Ер-ризқ рўз манбаидир. Мамлакатимизда сўнгги йилларда ер ресурсларидан оқилона ва мақсадли фойдаланишни таъминлаш, ерларни ноқонуний эгаллаб олишнинг олдини олиш борасида тизимли ишлар амалга оширилмоқда.
Бироқ, айрим ҳудудларда ер қонунчилигига риоя қилмаслик, жумладан, ерларни ўзбошимчалик билан эгаллаш ва ноқонуний қурилмалар қуриш ҳолатлари ҳам учраб турибди.
Фикримизни юзасидан бир жиноят тафсилотига тўхталсак.
Мамарасул Хайдаров (исм-фамилия ўзгартирилган) 31 ёшда, оилали, 3 нафар фарзандни отаси, оқ-қорани ажратадиган кимса. У Бандихон тумани “Бағрикенг” маҳалласи ҳудудидаги туман ҳокимлиги захирасида бўлган суғориладиган экин ер майдонининг 40 сотих ер майдонидан фойдаланиб келади. Ушбу ер майдонида 2024 йилнинг сентябрь ойида ноқонуний тарзда 4 хонали уй-жой ва ошхона ҳамда бошқа қурилишлар учун бетон пойдевор қуриб олади. Мамарасулнинг шу тариқа суғориладиган экин ер майдонини ўзбошимчалик билан эгаллаб оладиган.
Мамарасул Хайдаров ўзбошимчалик билан ноқонуний тарзда амалга оширган қурилиш ишлари натижасида қишлоқ хўжалигига жами 12.517.116 сўм моддий зарар етказиб, уни жиноят кўчасига етаклади.
Жиноят ишлари бўйича Бандихон туман суди томонидан ўтказилган очиқ сайёр суд мажлисида Мамарасул айбига тўлиқ иқрорлигини, қилмишидан пушаймонлигини, етказилган зарарни қоплаб берганлигини билдириб, енгиллик беришни сўраб кўрсатув берди.
Суд Мамарасул Хайдаровга содир этган жиноятини ижтимоий хавфлилик даражасини ҳисобга олган ҳолда ахлоқ тузатиш иши жазоси тайинлади. Жиноят жазоси қолмади.
Ер умуммиллий бойликдир, ундан оқилона фойдаланилиши лозим ва у давлат томонидан муҳофаза этилади деб белгилаб қўйилган. Хулоса шуки, ўзбошимчалик билан эгалланган ер бир қатор салбий оқибатларга олиб келганлиги билан бир қаторда, унга суд томонидан жазо муқаррарлиги таъминланди.
МУРОТАЛИ АБДИМУМИНОВ,
Жиноят ишлари бўйича Бандихон туман суди тергов судьяси
Орамиздаги айрим кимсалар, енгил пул топиш илинжида қўшмачилик қилиш каби жирканч ишга қўл уриб, шунинг ортидан тирикчилик қилишни ўзларига эп кўришмоқда. Аммо ҳаром топилган пул бир кун келиб, тешиб чиқади.
Ўрозали Болтаев (исм-фамилия ўзгартирилган) ёшга доир пенсияда бўлса-да, масъулияти чекланган жамиятга қарашли автомашиналар вақтинча сақлаш жарима майдонида қоровул вазифасида ишлаб келарди. Аммо у давлат томонидан ажратилган пенсия ва иш жойидан бериладиган маошга қониқмади. У ўзи ишлаб келган МЧЖга қарашли автомобиллар учун мўлжалланган жарима майдончасини қоровул истоватхонага айлантирди.
Кунларни бирида тушдан сўнг Ўрозали ўз иш жойида бўлганида қоровулхонага нотаниш бир нафар аёл ва бир нафар эркак келишади. Аёл ундан ёнида бўлган шериги билан бирга жинсий алоқа қилишлари учун жой кераклигини ва пулини беришини айтади. Шунда у аёлнинг таклифига дарров розилик билдиради-ю, нотаниш аёлдан 200.000 сўм миқдорида пулларни олиб чўнтагига солади.
Ўрозалини рад жавобини қайтармаганидан келган меҳмонларни ҳам хурсанд. У аёл билан эркакни жарима майдони ички қисмидаги қоровулхонасига киритиб, ўзи ташқи томонга чиқиб, қоровулхонанинг эшигини ташқи томондан ёпиб қўяди. Шу онда орадан 10-15 дақиқалар вақт ўтиб ички ишлар ходимлари келишиб, Ўрозалига тезкор тадбир ўтказилаётганлиги билдиради ва ундан 200.000 сўм миқдоридаги пулларни ҳужжатлаштириб олишади.
Бўлиб ўтган ҳолат бўйича жиноят иши очилади ва қонуний тўхтамга келиш учун судга юборилди.
Судда Ўрозали Болтаев қилмишидан пушаймонлиги, ёшини ҳамда моддий аҳволини эътиборга олиб, енгиллик беришни сўраб кўрсатув берди. Унинг ши ва содир этган жинояти ижтимоий хавфлилик даражаси ҳисобга олиниб, озодликни чеклаш жазоси тайинланди.
Қоровул Ўрозали Болтаев жарима майдончасидаги қоровулхонани ишқий учрашувларга айлантиргани унга қимматга тушди. Шунинг учун айтишадида «Кўза кунда эмас, кунида синади» деб.
Жаҳоннинг ривожланган мамлакатларида жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини таъминлаш, уларнинг муаммоларини ҳал этиш мақсадида низоларни судгача ҳал қилишнинг юқори самарали, муқобил замонавий йўналишларини кенг жорий этишга эътибор қаратилмоқда.
Иқтисодиётга хорижий инвесторларни жалб этишда юзага келадиган низоларни судгача ҳал қилишни ёки суд муҳокамасининг ҳар қандай босқичида низолашаётган тарафлар учун ўзаро келишувга ва мақбул ечимни топишга эришишни таъминловчи механизмларни ишлаб чиқиш алоҳида аҳамият касб этади.
Жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш йўлида, низоларни ўзаро тинч (дипломатик) йўл билан ҳал қилиш орқали судларда иш ҳажмини мақбуллаштиришда келишув битими ва медиатив келишув институтлари муҳим аҳамият касб этади.
“Медиация тўғрисида”ги Қонуннинг 4-моддасига кўра, медиация – келиб чиққан низони тарафлар ўзаро мақбул қарорга эришиши учун уларнинг ихтиёрий розилиги асосида медиатор кўмагида ҳал қилиш усулидир. Медиатив келишув эса медиацияни қўллаш натижасида медиация тарафлари томонидан эришилган келишув ҳисобланади.
Хусусан, 2025 йил 20 октябрь куни қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига низоларни муқобил ҳал этишда медиация институтини такомиллаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонунда медиация тартиб-таомилларини қўллаш учун рағбатлантирувчи нормалар, медиаторларга оид талабларни ва медиатив келишувларни бажариш қоидалари низоларни муқобил ҳал этиш механизмларидан бири сифатида белгиланмоқда.
Тарафлар ўртасида медиатив келишув тузилган бўлса, даъво аризаси кўрмасдан қолдирилади, бундай ҳолатда даъвогар судга даъво аризаси билан умумий тартибда янгидан мурожаат қилишга ҳақли.
Ушбу қонун қабул қилунгунга қадар медиатив келишувда гарчи тарафлар маълум мажбуриятларни бажариш ҳақида келишган бўлсалар-да, ҳеч қандай ҳуқуқий оқибат келтириб чиқармас эди ҳамда медиатив келишув шартлари бажарилмаган тақдирда, тарафлар такроран судга мурожаат этишга ҳақли эди.
Янги қабул қилинган қонунга асосан тарафлар ўртасида медиатив келишув бўйича шартлашилган мажбуриятларни бажармаслик ҳуқуқий оқибатларни келтириб чиқариши белгиланмоқда.
Эндиликда медиатив келишув тарафлар томонидан ихтиёрий равишда бажарилмаган тақдирда медиатив келишув тузган манфаатдор тарафнинг аризасига биноан медиатив келишувни мажбурий ижро этиш учун ижро варақаси бериш тўғрисида тегишли судларга мурожаат қилиши мумкин.
Медиатив келишувни мажбурий ижро этиш учун ижро варақаси бериш тўғрисидаги ариза медиатив келишувни ихтиёрий ижро этиш муддати тугаган кундан эътиборан олти ойдан кечиктирмай берилиши мумкин.
Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий протсессуал кодекси “Медиатив келишувни мажбурий ижро этиш учун ижро варақаси бериш тўғрисидаги ишларни юритиш” деб номланган 292-боб билан тўлдирилмоқда ҳамда унда медиатив келишувни мажбурий ижро этиш учун ижро варақаси бериш тартиби белгилаб берилмоқда.
Ушбу Қонун фуқаролар, тадбиркорлик субъектлари ўртасидаги низоларни самарали ва тезкор равишда ҳал этишга, медиация тартиб-таомилларининг ҳамма жойда қўлланилишини рағбатлантириш орқали судлардаги юкламани мақбуллаштиришга хизмат қилади.
Ҳозирги кунда оиладаги зўравонликдан жабр кўрган хотин-қизларнинг ҳуқуқий, ижтимоий ва бошқа соҳалардаги ҳимоясига оид миллий қонунчилик базаси шакллантирилган.
Дарҳақиқат, бош Қомусимизда барча фуқароларнинг бир-хил ҳуқуқ ва эркинликларга эгалиги, ҳеч ким қийноққа солиниши, зўравонликка, шафқатсиз ёки инсон қадр-қимматини камситувчи бошқа тарздаги тазйиққа дучор этилиши мумкин эмаслиги, ҳар ким ўз шаъни ва обрўсига қилинган тажовузлардан, шахсий ҳаётига аралашишдан ҳимояланиш ва турар жойи дахлсизлиги, ҳар ким фикрлаш, сўз ва эътиқод эркинлиги ҳуқуқига эгалиги, ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланиши жамиятда хотин-қизлар ва эркакларнинг тенг ҳуқуқлигини ифода этиш билан бирга барча фуқароларга бурчлари сифатида Конституция ва қонунларга риоя этишга, бошқа кишиларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари, шаъни ва қадр-қимматини ҳурмат қилишга мажбур эканликлари белгилаб берилган.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикасининг “Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисида”ги 2019 йил 2 сентябрдаги ЎРҚ-561-сонли, “Хотин-қизлар ва эркаклар учун тенг ҳуқуқ ҳамда имкониятлар кафолатлари тўғрисида”ги 2019 йил 2 сентябрь кунидаги ЎРҚ-562-сонли Қонунлари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 2020 йил 4 январь кунидаги 3-сонли, 2021 йил 28 апрелдаги “Моддий ёрдам кўмакка муҳтож оилаларни, хотин-қизлар ва ёшларни қўллаб-қувватлаш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги қарорлари шулар жумласидандир.
Мазкур қонунчилик ва қонуности ҳужжатларида оиладаги зўравонлик, унинг тушунчаси, тазйиқ ҳамда зўравонликдан жабрланувчининг ҳуқуқлари, хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари ва бошқа қоидалар баён этилган.
Юқоридаги қонун ҳужжатларидан “Хотин-қизлар ва эркаклар учун тенг ҳуқуқ ҳамда имкониятлар кафолатлари тўғрисида”ги 2019 йил 2 сентябрь кунидаги ЎРҚ-562-сонли Қонуни алоҳида аҳамият касб этади.
Чунки, ушбу қонун ҳужжатига асосан илгари бирор-бир қонунчилик ҳужжатларида акс эттирилмаган, тартиб-қоидалар, тушунчалар акс эттирилиб, соҳадаги қонун ҳужжатларининг бўшлиқлари тўлдирилди.
Амалдаги қонунларимизга кўра, тазйиқ ва зўравонликдан жабрланувчига ёрдам кўрсатган шахсларга маълум бўлиб қолган барча шахсга доир маълумотлар шахсга доир маълумотлар тўғрисидаги қонунчилик билан қўриқланади.
Тазйиқ ва зўравонликдан жабрланувчининг шахсига доир маълумотлари ишониб топширилган ҳамда касбий, хизмат ёки меҳнат мажбуриятларини бажариши муносабати билан бу маълумотлар ўзига маълум бўлиб қолган, ушбу маълумотларни ошкор этишга йўл қўйган шахслар қонунда назарда тутилган жавобгарликка тортилади.
Оилада зўравонликка йўл қўйган шахсларнинг ҳам жавобгарлик масалалари қатъийлаштирилди.
Шунингдек, хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунчиликни бузганликда айбдор шахслар белгиланган тартибда жавобгар бўлишлиги белгилаб қўйилган.
Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, юқорида таъкидланган қонун ва меъёрий ҳужжатлар хотин-қизларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатлари тазйиқ ва зўравонликдан ишончли ҳимоя қилинишини таъминлашга қаратилгандир.
АЗАМАТ ШОМУРОДОВ,
Сурхондарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси
Оллоқул Жўраев (исм-фамилия ўзгартирилган) Россия Федерациясидаги “Усолье-Сибирский Ҳимфармзавод”да ишлаб чиқарилган “Вenzonal (Benzobarbital) 100 mg” номли дори воситасини тезкор тадбирга жалб қилинган шахсга сотган вақтида ушланади.
Маълум бўлишича, у телефон орқали бир аёл билан танишиб қолади. Кунларнинг бирида ўша аёл Қашқадарё вилоятида яшовчи момосининг соғлиғи йўқлигини, ундан “Бензонол” номли дори воситасини топиб беришини сўраб, пулини беришлигини айтади. Оллоқул танишган аёлга дастлаб қидириб кўришини, топса олиб бориб беришини айтади. Орадан кунлар ўтиб марҳум акасидан олиб, яшаш уйига яшириб қўйган бир қутидаги “Бензонол” дори воситасини олиб, ўша аёлни уйига йўл олади.
Қизириқ тумани марказига келиб ўзига таниш бўлган аёлга телефон қилади, туман марказига келганлигини айтганида, аёл уни уйига таклиф қилади. Аёлни кўрсатмаси билан унинг яшаш хонадонини топиб боради ва унга дориларни олиб келганлигини билдириб, ёнида бўлган 1 қутидаги жами 50 дона “Бензонол” дорини аёлга беради. Ушбу дорилар учун аёлдан 150.000 сўм пулни олиб эгнида бўлган курткасининг чўнтагига солган вақтида хонадонга тезкор ходимлар келиб ашёвий далиллар билан ушланади.
Суд экспертизаси хулосасига кўра, Оллоқул Жўраевдан олинган дори воситалари кучли таъсир қилувчи модда эканлиги тасдиқланган.
Оллоқул Жўраев ушбу ҳаракатини жиноят эканини кеч пайқади. Мазкур жиноий иш судда атрофлича кўриб чиқилди.
Судда судланувчи Оллоқул Жўраев айбига иқрор бўлиб, қилган ишидан пушаймонлигини билдирди. Айтиш керакки, Оллоқул бу дорилар олди-сотдиси қонунга биноан таъқиқланганлигини билса-да, даромад топиш мақсадида кучли таъсир қилувчи дори воситаларни қонунга хилоф равишда ўтказмоқчи бўлган.
Суднинг ҳукми билан Оллоқул Жўраевни озодлиги чекланди. Бир ҳунарни эгалламасдан, қонуний даромад топишни ўйламасдан, енгил-елпи ҳаётни орзу қилиш уни шу куйга солди. Бу бошқаларга ҳам сабоқ бўлиши керак.
ОЙБЕК ЖУМАНОВ,
Сурхондарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси
Ҳозирги вақтда кунда-кунора оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий тармоқларда фирибгарликнинг турли кўринишлари, усулларидан огоҳ этувчи хабар, лавҳа ёки суд очеркларига кўзимиз тушади. Лекин айрим юртдошларимиз пешоналари деворга урилиб, ўзлари жабрланувчи ёки судланувчига айланмагунча кўзларини очишмаяпти.
Адхам Турдиев (исм-фамилия ўзгартирилган) Ободонлаштириш бошқармаси кадрлар бўлими бошлиғи лавозимида ишлаб келгани ҳолда, фирибгарлик йўли билан моддий бойлик орттириш мақсадида бир неча фуқароларни алдаб, уларнинг номига онлайн шаклда турли банк мобиль иловаси орқали микроқарз сифатида пулларни олишга эришади. Олинган пулларни эса ўзининг шахсий эҳтиёжлари учун ишлатиб юборган. Соддадил инсонлар Адхамни гапларига ишониб, унинг тузоғига илинган.
Турли банк мобиль иловаси орқали микроқарз сифатида жами 44 нафар фуқарони номига олинган пуллар миқдори 700 миллионга етди. Адхамни бу ҳаракати уни панжара ортига етаклади.
Халқимизда бировнинг ҳақидан ҳазар қилиш, ҳаром луқмадан узоқроқ бўлиш ҳақида кўплаб ибратомуз ўгитлар бор. Бундай ўгитларга амал қилганлар ҳалол, покиза яшайдилар. Аммо амал қилмайдиганлар эса ҳам жиноятчи, ҳам гуноҳкор тамғасини оладилар.
Судда Адхам Турдиев айбига иқрорлигини ва чин дилдан пушаймонлигини, агар имконият берилса, озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган жазо берилса, барча жабрланувчиларнинг моддий зарарини қоплаб беришини билдирди. Суд эса жабрланувчиларнинг кўрсатувларини тинглаб, жиноят иши ҳужжатларини ўрганиб чиқиб ва ишда тўпланган далилларга баҳо бериб, мансабдорлик ва моддий жавобгарлик юклатилган лавозимларда ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилиш ҳамдаа озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинлашни лозим топди.
Шуни айтишадида, бундай одамларни орамизда озгина борлиги жамият ривожига ҳам, одамларнинг фаровон турмуш кечиришига ҳам салбий таъсир қилади. Бир кун келиб қилмишлари фош бўлганида эса қонун олдида жавоб бериб, тегишли тартибда жазо оладилар.
Шундай экан, фирибгарлардан эҳтиёт бўлинг!
ОЙБЕК ҲАЙИТОВ,
Сурхондарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси
Орамизда шундай инсонлар ҳам борки, текин даромад топиб яшашни ўзига гўёки шиор қилиб олгандек. Ботир Ахмедов (исм-фамилиялар ўзгартирилган) бозорқум, яъни бир деҳқон бозорининг раҳбари. Кунларнинг бирида унинг ҳузурига Муяссар Қодирова ташриф буюриб, доимий равишда гуруч маҳсулотлари сотиш учун жой ажратиб беришини сўрайди. Шунда бозор раҳбари Ботир унга ўзига тегишли бўлган бозор маъмурияти биноси жойлашган ернинг 30 квадрат метр ҳажмидаги қисмини 70 миллион сўм миқдоридаги пулларга сотишини, кейинчалик эса “Сотиб олувчи” ўз маблағлари ҳисобидан маъмурият биносининг сотиб олинган қисмини бузиб, савдо дўкони қуриб олишини, ер ва дўконнинг ҳужжатларини ўзининг танишлари орқали унинг номига расмийлаштириб беришини айтади.
Шундан сўнг Муяссар Қодирова бозорқумнинг таклифига рози бўлади. Бироқ кейинчалик суриштириб кўрса, ушбу бино ва ундаги ер майдонини сотиш ҳуқуқига бозорқум умуман эга эмаслигини билгач, унинг бу ҳаракатлари қонунга мутлақо зид эканлиги юзасидан ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органга мурожаат қилади.
Ботир Ахмедов ваъда қилганидек, Муяссар Қодировага бозор маъмурияти биноси жойлашган ернинг 30 квадрат метр ҳажмидаги қисмини ажратиш учун талаб этган 70 миллион сўмдан бир қисмини яъни 10 миллион сўмини хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда Термиз шаҳридаги ресторанларни бирида олган вақтида ашёвий далиллар билан тезкор тадбир иштирокчилари томонидан ушланади.
Суд мажлисида судланувчи Ботир Ахмедов айбига тўлиқ иқрор бўлиб, ўз кўрсатувида, унинг ушбу қилмишидан оила аъзоларининг хабари йўқлигини, қилмишидан пушаймонлигини билдириб, суддан қонуний енгиллик беришни сўради. Суд унга нисбатан қилган жиноят ишидан чин дилдан пушаймонлигини инобатга олиб ва оилавий шароитидан келиб чиқиб, қилган жиноят ишига мос равишда жазо тайинлади.
Қилмиш-қидирмиш, деб бежизга айтишмайди. Ҳар бир қилган жиноятнинг албатта, жазоси бор.
ОЙБЕК ЖУМАНОВ,
Сурхондарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси
Жўрабек (исм-фамилиялар ўзгартирилган) 2020 йил март ойида Қизириқ туманида жойлашган автомактабда ўқиб “В,С” тоифали ҳайдовчилик гувоҳномасига эга бўлади. Шундан буён енгил турдаги транспорт воситаларини бошқариб келиб, доимий ишлаш жойи бўлмагани учун мавсумий равишда қурилиш ишлар эди.
У қурувчи устаси бўлганлиги сабабли иши юзасидан номида бўлган “Кобальт” русумли автомашинасида ишга бориб келиб юрарди. Кунларнинг бирида таниши Хасан унга “-Ука Шеробод туманида иш бор, бировнинг уйига туникафон қоқишимиз керак, ишламайсанми?” деб таклиф билдиради. Ўша вақтларда бекор бўлганлиги учун Хасанни таклифига рози бўлади. Ўзига таниш бўлган Хасан, Салим ва Музаффарлар билан биргаликда Шеробод туманида яшовчи бир шахснинг яшаш хонадонига туникафон қоқишни бошлаб юборишади. Икки кун мобайнида эрталаб биргаликда бошқарувидаги автомашинасида ишга келиб кечга яқин яна биргаликда уйга қайтишади.
Шу билан орадан кунлар ўтиб 2025 йил 03 февраль куни эрталаб соат 08:30 ларда бошқарувидаги “Кобальт” русумли автомашинада шериклари ишга қараб йўл олади. Шеробод туманига бориш учун Қизириқ тумани “Гулзор” маҳалласи ҳудудидан ўтган 4Р100 автомобиль йўлида ҳаракатланиб кетаётган пайтида олдида кетаётган оқ рангли “Нексия-3” русумли автомашинани қувиб ўтиш учун тезликни оширади ва қувиб ўтиш манёвирини бажараман деб ўзига қарама-қарши йўналишга чиққанида “Нексия-3” русумли автомашина ҳам тезлигини ошира бошлайди ва қандайдир уни қисиб юборади. Натижада бошқарувни йўқотиб ўзига қарама-қарши томоннинг четки қисмига чиқиб кетади ва автомашинаси ўнг томони билан ёнбош бўлиб унга қарама-қарши томондан ҳаракатланиб келаётган оқ рангли “Дамас” русумли автомашинанинг олд томонидан бориб урилиб йўл четидаги зовурга юмалаб кетади.
Ўша вақтда ўзида бўлганлиги учун атрофдагиларни ёрдамга чақира бошлайди. Аммо ёнидагиларнинг юзидаги қонни кўриб ҳушини йўқотиб қўяди. Ўзига келганида шифохонада ётган бўлади.
Афсус йўл транспорт ҳодисаси вақтида унинг “Кобальт” русумли автомашинасида йўловчи бўлган Музаффар, “Дамас” русумли автомашинасида бўлган 2 нафар йўловчи олган оғир тан жароҳатлари натижасида вафот этади.
Ҳар икки автомашинадаги бошқалар эса турли даражадаги тан жароҳати олиб, шифохонага ёткизилади.
Жиноят ишлари бўйича Қизириқ туман судида ўтказилган очиқ суд мажлисида Жўрабек айбига иқрорлигини, чин дилдан пушаймонлигини, вафот этган марҳумларнинг яқинларидан кечирим сўраганини, жабрланувчилардан ҳам кечирим сўраганини, уларга етказилган моддий зарарларни қоплашганини баён этиб, суддан енгилроқ жазо тайинлашни сўради.
Қонунларимизда ҳайдовчи ҳаракатланиш чоғида бошқа йўл ҳаракати иштирокчиларини ҳаракатланишига хавф туғдирмаслиги керак деб белгилаб қўйилган.
Суд Жўрабек Бозоровнинг содир этган қилмиши оқибатида – уни ўз умрини панжара ортида ўташга лойиқ деб топди ҳамда қилмишига мос транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан маҳрум қилиш ва озодликдан маҳрум қилиш жазосини тайинлади.
Аммо йўл транспорт ҳодисаси туфайли вафот этганлар энди бу дунёга қайтиб келмайди.
Фикримиз якунида шуни айтиш жоизки, ҳаётда кечаётган воқеа ва ҳодисалар учун ҳар кимнинг ўзи сабабчи бўлади.
ОЙБЕК ҲАЙИТОВ,
Сурхондарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси
Сўнгги йилларда мамлакатимизда давлат харидлари соҳасида қонунийлик ва шаффофликни таъминлаш, давлат буюртмачилари билан шартномалар тузишда ҳамда шу билан боғлиқ тендер савдоларини ўтказишда коррупцион ҳолатларнинг олдини олиш борасида тизимли ислоҳотлар амалга оширилмоқда.
Шунга қарамасдан, иқтисодий судлар томонидан мазмунан кўрилиб, ҳал этиладиган иқтисодий низолар ҳамда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш билан боғлиқ ишлар орасида Ўзбекистон Республикаси “Давлат харидлари тўғрисида”ги Қонуни талаблари бузилганлиги билан боғлиқ ҳолатлар ҳам учраб турибди.
Фикримизни амалий мисол билан давом эттирадиган бўлсак, даъвогар якка тартибдаги тадбиркор “А.Ш.Х” билан жавобгар Термиз шаҳар ободонлаштириш бошқармаси ўртасида 2024 йил 2 майда тузилган маҳсулот етказиб бериш шартномасига асосан даъвогар жавобгарга 16 320 дона Петуня, 17 290 дона Шафран, жами 100 830 000 сўмлик гул кўчатларини етказиб бериши, жавобгар эса қабул қилинган маҳсулотларнинг ҳақини тўлаш мажбуриятларини олишган.
Шартноманинг 9.1 бандида, мазкур шартнома ғазначилик бўлинмасида рўйхатга олингандан кундан бошлаб кучга кириши ва 2023 йил 31 декабргача амалда бўлиши белгиланган.
Даъвогар томонидан гул кўчатлари белгиланган муддатларда ва миқдорда жавобгарга етказиб берилган бўлса-да, жавобгар томонидан 100 830 000 сўм кўчатлар ҳақи тўлаб берилмаганлиги сабабли Ўзбекистон Савдо-саноат палатаси Сурхондарё вилояти ҳудудий бошқармаси даъвогар иқтисодий судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, жавобгардан 100 830 000 сўм етказиб берилган маҳсулот ҳақини ундиришни сўраган.
Термиз туманлараро иқтисодий судининг ҳал қилув қарорига асосан даъво талаби тўлиқ қаноатлантирилган.
Мазкур ҳал қилув қарорини Сурхондарё вилоят прокуратураси томонидан келтирилган кассация протести асосида иш ҳужжатлари билан қайта кўриш давомида тарафлар ўртасида тузилган юқоридаги шартнома тегишли ғазначилик бўлинмасидан рўйхатдан ўтказилмаганлиги аниқланди.
Тарафлар томонидан шартнома тузишда Ўзбекистон Республикаси Бюджет кодексининг 122-моддаси, Ўзбекистон Республикаси “Давлат харидлари тўғрисида”ги Қонунининг 71-моддаси, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2016 йил 22 ноябрдаги 88-сонли буйруғи билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикаси бюджет тизими бюджетларининг ғазна ижроси қоидалари”нинг 234-банди талаблари бузилган ҳолда шартнома бюджетдан молиялаштирилувчи корхона томонидан тўғридан-тўғри тузилганлиги, тегишли ғазначилик бўлимидан рўйхатдан ўтказилмаганлиги ва ўз-ўзидан ҳақиқий бўлмаган шартнома ҳисобланиши сабабли биринчи инстанция судининг ҳал қилув қарори бекор қилиниб, даъво аризасининг қаноатлантирилишини рад этиш тўғрисида янги қарор қабул қилинди.
Шу ўринда таъкидлаш лозимки, давлат буюртмачилари ҳисобланган корхона, муассаса ва ташкилотлар билан маҳсулот етказиб бериш, ишларни бажариш ва хизмат кўрсатиш юзасидан шартномалар тузишда давлат харидлари тартиб-таомилларига риоя қилинишига нафақат шартномавий муносабатга киришаётган бюджет ташкилоти, балки тадбиркорлик субъектлари ҳам бирдек масъул ҳисобланади. Қисқа муддатда мўмайгина даромад қилишни ният қилган ва шартномалар белгиланган танловлар асосида тузилганлигига, тегишли тартибда тегишли ғазначилик бўлимларидан рўйхатдан ўтказилмаганлигига эътибор қаратмасдан, шартномани тузган тадбиркорлик субъектлари ушбу ноқонуний даромаддан маҳрум бўлишлари мумкин.
Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, корхона, муассаса ва ташкилотлар ва тадбиркорлик субъектлари мулкчилик шаклидан қатъий назар қтисодий фаолият, шунингдек тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишда давлат харидлари тартиб-таомилларига риоя қилишлари лозим ҳисобланади ва қонунчилик талабларидан четга чиқиш белгиланган тартибда жавобгарликни келтириб чиқаради.
АСҚАР МАМАРАИМОВ,
Сурхондарё вилоят судининг иқтисодий ишлар бўйича судьяси
2025 йил 26 сентябрь куни “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги ЎРҚ 1084-сонли қонуни эълон қилинди.
Қонунга асосан, ёпиқ суд мажлиси муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини ошкор қилишга йўл қўйилмаслиги ҳақида огоҳлантирилган ёпиқ суд мажлисида иштирок этаётган шахслар ҳамда маълум бир ишда иштирок этаётган эксперт, мутахассис ёки таржимон томонидан уларни суднинг рухсатисиз маълумотларни ошкор қилганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланишини назарда тутувчи қуйидаги ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.
«239-модда. Суриштирув, дастлабки тергов ёки ёпиқ суд мажлиси маълумотларини ошкор қилиш
Суриштирув ёки дастлабки тергов маълумотларини суриштирувчининг, терговчининг ёки прокурорнинг рухсатисиз, шунингдек ёпиқ суд мажлиси муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини суднинг рухсатисиз ошкор қилмаслик мажбурияти ўз зиммасига юклатилган шахс томонидан уларни ошкор қилиш».
Шунингдек, мазкур қонун билан Жиноят-процессуал кодексининг ҳам айрим моддаларига ҳам ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.
Жумладан, Жиноят-процессуал кодекси 68-моддасининг тўртинчи қисми қуйидаги таҳрирда баён этилди:
«Эксперт била туриб нотўғри хулоса берганлиги, суриштирув ёки дастлабки тергов маълумотларини суриштирувчининг, терговчининг ёхуд прокурорнинг рухсатисиз, ёпиқ суд мажлиси муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини эса суднинг рухсатисиз ошкор қилганлиги, шунингдек узрсиз сабабларга кўра хулоса беришни рад этганлиги ёки бу ишдан бўйин товлаганлиги учун жиноий жавобгар бўлади»;
Жиноят-процессуал кодекси қуйидаги мазмундаги 4021-модда билан тўлдирилди:
«4021-модда. Ёпиқ суд мажлиси маълумотларини ошкор қилмаслик мажбурияти
Ишни ёпиқ суд мажлисида кўриш тўғрисида ажрим чиқарилганда ёпиқ суд мажлисида иштирок этаётган шахслар суд муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини суднинг рухсатисиз ошкор қилмаслик тўғрисида огоҳлантирилиб, улардан тилхат олинади. Тилхатда мазкур мажбуриятни бузганлик учун Жиноят кодексининг 239-моддасига мувофиқ жавобгарлик ҳақидаги огоҳлантириш ҳам акс эттирилади»;
Шунингдек, мазкур қонун билан Фуқаролик-процессуал кодексининг ҳам айрим моддаларига ҳам ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.
Жумладан, Фуқаролик-процессуал кодекси 60-моддасининг тўртинчи қисми қуйидаги таҳрирда баён этилди:
«Била туриб ёлғон хулоса берганлик, ёпиқ суд мажлиси муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини суднинг рухсатисиз ошкор қилганлик учун эксперт Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 238, 239-моддаларига мувофиқ жавобгар бўлади»;
Шунингдек, мазкур қонун билан Иқтисодий-процессуал кодексининг ҳам айрим моддаларига ҳам ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.
Жумладан, Иқтисодий-процессуал кодекси 165-моддаси қуйидаги мазмундаги олтинчи қисм билан тўлдирилди:
«Ишни ёпиқ суд мажлисида муҳокама қилиш тўғрисида ажрим чиқарилганда, ёпиқ суд мажлисида иштирок этаётган шахслар суд муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини суднинг рухсатисиз ошкор қилмаслик тўғрисида огоҳлантирилиб, улардан тилхат олинади. Тилхатда мазкур мажбуриятни бузганлик учун Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 239-моддасига мувофиқ жавобгарлик ҳақидаги огоҳлантириш ҳам акс эттирилади».
Бундан ташқари, мазкур қонун билан Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексининг ҳам айрим моддаларига ҳам ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.
Жумладан, Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекси 143-моддаси қуйидаги мазмундаги бешинчи қисм билан тўлдирилди:
«Ишни ёпиқ суд мажлисида муҳокама қилиш тўғрисида ажрим чиқарилганда, ёпиқ суд мажлисида иштирок этаётган шахслар суд муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини суднинг рухсатисиз ошкор қилмаслик тўғрисида огоҳлантирилиб, улардан тилхат олинади. Тилхатда мазкур мажбуриятни бузганлик учун Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 239-моддасига мувофиқ жавобгарлик ҳақидаги огоҳлантириш ҳам акс эттирилади».
Ушбу қонун суд процессида шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини, унинг шахсий ҳаёти дахлсизлигини, шахсий ҳамда оилавий сирини, шаъни ва қадр-қимматини ишончли ҳимоя қилиш кафолатларини янада кучайтиришга, шунингдек ёпиқ суд мажлиси муҳокамаси маълумотлари ва тафсилотлари ошкор этилишининг олдини олишга хизмат қилади.
Мақолани тайёрлашда интернет манбаларидан фойдаланилди.
ЖАХОНГИР МАМАТАЛИЕВ,
Сурхондарё вилоят судининг судья катта ёрдамчиси
Барча ҳуқуқлар ҳимояланган 2025 | Сурхондарё вилоят суди
