми сифатида “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонун, Президентнинг “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг қоидаларини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори қабул қилинди. Ушбу қонун ва қарорлар ўз навбатида мазкур салбий иллатга қарши курашишнинг самарали омили бўлиб, муҳим аҳамият касб этади.

Демократик қадриятлар қарор топиб бораётган бир вақтда давлат хизматчилари томонидан порахўрлик, мансаб мавқеини суиистеъмол қилиш билан боғлиқ жиноятларни содир этилиши ҳокимиятнинг обрўсизланишига, давлатнинг сиёсий, иқтисодий, ҳуқуқий тизимига путур етишига, натижада амалдаги ҳокимиятга нисбатан норозиликка сабаб бўлади. Коррупциянинг маълум бир мамлакатда ривожланиши эса ўша давлатнинг таназзулига олиб келади.

Коррупция бу – мансаб мавқеидан шахсий мақсадларда фойдаланиш билан боғлиқ бўлган жиноят тури ҳисобланади. Оддий халқ орасида коррупция деганда кўпинча давлат амалдорларининг шахсий бойлик орттириш ҳамда давлат, жумладан халқ манфаатлари ва ресурсларига зиён етказиш мақсадидаги порахўрлиги тушунилади. Гап хусусий соҳа тўғрисида кетаётган бўлса, унда одатда йирик кўламдаги порахўрлик ёки хусусий корхона мулкини талон-торож қилиш назарда тутилади.

Аслини олганда коррупция тушунчаси анчайин кенг бўлиб, қуйи табақадан тортиб токи юқори табақа вакилларигача бўлган аҳолининг деярли барча ижтимоий қатламлари, нафақат давлат, балки хусусий соҳаларни ҳам қамраб олади.

Мазкур тушунчага айнан нима киради?

Хусусан, Ўзбекистон қўшилган Коррупцияга қарши БМТ конвенциясида келтирилган таърифга кўра, коррупция давлат амалдорларига шахсан ёки бошқа шахслар орқали лавозим мажбуриятлари доирасида қандайдир ҳаракат ёки ҳаракатсизликни амалга ошириши учун мансабдор ва бошқа шахс учун ғайриқонуний бўлган имтиёз ваъда бериш, таклиф қилиш ёки тақдим қилиш ҳисобланади.

Коррупция лотинча “corruptio” – “емирилиш” деган маънони англатади. Этимологик жиҳатдан “коррупция” атамаси “бузиш, пора эвазига оғдириш” деган маънони англатадиган “corruptio” сўзидан келиб чиққан. Юридик энциклопедия муаллифларининг таъкидлашича “коррупция-мансабдор шахслар томонидан уларга берилган ҳуқуқлар ва ҳокимият имкониятларидан шахсий бойлик орттириш учун фойдаланишда ифодаланувчи сиёсат ёки давлат бошқаруви соҳасидаги жиноий фаолиятдир”.

Коррупция ҳаракатларига: амалдор, ҳуқуқни муҳофаза қилиш, суд, солиқ, божхона, таълим, тиббиёт ёки маъмурий муассасалар, шунингдек, ҳар қандай хусусий корхонанинг мансабдор шахсига пора бериш, маҳаллий ёки чет эл амалдори ва халқаро ташкилот амалдорини пора бериш орқали сотиб олиш, давлат мансабдор шахси томонидан мулкни талон-торож қилиш, ғайриқонуний ўзлаштириш ёки ундан ташқари бошқа мақсадда фойдаланиш, шахс томонидан шахсий бойлик орттириш ёки учинчи шахснинг бойиши мақсадида ўз обрўси ёки хизмат мавқеидан фойдаланиш, коррупция ҳаракатларидан даромад олиш, ошна-оғайнигарчилик ёки уруғ-аймоқчилик мисол бўла олади.

Ушбу иллатнинг илдизлари бир неча минг йилларга бориб тақалади. Дастлаб инсонлар бирор-бир мавқега эга бўлиш учун қабила бошлиғи ёки оқсоқолга совға-саломлар ҳадя қилишган. Қимматлироқ совға бу одамни бошқалардан ажратиб турган ва унинг илтимоси ёки талаби сўзсиз қондирилган. Қадим замонлардаёқ коррупцияга қарши қаттиқ жазолар белгиланганлигига қарамасдан, бу ҳамиша ҳам кўнгилдагидек натижа бермаган. Коррупциянинг дастлабки кўринишлари қадимги Шумер давлатида ҳам мавжуд бўлган бўлиб, ушбу иллатга қарши курашиш учун илк қонунлар ишлаб чиқилган. Қадимги диний китобларимиздан “Инжил”да, хусусан мусулмон оламининг муқаддас бўлган “Қуръон” китобида ҳам коррупциянинг илк кўриниши ҳақида сўз юритилиб, унда бировнинг ҳаққига ёки молига хиёнат қилиш қаттиқ қораланган.

Мамлакатимизда ҳам бу иллатга қарши кескин курашиш чоралари кўрилмоқда. Жумладан, 2017 йил 4 январда кучга кирган Ўзбекистон Республикасининг “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонуни бу жараёнда муҳим ҳуқуқий асос бўлиб хизмат қилмоқда.

Бундан ташқари, “Давлат харидлари тўғрисида”ги, “Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида”ги, “Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари фаолиятининг очиқлиги тўғрисида”ги, “Прокуратура тўғрисида”ги ва бошқа қонунлар ҳам бевосита жамиятимизда коррупцияга чек қўйиш, таъмагирлик, таниш-билишчилик каби иллатларга барҳам беришни назарда тутади.

“Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонунда коррупцияга қарши курашиш бўйича фаолиятни амалга оширувчи ва унда иштирок этувчи органлар ҳамда ташкилотлар, коррупцияга қарши курашиш соҳасида ҳуқуқий маданиятни юксалтириш, унинг олдини олишга доир чора-тадбирлар, коррупцияга оид ҳуқуқбузарликларни аниқлаш, уларга чек қўйиш каби масалалар аниқ белгилаб қўйилган.

Шунингдек, мазкур қонунда коррупция, яъни порахўрлик, мансабдан фойдаланган ҳолда қонунни суиистеъмол қилиш, таниш-билишчилик, қариндош-уруғчилик, истеъдодли кадрларни ўсишига тўсиқ бўлиш, инсон ҳуқуқларини бузиш ҳамда таъмагирлик қилиш каби жирканч ҳолатларга йўл қўйганлик учун қатъий жазо муқаррарлигини аниқ-равшан кўриш мумкин.

Давлатимиз томонидан коррупцияга қарши курашиш ва ушбу иллатни так томири билан қуритиш мақсади буйича олиб борилган ислоҳотлардан яна бир муҳим ва аҳамиятли кўриниши сифатида Ўзбекистон Республикаси Президетинининг “Ўзбекистон Республикасида коррупцияга қарши курашиш тизимини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора тадбирлар тўғрисида”ги Фармонига биноан бутунлай янги тузилма, яъни Ўзбекистон Республикаси коррупцияга қарши курашиш агентлигининг ташкил этилганлиги десак муболаға бўлмайди.

Агентлик коррупциянинг олдини олиш ва унга қарши курашиш соҳасида давлат сиёсатини шакллантириш ва амалга ошириш, давлат органлари, оммавий ахборот воситалари, фуқаролик жамияти институтлари ва бошқа нодавлат сектор вакилларининг биргаликдаги самарали фаолиятини таъминлаш, шунингдек мазкур соҳадаги халқаро ҳамкорлик учун масъул бўлган махсус ваколатли давлат органи ҳисобланади.

Агентлик ўз фаолиятини қонунийлик, холислик, ҳисобдорлик, очиқлик ва шаффофлик принциплари асосида бошқа давлат органлари, ташкилотлар ва уларнинг мансабдор шахсларидан мустақил равишда амалга оширади. Ўзбекистон Республикаси Президентига бўйсунади ва Ўзбекистон Республикаси Олий мажлиси палаталари олдида ҳисобдордир.

Агентлик зиммасига бир қатор вазифалар юклатилган бўлиб,  коррупция юқори бўлган соҳаларни чуқур таҳлил қилиш ҳамда коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар содир этилишининг сабаб ва шарт-шароитларини бартараф этиш, бюджет маблағларидан фойдаланиш, давлат активларини реализация қилиш ва давлат харидлари соҳасида коррупцияга қарши назорат қилиш масалалари, давлат хизматчиларининг даромад ва мол-мулкини декларация қилиш тизимини жорий қилиш ҳамда декларациядаги маълумотларнинг ҳаққонийлигини текшириш вазифалари шулар жумласига киради. Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, бугунги глобаллашув даврида давлат ва жамиятнинг иқтисодий-ижтимоий ривожланишига тўсиқ бўлиб келаётган коррупция деб аталмиш салбий иллатнинг мавжудлиги барчамиз учун фавқулодда ҳолат деб баҳоланмоғи керак ҳамда ушбу жирканч иллатга қарши курашишни нафақат ҳар бир давлат хизматчиси балки, барча катта ва кичик ёшдаги фуқароларимизнинг ҳуқуқий онги ва маданиятининг туб негизига сингдирилиши биз учун коррупциянинг уруғини қуритиш учун олға ташланган муҳим ва асосий қадам бўлади.

Н.Тўраева

Фуқаролик ишлари бўйича Қумқўрғон туманлараро суди судьяси

ЎЗГАНИНГ МУЛКИ – БИРОВГА БУЮРМАЙДИ

Орамизда шундай инсонлар борки, улар ўзганинг ҳақига ҳиёнат қилишдан тап тортмайди. Жорий йилнинг 4 август куни жиноят ишлари бўйича Ангор туман суди томонидан ўтказилган очиқ сайёр суд мажлисида ўғрилик, яъни ўзганинг мол-мулкини яширин равишда талон-торож қилишда айбланган шахсга нисбатан жиноят иши кўриб чиқилди.

Хусусан, М.Р. (исм шарифлар ўзгартирилган) ўзганинг мол-мулкини яширин равишда талон-торож қилишни мақсад қилиб, 2022 йил 21 июнь соат 08:00 ларда Ангор туман “Марказ” маҳалласи ҳудудига келиб, туманнинг “Наврўз” маҳалласида яшовчи фуқаро Х.Р бошқарувидаги Матиз русумли автомашинага йўловчи сифатида миниб, шу жараёнда ўзи минган автомашинанинг орқа ўриндиғи пол қисмида турган, фуқаро Х.Рга тегишли 1.290.000 сўм миқдордаги пулларни яширин равишда олиб, талон-торож қилган.

Олиб борилган суриштирув ҳаракатлари давомида жиноят “иссиқ изидан” фош этилганлиги сабабли, ушбу шахс  ўғирланган пулларни сарфлашга улгурмаган.

Суд, фуқаро М.Рнинг айбига тўлиқ иқрорлиги ва пушаймонлигини, етказилган зарарни қоплаганлигини, жабрланувчи билан ярашганлигини, муқаддам судланмаганлигини эътиборга олиб, М.Рнинг айблилиги тўғрисидаги масалани ҳал қилмасдан, жиноят ишини ярашув асосида тугатишни лозим топди. Шу ўринда, фуқаролардан ўзларининг шахсий буюмлари ва моддий қимматликларини автомашина салонида қаровсиз қолдирмасликларини сўраймиз. Чунки бундай эътиборсизлик ғараз ниятда бўлган шахслар учун қулай вазиятни келтириб чиқаришини унутмайлик.

Б.Валиев

Жиноят ишлари бўйича Ангор туман суди судья ёрдамчиси

КОРРУПЦИЯ БИЛАН БОҒЛИҚ ЖИНОЯТЛАР ТАҲЛИЛИ

Барчамизга маълумки, мамлакатимизда коррупция қарши курашиш соҳасида муайян ишлар амалга оширилмоқда.

Дарҳақиқат, Сурхондарё вилоят жиноят ишлари бўйича судлари томонидан коррупцияга оид жиноят ишлари мазмунан кўриб чиқилиб, жавобгарликнинг муқаррарлиги принципи таъминланиши билан бир қаторда, ушбу тоифадаги  жиноятларнинг олдини олиш ва келиб чиқиш сабабларини бартараф қилиш юзасидан тарғибот ишлари корхона, муассаса ва ташкилотларда шунингдек, аҳоли орасида кенг қамровда олиб борилмоқда. 

Шунингдек, жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати томонидан жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судлари томонидан
2022 йилнинг 6 ойи давомида коррупция билан боғлиқ кўрилган жиноят ишлари юзасидан умумлаштириш ўтказилган.

Жорий йилнинг 6 ойи давомида Сурхондарё вилояти жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судлари томонидан жами 148 нафар шахсга нисбатан 99 та коррупция билан боғлиқ жиноят ишлари кўрилган.

Шундан, 93 та жиноят иши бўйича 142 нафар шахсларга нисбатан ҳукм чиқарилган бўлиб, 132 нафар шахсга жазо тайинланган.

2022 йилнинг 6 ойида коррупция билан боғлиқ кўрилган жиноят ишлари бўйича жиноятларнинг турлари ЖК моддалари кесимида таҳлил қилинганида;

-ЖКнинг 167-моддаси билан 58 та жиноят иши 100 нафар шахсларга нисбатан;

-ЖКнинг 168-моддаси билан 7 та жиноят иши 7 нафар шахсларга нисбатан;

-ЖКнинг 205-моддаси билан 3 та жиноят иши 3 нафар шахсларга нисбатан;

-ЖКнинг 206-моддаси билан 1 та жиноят иши 2 нафар шахсларга нисбатан;

-ЖКнинг 210-моддаси билан 7 та жиноят иши 7 нафар шахсларга нисбатан;

-ЖКнинг 211-моддаси билан 23 та жиноят иши 29 нафар шахсларга нисбатан кўрилганлиги аниқланди.

2022 йилнинг 6 ойида коррупция билан боғлиқ кўрилган жиноят ишлари бўйича судланган шахслар тоифаси ўрганилганида, 30 ёшгача бўлганлар 42 нафарни, 60 ёш ва ундан юқори бўлганлар 5 нафарни, аёллар 21 нафарни ташкил қилади.

2022 йилнинг 6 ойи давомида коррупция билан боғлиқ кўрилган жиноят ишлари бўйича судланган шахслар тоифаси ўрганилганда,

-3 нафар ҳокимлик ходимлари,

-1 нафар солиқ хизмати ходимлари,

-3 нафар почта хизмати ходимлари,

-14 нафар халқ таълими вазирлиги қуйи тизим ходимлари,

-3 нафар мактабгача таълим вазирлиги қуйи тизим ходимлари,

-12 нафар соғлиқни сақлаш муассаса ходимлари,

-16 нафар банк тизими ходимлари,

-6 нафар Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги бўлим ходимлари,

-10 нафар «Сурхондарёдонмахсулотлари» акциядорлик жамияти ходимлари,

-2 нафар ўзини-ўзи бошқариш орган ходимлари,

-67 нафар бошқа соҳа ходимлари ташкил қилади.

Коррупция ва миллий тараққиёт масаласи — юрт тақдири, мамлакат келажаги учун ҳар қачонгидан муҳим ва долзарб аҳамият касб этади. Мухтасар айтганда, коррупция – тараққиёт кушандаси, хавфсизликка таҳдид туғдирувчи хавфли жиноят. Бу иллатга қарши курашиш тегишли органларнинггина эмас, барчанинг иши бўлиши зарур. Шундагина биз ушбу хавфни бартараф этган бўламиз.

Ж.Худойбердиев

Сурхондарё вилоят судинингжиноят ишлари бўйича судьяси

ЭЛЕКТРОН ТИЖОРАТ – БУ НИМА?

Ўзбекистон Республикасининг “Электрон тижорат тўғрисида”ги Қонуни 2022 йил 29 сентябрь куни муҳтарам Президентимиз томонидан имзоланди.

Янги таҳрирдаги «Электрон тижорат тўғрисида»ги қонун «Рақамли Ўзбекистон – 2030» стратегиясида белгиланган мақсадлар асосида ишлаб чиқилган бўлиб, унда электрон шартномаларни тузишнинг аниқ тартиби белгиланмоқда.

Электрон тижоратдаги электрон ҳужжатлар қоғозда расмийлаштирилган ва ўз қўли билан имзоланган ҳужжатларга тенглаштирилади.

Электрон тижоратда сотувчилар қуйидагилардан иборат:

-электрон савдо майдончасида товарларни (ишларни ва хизматларни) чакана ва (ёки) улгуржи сотиш бўйича фаолиятни амалга оширувчи юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорлар;

-электрон савдо майдончасида товарларни (ишларни, хизматларни) чакана сотиш бўйича фаолиятни амалга оширувчи ўзини ўзи банд қилган шахслар.

Соҳада тўловлар қуйидаги усулларда амалга оширилади:

-нақд пул маблағлари билан – нақд пул маблағлари тўлов воситаси тарзида виртуал терминаллар (E-POS) орқали қабул қилинганлигини тасдиқлайдиган ҳужжатларни ҳамда сотувчи ва сотилган товар тўғрисидаги ахборотни ўзида акс эттирадиган ҳужжатларни харидорга тақдим этиш орқали;

-пул маблағларини банк ҳисобварағидан ўтказиш орқали–пул маблағларини банк ҳисобварағидан ўтказиш воситасида, шу жумладан шахсий кабинет орқали ёки тўлов ташкилотининг тизими орқали ўтказиш;

-электрон пуллардан фойдаланган ҳолда–электрон пуллар тизимида очилган электрон ҳамёндаги пул маблағларини ўтказиш воситасида.

Савдо майдончаларининг операторлари, тўлов хизматларини етказиб берувчилар ва товарларни етказиб бериш хизматларини кўрсатувчи юридик шахслар ўз ахборот тизимларига ёки банк ҳисобрақамларига “эскроу” хизматини жорий этиши мумкин.

Товарлар учун харидор томонидан тўловни амалга ошириш чоғида “эксроу” хизматини кўрсатувчи тўланган пул маблағларини харидор товарлар олинганлигининг тасдиғи олингунига қадар сақлаш ҳуқуқига эга.  

Агар товар етказиб берилмаса ёки тавсифга мос келмаса, “эксроу” хизматини кўрсатувчи пул маблағларини харидорга қайтаради ёки, агар товар хоридор томонидан қабул қилинган бўлса, пул маблағлари сотувчининг ҳисобварағига ўтказилади. Мазкур Қонун расмий эълон қилинган кундан эътиборан уч ой ўтгач кучга кириши белгиланган.

С.Бўтаев

Жиноят ишлари бўйича Ангор туман судининг раиси

ҚАНДАЙ ҲОЛАТЛАР НИКОҲ ТУЗИШГА ТЎСҚИНЛИК ҚИЛАДИ

Ўзбекистон Республикаси Оила кодексига кўра, никоҳ тузишга тўсқинлик қиладиган ҳолатлар рўйхати қатъий белгилаб қўйилган. Уларнинг мавжудлиги никоҳ тузишга тўсқинлик қиладиган ҳолат деб баҳоланади.

Масалан, никоҳга кирувчилардан бири (эркак ёки аёл)нинг бошқа никоҳда бўлиши никоҳ тузишга тўсқинлик қилади. Яъни, Ўзбекистонда ҳар бир фуқаро фақат якка никоҳда бўлиши мумкин. Якка никоҳлик тамойили бизнинг жамиятимиздаги мавжуд бўлган юксак ахлоқ-одоб қоидаларидан келиб чиқади.

Никоҳ тузишга тўсқинлик қиладиган ҳолатлардан яна бири насл-насаб шажараси бўйича тўғри туташган қариндошлар ўртасида, туғишган ва угай ака-укалар билан опа-сингиллар ўртасида, шунингдек фарзандликка олувчилар билан фарзандликка олинганлар ўртасида никоҳ тузишга йўл қўйилмайди.

Бошқа қариндошлар ўртасида никоҳ тузиш қонун билан ман килинмаган. Масалан, амакивачча, тоғавачча, холавачча, аммаваччалар ва бошқа қариндошлар ўртасида никоҳ тузиш мумкин. Мусулмон ҳуқуқи бўйича хар хил оилада турилган болаларни бир она эмизиши туфайли сут қариндошлиги вужудга келади. Маҳаллий халқларда ҳозиргача бу қоидага амал қилинади. Бошқа аёлдан туғилган болани эмизган аёл болага иккинчи она ҳисобланади. Демак, гудак бошқа онанинг сутини эмса, бу бола уша сут берган аёлнинг фарзанди билан турмуш қуриши мумкин бўлмайди. Никоҳ тузишга тўсқинлик қиладиган ҳолатлардан яна бири никоҳ тузувчи шахслардан лоақал биттаси руҳий касаллиги ёки ақли заифлиги туфайли суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилган бўлса ҳам никоҳ қайд этилмайди, чунки бундай шахслар ўз ҳаракатларининг оқибатига жавоб бера олмайдилар ва никоҳга киришда онгли хоҳиш билдира олмайдилар. Бу қоида никоҳланувчиларнинг эркин ва ўз хоҳишлари билан никоҳ тузиш лозимлиги тамойилидан келиб чикади.

Ш.Элиев

Сурхондарё вилоят судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси

ДИНИЙ РАСМ-РУСУМЛАРГА БИНОАН, НИКОҲ ТУЗИШ ҚАНДАЙ ҲУҚУҚИЙ АҲАМИЯТГА ЭГА ?

Никоҳ луғатда «Қўшилиш», «Яқинлик»  маъноларини англатади. Шаъриатда эса никоҳ «Эр кишининг никоҳида шаъран монеълик бўлмаган яъни, аёл кишидан ҳузур олишини ҳалол қилишдир» дейилган.  Оллоҳ ер юзидаги инсон наслининг давомли бўлишига никоҳни шарт ва сабаб қилган.  Оила тушунчаси Конституциямизга ҳам киритилиб, унинг жамият бошқарувидаги мақоми қатъий белгилаб қўйилган, Оила кодексининг 13-моддасига кўра, никоҳ фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органларида тузилади.

Диний расм-русумларга биноан тузилган никоҳ ҳуқуқий аҳамиятга эга эмас.  Бироқ ҳуқуқий аҳамияти шундан иборатки, диний расм-русмларга биноан тузилган никоҳ ҳуқуқий аҳамиятга эга бўлмаса ҳам ушбу никоҳ асосида эр-хотиннинг никоҳ муносабатларига киришиб оила қуриши ўзлари учун айрим ҳуқуқ ва мажбуриятларни келтириб чиқарса, баъзи ҳуқуқларини амалга оширишда тўсқинликлар келтириб чиқаради.

Аввало оилада фарзанд туғилиши билан ота-она бўйнига бирдек масъулият юкланади. Оила қонунчилигига кўра, ота-она ўз болаларининг тарбияси ва камолоти учун жавобгарлиги, улар ўз болаларининг соғлиғи, жисмоний, руҳий, маънавий ва ахлоқий камолоти ҳақида ғамхўрлик қилишлари шартлиги белгиланган.  Ушбу мажбуриятларни бажармаганлик оқибатида низо келиб чиқса, биринчи навбатда судларда бола манфаатларидан келиб низолар ҳал этилиши ҳуқуқий аҳамиятлидир. Бунда эр-хотиннинг қонуний никоҳда ёки шаърий никоҳда эканлиги ҳуқуқий аҳамият касб этмайди.

Масалан, оила қонунчилига кўра, ота-она ўз болаларини тарбиялашда бошқа барча шахсларга нисбатан устун ҳуқуқга эга эканлиги, ота-оналар бошқа шахслар олдида болаларини шахсан тарбия қилишда устун ҳуқуқга эгалиги ва болаларини қонунга асосланмаган ҳолда ушлаб турган ҳар қандай шахсдан қайтарилишини талаб қилиши, вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига асосан алимент ундирилиши, ота-оналик мажбуриятини бажармаган тақдирда ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум этиш этиш ва ҳоказо.  

Диний расм-русумларга биноан никоҳ тузишнинг ҳуқуқий ҳуқуқий аҳамиятга эга эмаслиги уларнинг мулкий ҳуқуқларини рўёбга чиқаришда юзага келадиган муаммоларда кўринади.

Масалан, никоҳ давомида орттирилган мулкларини бўлиш, мерос масаласи, боқувчиси вафоти натижасида кўрилган зарарни ундириш ва ҳокозо ҳуқуқлари суд тартибида ҳал этилгандан сўнг вужудга келади.

Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 23-моддасига кўра, эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек никоҳ қайд этилгунга қадар, бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳол кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.  Эр ва хотиндан бири уй-рўзғор ишларини юритиш, болаларни парвариш қилиш билан банд бўлган ёки бошқа узрли сабабларга кўра мустақил иш ҳақи ва бошқа даромадга эга бўлмаган тақдирда ҳам эр ва хотин умумий мол-мулкка нисбатан тенг ҳуқуққа эга бўлади.

  Диний расм-русумларга биноан никоҳ тузган шахслар эр-хотин ҳисоблансада, улар қонуний никоҳда бўлмаганлиги боис, уларнинг мулкий ҳуқуқлари судлар томонидан умумий мулк ҳуқуқидаги улушлари дорасида аниқланганидан кейин амалга оширилиши мумкин. Шу боис, оилавий муносабатларни тартибга солиш эркак ва аёлнинг ихтиёрий равишда никоҳланиб тузган иттифоқи, эр ва хотиннинг шахсий ҳамда мулкий ҳуқуқлари тенглиги, ички оилавий масалаларнинг ўзаро келишув йўли билан ҳал қилиниши, оилада болалар тарбияси, уларнинг фаровон ҳаёт кечириши ва камолоти ҳақида ғамхўрлик қилиш, вояга етмаган ва меҳнатга лаёқатсиз оила аъзоларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш устуворлиги тамойиллари асосида амалга оширилиши лозим.

Сохиб Рахимов

Сурхондарё вилоят суди  судьяси

МАСТ ҲОЛДА ТРАНСПОРТ ВОСИТАСИНИ БОШҚАРГАН ҲАЙДОВЧИ ЖАЗОГА ТОРТИЛДИ

Йўлларда ҳайдовчилар ва пиёдалар ўртасида қўпол ва бошқа турдаги қоидабузарликларни олдини олиш, йўл ҳаракати қоидаларига оғишмай риоя этилишини таъминлаш мақсадида бир қатор ишлар амалга оширилмоқда.

Аммо қўштирноқ ичидаги айрим ҳайдовчилар томонидан қоида бузарликлар содир этилаётгани ачинарли ҳолат, Ангор туманида истиқомат қилувчи фуқаро Ж.Ч 2022 йил 27 сентябрь куни ўзига тегишли бўлган «Спарк» русумли автомашинасини йўлнинг қатнов қисмидаги чизиқлар билан белгилаб қўйилган талабларга риоя этмасдан Ангор тумани, “Ат-Термизий” кўчасида маст ҳолда бошқариб келаётганида, Сурхондарё вилоят ИИБ ЙҲХБ ЙПХО ЙПХ инспектори томонидан тўхтатиб текширилганда, транспорт воситасини маст ҳолда бошқариб юрганлиги аниқланган.

ЙПХ инспектори томонидан қоида бузар Ж.Чга нисбатан Ўзбекистон Республикаси МЖтКнинг 128-моддаси 1-қисми ва 131-моддаси 1-қисмида назарда тутилган ҳуқуқбузарлик ҳолатлари бўйича маъмурий баённомалар расмийлаштирилиб, Ангор туман ИИБ ЙҲХГ инспектори томонидан тўпланган маъмурий иш жиноят ишлари бўйича Ангор туман судига тақдим этилган.

Ҳуқуқбузар Ж.Ч суд мажлисида содир этган ҳуқуқбузарлик оқибатларини тушуниб етганлигини маълум қилди.

Суд томонидан ҳуқуқбузар Ж.Ч нисбатан Ўзбекистон Республикаси МЖтКнинг 34-моддаси тартибида тайинланган жазоларнинг оғирроғи, узул-кесил жазо барча транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан
1 йил 6 ой муддатга маҳрум қилиб, базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма беш баравари, яъни 7.500.000 сўм жарима жазоси тайинланди.

Судларни вазифаси фақат жазо тайинлаш ёки содир этилган ҳуқуқбузарликлар ва уларга тайинланаётган жазоларни ошкор қилиш орқали айрим шахсларни изза қилиш эмас, албатта. Мақсад – ҳуқуқбузарликларни келгусида содир этилишини олдини олиш ва профилактика қилишдан иборатдир.

О.Жаппоров

Жиноят ишлари бўйича Ангор туман суди архивариуси

                   

ОДИЛ СУДЛОВДА ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ ДАРАЖАСИНИНГ ЯНГИ БОСҚИЧИ

Барчамизга маълумки, мамлакатимизда сўнгги йилларда суд-ҳуқуқ тизимини янада такомиллаштириш, фуқаро ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш чораларини кучайтириш, одил судловни самарали таъминлаш ҳамда судьялар ҳамжамияти ролини ошириш бўйича изчил ишлар олиб борилмоқда. Амалга оширилган ишлар натижасида одил судлов жараёнида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш даражаси янги босқичга чиқди.

2021 йил 28 июль куни Ўзбекистон Республикасининг “Судлар тўғрисида”ги қонуни янгидан қабул қилинганлиги айни шу мақсадларни ўзида мужассамлаштирган бўлиб, соҳада амалга оширилаётган ислоҳотларнинг мантиқий давоми бўлди, десак муболаға бўлмайди.

Мазкур Қонун расмий эълон қилинган кундан, яъни 2021 йил 29 июль кунидан қонуний кучга кирди.

Жумладан, “Судлар тўғрисида”ги янги қонуннинг эски таҳрирдаги қонундан асосий фарқлари ва ўзига хос хусусиятларининг айрим жиҳатлари ҳақида тўхталиб ўтамиз.

Ушбу Қонун 14 боб, 101 моддадан иборат бўлиб, унда асосан судларнинг тузилмаси, туман (шаҳар), туманлараро, вилоят ва унга тенглаштирилган судлар, Олий суд, суд ҳайъатлари, Олий суд Раёсати ва Пленуми ваколатлари доираси, судья мустақиллигини асосий кафолатлари, судьяларнинг ҳуқуқий мақоми,  судьялик лавозимига номзод ва судьяга қўйиладиган талаблар, шунингдек судьяларни, судларнинг раислари ва раис ўринбосарларини тайинлаш (сайлаш) тартиби, суд тизимида ташкилий-таркибий ўзгартиришлар, судьялик ваколатларини тўхтатиб туриш ва тугатиш асослари ва тартиби, судьяларнинг моддий таъминоти ва уларни ижтимоий ҳимоялаш чоралари қатъий белгилаб қўйилди.

Шунингдек, мазкур қонун судлар фаолиятининг очиқлиги ва шаффофлигини таъминлашда муҳим асос бўлиб хизмат қилади. Қонунга кўра, барча судларда ишлар очиқ кўрилади. Ишларни ёпиқ суд мажлисида кўриб чиқишга фақат қонунда белгиланган ҳолларда йўл қўйилади. Суд мажлиси залида ҳозир бўлган шахслар, оммавий ахборот воситалари вакиллари суд мажлиси залида қонунда белгиланган тартибда фотосуратга олиши, видео ва аудио ёзувни амалга ошириши мумкин. Одил судловни амалга оширишда ҳар бир кишига малакали юридик ёрдам олиш ҳуқуқи кафолатланади.
       Ҳужжатда, Ўзбекистонда суд ишларини юритиш ўзбек тилида, қорақалпоқ тилида ёки муайян жойдаги кўпчилик аҳоли сўзлашадиган тилда олиб борилади. Олий суд қуйи судларнинг судлов фаолияти устидан назорат олиб бориш ҳуқуқига эга этиб белгиланди. Шу билан бирга, 35 ёшдан кичик бўлмаган, фуқароларнинг яшаш ёки иш жойидаги йиғилишида очиқ овоз бериш йўли билан икки ярим йил муддатга сайланган Ўзбекистон фуқароси халқ маслаҳатчиси бўлиши мумкинлиги белгиланди. Судья биринчи марта 5 йиллик муддатга, навбатдаги 10 йиллик муддатга ва лавозимда бўлишнинг муддатсиз даврига белгиланган тартибда сайланади ёки тайинланади. Олий суд судьяси лавозимида бўлишнинг энг юқори ёши 70 ёшни, бошқа судлар судьялари учун 65 ёшни ташкил этади. Илк бор судьялик лавозимига тайинланадиган номзодлар Судьялар олий кенгаши ҳузуридаги Судьялар олий мактабида мажбурий тартибда ўқиши шарт. Судьялик лавозимига номзод бўлиши мумкин бўлмаган шахслар рўйхати белгиланди.

Шунингдек, Қонун билан қуйидагилар белгиланди:

судьяга нисбатан интизомий иш қўзғатиш тартиби, судьяга нисбатан қўлланиладиган интизомий жазо чоралари, шунингдек  интизомий жазо чораларини қўллаш тўғрисидаги қарор устидан шикоят қилиш тартиби;

судьянинг ваколатларини тўхтатиб туриш ва тугатиш асослари;

судьялар малака ҳайъатларини ташкил этиш тартиби;

судьяларнинг ва улар оила аъзоларининг моддий ҳамда ижтимоий таъминоти ва бошқалар.

Қуйидагилар тасдиқланди:

Ҳарбий судлар фаолиятиии ташкил этиш тўғрисида низом;

Судьяларнинг малака даражалари тўғрисида низом;

Суд тизими ходимларининг мансаб даражалари тўғрисида низом.

Қонунда судяларга зарур шарт-шароитлар яратиш, уларнинг ижтимоий ҳимояси масаласига ҳам алоҳида эътибор қаратилган. Жумладан, уй-жойга муҳтож бўлган судья маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан Вазирлар Маҳкамаси белгилаган тартибда суд жойлашган ерда хизмат турар жойи билан таъминланади. Судья унга доимий яшаш учун белгиланган тартибда турар жой берилгунга қадар турар жой арендаси, ижараси (иккиламчи ижараси) билан боғлиқ харажатлари компенсация қилиниши ҳуқуқига эга.

Ваколатлари муддати тугаган судьяларнинг ўртача ойлик иш ҳақи уларни янги ваколатлар муддатига қайта сайлаш ёки қайта тайинлаш тўғрисидаги масала ҳал қилинаётган даврда ёхуд бошқа иш берилгунга қадар, лекин кўпи билан уч ойгача сақлаб қолинади. Судьяларга уларнинг ваколатлари муддати тугаганидан кейин улар судьялик лавозимига сайланишга ёки тайинланишга қадар эгаллаб турган аввалги иши (лавозими) берилади, бундай иш (лавозим) мавжуд бўлмаганда эса аввалгисига тенг бошқа иш (лавозим) берилади. Таъкидлаш жоизки, мазкур қонунда белгиланган нормалар суд ҳокимиятининг мустақиллигини таъминлаш, фуқароларнинг судлар фаолиятига ишончини мустаҳкамлаш ҳамда судлар фаолиятини очиқлиги ва шаффофлигини таъминлаш, судьяларни  ижтимоий, иқтисодий ва ҳуқуқий жиҳатдан ҳимоя қилишда муҳим аҳамият касб этади.

О.Нормаҳматов

Сурхондарё вилоят суди раиси ўринбосари

Skip to content