ГИЁҲВАНДЛИК – АСР ВАБОСИ

Гиёвандликка қарши курашиш, уларнинг зарарли оқибатларидан кишиларни хабардор қилиш, тарғибот-ташвикот ишларини олиб бориш доимий ва мухим фаолият турларидан биридир. Чунки аср вабоси – гиёвандликка чалинган кимсалар оиласининг тинчи бузилаётгани, фарзандларининг қаровсиз колаётгани, ўзлари эса саломатлигини йукотиб, бевакт ўлим топаётгани хеч кимга сир эмас.

Одатда, наркотик моддаларнинг салбий таъсири турли аъзоларнинг шикастланиши, хаёт учун му­хим функционал тизимларнинг издан чикиши, хасталикнинг психик ва физиологик аломатлари ривожида куринади. Наркотик модда истеъмол килаётган шахс аста-секин психик жараёнлар фаоллигини оширувчи воситаларсиз хиссий идрок этиш лаёкатини йукотади. Ачинарлиси, хаёт лаззатини гиёванд моддаларсиз тасаввур эта олмай колади. Бу эса гиёвандликка чалинган шахсларни жиноят кучасига бошлайди.

Тиббиёт кулланмаларида келтирилишича, қорадори инсон организмига киргач, ичакларга сурилиб, кориндаги кон айланиш йули билан жигарга етиб боради. Натижада жигар хужайралари таъсирланиб, цирроз касаллигини келтириб чикаради. Қорадори қайта-қайта истеъмол қилиниши оқибатида жигар циррози кучайиб боради. Жигар кичрайиб, қотиб колгач, фаолияти сусаяди. Унинг хужайралари атрофида ёғлар чўкиб колади. Гиёванд моддаларнинг оксиллари халақит бергани учун йигилиб қолган за­рарли моддалар қон айланиши билан марказий асаб тизимига қадар етиб боради. Асаб хужайралари ишдан чиқиб, яроқсиз холатга келгач, беморнинг кўриш, эшитиш, ҳид билиш, фикр юритиш, иссиқ-совукни, каттиқ-юмшоқни, ширин-аччиқни сезиш қобилияти йуқолади. Маълумки, асаб хужайралари хаёт моддаси саналмиш протоплазмадан таркиб топ­тан. Қорадори етиб бориши натижасида у ўз харакатини тезлаштиради ёки ўта сусайтиради ёхуд тиришиш-тортишиш холати пайдо бўлади. Протоплазмага ўтказилган бундай салбий таъсирлар кишини гиёванд модда истеъмолисиз яшай олмайдиган холатга келтириб қуяди. Кашанда асабларини бир оз булса ҳам тинчлантириш максадида гиёванд моддаларини истеъмол қилишга мажбур булади. Ухлай олмаслик, сустлик, иштахасизлик, гамгинлик, кузнинг ёшланиши, титроқ, увишиш, томирларнинг буртиб чиқиши, юрак уйнаши, кунгил айниши, қайт қилиш каби хасталикларга мубтало булади. Унинг кузига гиёванд модда ёки уни сотиб олиш учун керакли маблагдан бошка нарса куринмайди. Уларни кулга киритиш учун ҳар қандай кабих, ишдан ҳам қайтмаслиги хатарли оқибатлардан дарак беради.

Шу сабабли, махаллалар, мактаблар бошқа ўқув бртлари билан дамкорликда балоғат ёшидаги ўсмирлар билан ўтказиладиган мулокотларнинг аҳамияти катта. Чунки илмий изланишларга кўра, наркотиклар билан илк маротаба танишиш одатда 15-17 ёшлилар орасида бошланар экан. Ўсмирлик даврида инсон гормонал жихатдан жуда тез ривожланади. Бу даврдаги ёшларнйнг психо-физиологик ҳолати динамик жихатдан нихоятда жушкин ўзгаришларга бой бўлади ва ўзига хос тарзда ифодаланади. Шу боис ота-оналар, ўқитувчилар ва ма­халла аҳлининг ўсмирлардаги бу ўзгариш ва аломатлардан бохабар бўлишлари жуда муҳим. Улар қўйидагилар:

-жинсий безларнинг функционал фаолияти бошланади;

-ёшларда иккиламчи жинсий аломатлар пайдо булади;

-ўсмир болаларда онгли равиш­да идрок этилмайдиган жинсий майл кескинлашади;

-рўй бераётган кимёвий жараёнлар таъсирида кайфият тез-тез бир кутбдан иккинчисига ўзгариб туради; психо-физиологик жиҳатдан ривожланиши жадаллик нуқтаи назаридан фетал (она корнидаги эмбрионнинг ривожланиши) ҳамда янги тугилган чакалоқнинг икки ёшгача ривожланиш даврларидек кечади;

-ўсмирларнинг скелети мушак тукималарининг ривожланишига нисбатан анча тезрок, руй беради. Шу сабабдан ўсмирлик чогидаги ўгил ва қизлар бирмунча беухшов, номутаносиб қиёфага эга була­ди. Бу дол табиий равишда психологик нуктаи назардан уларнинг узлигини ифода этишида муайян муаммоларни юзага келтиради.

Кузатишларга кўра, аксарият ҳолларда наркотик моддаларни истеъмол қилишга кишиларни, айник­са, ёш болалар ва ўсмирларни шахвий ва ижтимоий ҳаётда учрайдиган турли муаммолар, кийинчиликларни енга олмаслик, шахсиятига паст бадо бериш, ўзи мансуб бўлган гуруднинг таъсирига берилиш доллари ундар экан. Бу каби салбий долат-ларнинг олдини олиш учун ота-оналар фарзандларининг ички дунёсидан бохабар бўлиб боришлари айни муддао. Аммо вақт кеч бўлиб, фарзандингиз наркотик моддалар истеъмол қилишни бошлаган бўлса, узингизни йўқотиб қўймай, зарур чораларни кўришингиз, мутахассис-наркологга мурожаат этиш лозим.

      Жасур Худойбердиев

Сурхондарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати судьяси