СУДЛАРДА АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ЖАРАЁНИ
Ахборот – коммуникация технологиялари ХХI асрнинг бошланиши билан барча соҳаларда инсонларга хизмат қилиб келмоқда. Хусусан, мобил алоқа воситаларининг яратилиши ва унинг оммалашуви туфайли ҳар бир инсон ҳаёти жараёнида туб бурилишлар содир бўлди. Инсонлар компьютер технологиялари ёрдамида электрон хизматлардан фойдаланишлари ёки ўзаро маълумот алмашиш имкониятига эга бўлишди.
Ахборот – коммуникация технологиялари Республикамиз суд тизимига ҳам жадал кириб келмоқда. Мустақиллик даврида суд тизими бир неча босқичларда ривожланиб турли шакл ва тартиблар орқали ривожланиб келди.
Ахборот технологияларининг суд тизимига кириб келиш жараёнини 2012 йил 10 декабрь куни Ўзбекистон Республикасининг Бош вазири
Ш. Мирзиёев томонидан томонидан 346-сонли Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори имзоланиши билан боғлаш мумкин. Ушбу қарорда “судлар фаолиятида компьютерлаштириш даражасини ва компьютер техникасидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш” қаратилган чоралар белгиланганлиги сабабли тизимда ахборот тизимларини ривожланишга олиб келди.
Қарор ижросини юзасидан суд тизимида 14 та видеоконференцалоқа тизимлари ўрнатилиб, фойдаланишга топширилди. Бу тизимлар суд ишларининг кўрилишини енгиллаштириб, инсонларнинг узоқ масофага бориш каби муаммоларига ечим бўлишди. Шунингдек, суд тизими ходимлари етарлича офис техникалари билан таъминланиб, локал ҳисобланиш тармоқларига уланиш орқали маълумот алмашиш жараёни яратилди.
Суд тизими рақамлаштириш жараёни кейинги йилларда ҳам давом эттирилиб, 2017 ва 2020 йилларда ҳам Президент қарорлари қабул қилинган бўлиб, ушбу қарорларда белгиланган вазифаларнинг самарали ижро этилиши сабабли суд тизимининг ривожлантиришнинг бир неча босқичлари тезкор босиб ўтилди.
Ушбу қарорларни ҳурматли юртбошимиз Ш.Мирзиёев томонидан қабул қилиниши ва қўллаб-қўллаб қувватланиши тарихий жараёндир. Хусусан, давлат етакчисининг бош вазирлик фаолияти даврида суд тизимининг рақамлаштириш бўйича қабул қилинган қарорлари кейинги йилларда ҳам давом эттирилиши тизимнинг ривожланиш жараёнини тезлаштириб юборди.
Халқаро миқёсда белгиланган талабларга кўра давлат тизимининг у ёки бу соҳасини рақамлаштириш жараёни 5 босқичдан иборат бўлади. Ўзбекистонда 2014, 2017 ва 2020 йилларда қабул қилинган суд тизимини рақамлаштириш тўғрисидаги қарорлар юқоридаги айтиб ўтилган ривожланиш босқичларини дастлабки 3 босқичига мос келади.
Юқоридаги қарорларга кўра суд тизимида рақамлаштириш бўйича қилинган ишлар қуйидагилардан иборат:
1. Суд тизими ходимларини етарли миқдорда офис техниклари билан таъминланди;
2. Суд биноларига оптик алоқа линиялари олиб борилиб, судлар ўртасида корпоратив тармоқ ташкил этилди;
3. Суд ходимларининг малакасини ва компьютер саводхонлигини ошириш, уларни ахборот технологияларига ҳамда ахборот хавфсизлигига, тизимлар ва ресурсларни ҳимоя қилишга ўқитиш жараёни ташкил этилди;
4. Юқори малакали ахборот технологиялари йўналишлари бўйича ходимлар ишга қабул қилинди;
5. Электрон суд жараёнини, шу жумладан суд жараёнларини видео-, аудио қайд этишни тизими яратилди;
6. Судларининг қарорларини мажбурий тартибда эълон қилишнинг таъминланишини ҳисобга олган ҳолда судларнинг веб-ресурсларини модернизацияланди.
2023 йилда 16 январь куни Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-11 Фармонида суд тизимини сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқишнинг қисқа муддатли стратегияси белгиланган бўлиб, унга кўра 2023 — 2026 йилларда суд тизимини ривожлантириш стратегияси орқали тизим кейинги босқичга кўтариш белгиланган.
Ушбу даврда белгиланган вазифаларга кўра ахборот-коммуникация мониторинги тизими- Вазиятлар маркази ташкил этилиши ва қуйидагилар унинг асосий вазифалари этиб белгилан:
-республика бўйича барча судларда ишларни кўриш билан боғлиқ вазиятни онлайн таҳлил қилиш, судларда аҳолининг мурожаатлари билан ишлаш ҳамда ишларни кўришда процессуал тартиб ва муддатларга риоя этилишини мониторинг қилиб бориш;
-ишларни вилоят, туман (шаҳар), маҳалла кесимида тоифаларга ажратган ҳолда жиноятчилик ва ҳуқуқбузарликларни таҳлил қилиш, аҳолининг ҳуқуқий маданиятини ошириш, низоларни бартараф этишга қаратилган маълумотларни тайёрлаш;
-суд мажлислари ўз вақтида ўтказилишини, сервер ускуналари ва дастурларнинг ишлаш ҳолатини доимий назорат қилиш.
Бундай вазиятли марказ суд ишларини вақтида кўрилишини ва мурожаатларга сифатли жавоб берилишини таъминлайди. Сервер қурилмаларини ишлаш ҳолатини назорат қилиб бориш эса ишдан чиқиш ҳолатлари ва ахборот тизимидаги узилишларни олдини олишга хизмат қилади.
Суд тизимида ахборот – коммуникация технологияларини ривожлантириш қаратилган бир неча вазифалар белгиланган:
1. судлар фаолиятини тўлиқ рақамлаштириш;
2. сунъий интеллект технологияларини жорий этиш;
3. идоралараро электрон маълумот алмашинувини яхшилаш;
4. суд мажлисларида масофадан туриб иштирок этиш имкониятларини кенгайтириш.
Фармон доирасида 2023 — 2026 йилларга мўлжалланган суд тизимининг ахборот сиёсати концепциясини ишлаб чиқиш белгиланган. Концепция Олий суд, Конституциявий суд, Судьялар олий кенгаши ва Ўзбекистон Судьялари Ассоциацияси учун умумий бўлиши тизимнинг самарали ва бир тартиб асосида ишлашини таъминлайди. Бундай концепциялар бошқа чет эл давлатларда ҳам мавжуд. Концепцияга қўйилган талаблар тизимда маълумотлар сизиб чиқиши, ўзгартирилиши ва рухсат этилмаган киришларни олдини олишга хизмат қилади.
Шунингдек, стратегиянинг 3.7 бандида “Судларда ахборот-коммуникация технологияларини жорий қилиш ва ахборот хавфсизлигини таъминлаш”га қаратилган вазифалар мавжуд. Унга кўра суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш ишларини янада жадаллаштириш қаратилган чоралар белгиланган бўлиб, судларнинг моддий техник базасини яхшилаш, суд ҳужжатлари лойиҳаларини автоматик тайёрлаш ва суд амалиётини таҳлил қилиш йўналишида сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали эришиш назарда тутилган.
Аброр Каттакулов
Сурхондарё вилоят суди бош консультанти