ТАДБИРКОРЛАРГА КЕНГ КЎЛАМЛИИМКОНИЯТЛАР ЯРАТИЛМОҚДА
Бугунги кунда шахсан муҳтарам президентимиз Ш.Ш.Мирзиёев томонидан, тадбиркорларга кенг кўламли имкониятлар яратилмоқда, шунинг бараворида тадбиркорлар томонидан икки томонлама ҳуқуқий муносабатларга киришда бир талай қийинчиликларга учрамоқда, баъзи тадбиркорлар қонунларни тушунмаганлиги натижасида ўзининг ҳамкори бўлган тадбиркорлар билан шартнома тузмасдан ишларни ёки бўлмаса маҳсулотларини оғзаки равишда келишув асосида, ўзаро ишончга биноан етказиб ёки бажариб берган, ишни бажарган ёки маҳсулотни етказиб берган тадбиркор қулида бирон бир хужжатлари мавжуд бўлмаганлиги сабабли, бажарган ишлари ёки бўлмаса етказиб берилган маҳсулотлари бўйича қарздорликларини ундиролмасдан бир талай тўсиқларга учрамоқда.
Мазкур ҳолатларни олдини олиш юзасидан Ўзбекистон Республикасининг хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий-ҳуқуқий базаси тўғрисидаги 1998 йил 29 августдаги 670-I-сон-сонли қонунида кўрсатиб ўтилган.
Қонуннинг мақсади хўжалик юритувчи субъектлар ўртасида хўжалик шартномаларини тузиш, бажариш, ўзгартириш ва бекор қилиш вақтида юзага келадиган муносабатларни тартибга солишдан иборат. Ушбу Қонун хўжалик шартномаларини тузиш, бажариш, ўзгартириш ва бекор қилишнинг ҳуқуқий асосларини, хўжалик юритувчи субъектларнинг ҳуқуқи ва мажбуриятларини, шунингдек маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ва давлат бошқарув органларининг шартнома муносабатлари соҳасидаги ваколатларини белгилайди.
Тарафлардан бири шартлашилган муддатда тадбиркорлик фаолияти соҳасида товарларни бериш, ишларни бажариш ёки хизматлар кўрсатиш мажбуриятини оладиган, иккинчи тараф эса товарларни, ишларни, хизматларни қабул қилиб олиш ва уларнинг ҳақини тўлаш мажбуриятини оладиган келишув хўжалик шартномаси дейилади.
Хўжалик шартномаси шартнома шартларига ҳамда қонунчиликнинг талабларига мувофиқ равишда, бундай шартлар ва талаблар бўлмаган ҳолларда эса иш муомаласи одатларига мувофиқ бажарилиши лозим.
Хўжалик шартномасининг бажарилиши неустойка, гаров, қарздорнинг мол-мулкини ушлаб қолиш, кафиллик, кафолат, закалат ҳамда қонунчилик ёки шартномада назарда тутилган бошқача усуллар билан таъминланиши мумкин.
Хўжалик шартномаларини тузиш, бажариш, ўзгартириш ва бекор қилиш вақтида тарафлар ўртасида келиб чиқадиган низолар, шунингдек етказилган зарарни қоплаш тўғрисидаги низолар қонунчиликда белгиланган тартибда иқтисодий суд томонидан, шартномада назарда тутилган ҳолларда ёки тарафларнинг келишувига биноан — ҳакамлик суди томонидан кўриб чиқилади. Қонун талабларидан келиб чиқиб, тадбиркорлар ўзининг безнис ҳамкори бўлган тадбиркрлар билан ҳуқуқий муносабатларга киришда шартнома тузиш керакли, келажакда ўртада келишмовчилик муносабатлар келиб чиққан тақдирда судга мурожаат қилиш ҳуқуқлари пайдо бўлади.
Собиржон Кадиров
Термиз туманлараро иқтисодий суди судьяси