Қилмиш-қидирмиш, деб бежизга айтишмайди. Ҳар бир қилган жиноятнинг албатта, жазоси бор.
Қизириқлик 42 ёшли, оилали, уч нафар фарзанднинг отаси Ахмад Рашидов (исм-фамилялар ўзгартирилган) қандай жиноий қилмишга қўл урган?
Аввало шуни қайд этиш жоизки, одамларни алдаш, мол-мулкини фирибгарлик йўли билан қўлга киритишга уриниш ҳеч кимга ҳеч қачон яхшилик келтирмаган.
Ахмад тумандаги бир давлат корхонасида бош мутахассис вазифасида яхшигина ишлаб келаётган эди, уни ҳузурига келган Ойдин Абдуллаева билан суҳбати чоғида иш давлат мактабгача таълим ташкилотини бирига тарбиячи сифатида ишга киритиб қўйиш ваъда қилади. Аммо хизматини текинга бажармайди. У Ойдиндан хизмат ҳаққи эвазига 300 АҚШ доллари сўрайди.
Ахмаднинг бу қинғир ишидан Ойдин Абдуллаева норози бўлиб, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идораларгам арз қилади. Жорий йилнинг 20 январь куни “Янгиҳаёт” маҳалласидан ўтган ички йўлда Ахмад 300 АҚШ доллари ҳисобида 3.900.000 сўм пулларни Ойдин Абдуллаевадан фирибгарлик йўли билан олган вақтида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идора ходимлари томонидан ушланиб, пуллар ашвий далил ифатида ҳужжатлаштириб олинади.
Суд мажлисида судланувчи Ахмад Рашидов айбига тўлиқ иқрор ва қилмишидан пушаймонлигини билдириб, суддан қонуний енгиллик беришни сўради.
Суд судланувчига нисбатан қилган жиноят ишидан чин дилдан пушаймонлигини инобатга олиб ва оилавий шароитидан келиб чиқиб, қилган жиноят ишига яраша жазо тайинлади. Жазо муқаррарлиги таъминланди.
Хулоса қилиб айтганда, энг аввал ўзаро муносабатларда ёлғон ишлатишдан тийилишимиз керак ва энг муҳими, фарзандларимизни ҳам ростгўйликка, ҳушёрликка ўргатиб боришимиз даркор. Ёлғон ҳамиша зарар келтиришини, ёлғон гап талофат келтиришини ўзимиз англаб етишимиз зарур. Зотан, фирибгарликнинг асоси ёлғон сўз, ёлғон маълумотдан иборат.
АЗАМАТ ШОМУРОДОВ,
Сурхондарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси
Мамлакатимизда олиб борилаётган кенг қамровли ислоҳотларнинг энг муҳим йўналишларидан бири – фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш, суд тизимининг адолатли, очиқ ва халқчил бўлишини таъминлашдир.
Шу мақсадда сўнгги йилларда қабул қилинаётган ҳар бир янги қонун, айниқса суд-ҳуқуқ соҳасига оид ҳужжатлар, инсон манфаатларига хизмат қилмоқда. Шулар қаторида 2025 йил 26 сентабрда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг ЎРҚ-1084-сонли Қонуни – яъни “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонун, суд амалиётида, шахсий маълумотларни ҳимоя қилишда ва жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтиришда муҳим ҳуқуқий қадам бўлди.
Ушбу қонун билан Жиноят кодекси, Жиноят-процессуал кодекси, Фуқаролик протсессуал кодекси ҳамда бошқа тегишли қонун ҳужжатларига қатор ўзгартишлар киритилди. Уларнинг барчаси бир мақсадга – суд жараёнларининг ошкоралиги билан бир қаторда, ёпиқ суд мажлислари, суриштирув ва тергов жараёнларида иштирок этган шахсларнинг сир сақлаш мажбуриятини мустаҳкамлашга қаратилган.
Шахс шаъни ва ҳуқуқларини ҳимоя қилувчи қонуннинг энг муҳим жиҳати шундан иборатки, эндиликда суд рухсатисиз ёпиқ суд мажлисида олинган маълумотларни ошкор қилган, тергов ёки суриштирув жараёнидаги маълумотларни рухсатсиз тарқатган шахслар қонун олдида жавобгарликка тортилади. Бу янгилик нафақат суд тизими учун, балки оддий фуқаролар учун ҳам бевосита аҳамиятлидир.
Чунки суд жараёни – бу фақат судьялар ёки терговчилар иши эмас, балки инсон шаъни, қадр-қиммати ва шахсий ҳаётининг дахлсизлиги билан боғлиқ масаладир. Қонун билан суд иштирокчилари – гувоҳ, жабрланувчи, адвокат, тарафлар, ҳатто жараёнда иштирок этган фуқаролар ҳам суд рухсатисиз маълумотни ошкор қилмаслик мажбуриятини олади. Шу орқали инсоннинг шахсий ҳаёти, оила сири ёки шаънига таъсир қилувчи тафсилотларнинг тарқалишининг олди олинади.
Адолатли суд тизимига ишонч – жамият пойдевори. Ҳозирги кунда адолатли суд тизими – фуқароларнинг давлатга бўлган ишончининг асоси саналади. Шу боис судлар фаолиятида ҳам очиқлик, ҳам махфийлик принципларини тўғри уйғунлаштириш зарур.
“Очиқлик” деганда биз суд жараёнининг шаффофлигини, фуқароларнинг судга эркин мурожаат қилишини тушунамиз. “Махфийлик” эса инсон шаънини ҳимоя қилувчи ҳуқуқий тўсиқдир. Сўз борадиган мазкур қонун мана шу икки муҳим тамойил ўртасида мувозанатни яратади. Бу қонун орқали биз жамиятда ҳуқуқий масъулиятни кучайтиришимиз даркор.
Хулоса ўрнида бугун мамлакатимизда “инсон қадри учун” тамойили асосида олиб борилаётган сиёсатнинг амалий ифодаси – айнан шундай қонунлар ва уларни ҳаётга татбиқ этиш жараёнларидир. Мазкур Қонун фуқароларнинг ҳуқуқларини янада кафолатлаш, суд жараёнларида шахсий маълумотларнинг ошкор қилинмаслигини таъминлаш, жиноят-процессуал адолатни мустаҳкамлаш йўлида муҳим ҳуқуқий ҳужжат сифатида тарихда ўз ўрнини эгаллайди. Шубҳасиз, бу қонун амалда тўлиқ ишлаши учун ҳар бир фуқаро ўз ҳуқуқини билиши, қонунларга ҳурмат билан ёндашиши зарур. Чунки, ҳуқуқий давлат қуриш йўлида асосий куч – халқнинг ўзидир.
БОТИР ЧЎЛИЕВ,
Жиноят ишлари бўйича Жарқўрғон туман судининг тергов судьяси
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 137-моддасида ҳамма судларда ишлар очиқ кўрилиши, ишларни ёпиқ мажлисда тинглашга қонунда белгиланган ҳоллардагина йўл қўйилиши белгиланган.
Бугунги кунда судлар томонидан аксарият ишлар очиқ суд мажлисларида ошкора кўрилиб, ҳал этиб келинмоқда.
Бироқ, айрим ҳолларда суд мажлисларида иштирок этаётган шахсларнинг ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида жинсий жиноятлар, вояга етмаган шахслар иштирокидаги ишлар, фарзандликка олиш, давлат сири, шунингдек бошқа сирни ташкил қилувчи маълумотлар билан боғлиқ ишлар кўрилишида, юридик шахслар фаолиятидаги тижорат сири билан боғлиқ айрим ишлар суднинг ажримига асосан йпиқ суд мажлисларида кўриб чиқилиши мумкин. Ёпиқ суд мажлислари видеоконференцалоқа воситаларидан фойдаланган ҳолда олиб борилишига йўл қўйилмайди.
Табиийки, ёпиқ суд мажлисида иштирок этган судья, суд мажлиси котиби, прокурор, даъвогар, жавобгар, учинчи шахслар, умуман олганда барча суд мажлиси иштирокчилари ёпиқ суд мажлисида ўзларига маълум бўлган иш тафсилотлари ва бошқа маълумотларни бошқа шахсларга ошкор қилиши мумкин эмас.
Процессуал қонунчиликда ёпиқ суд мажлисида кўриладиган ишлар тоифаси белгиланган бўлса-да, ушбу мажлисда тарафларга ва ишда иштирок этувчи ва суд мажлисини ўтказишга кўмаклашувчи бошқа шахсларга маълум бўлган иш тафсилотларини ошкор қилмаслик ва бундай маълумотларни ошкор қилганлик учун жавобгарлик масалалари етарли даражада ёритилмаган эди.
Шу муносабат билан ёпиқ суд мажлиси муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини ошкор қилганлик учун жиноий жавобгарликни жорий этиш зарурияти юзага келганлигидан келиб чиқиб, Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ёпиқ суд мажлиси муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини ошкор қилишга йўл қўйилмаслиги ҳақида огоҳлантирилган ёпиқ суд мажлисида иштирок этаётган шахслар томонидан уларни суднинг рухсатисиз ошкор қилганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланишини назарда тутувчи ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.
Жумладан, Ўзбекистон Республикасининг 2025 йил 26 сентябрдаги “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги ЎРҚ-1084-сон Қонуни билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят, Жиноят-процессуал кодекси, Фуқаролик процессуал кодекси, Иқтисодий процессуал одекс ива Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексларига тегишли ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.
Хусусан, Жиноят кодекси 239-моддасида суриштирув ёки дастлабки тергов маълумотларини суриштирувчининг, терговчининг ёки прокурорнинг рухсатисиз, шунингдек ёпиқ суд мажлиси муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини суднинг рухсатисиз ошкор қилмаслик мажбурияти ўз зиммасига юклатилган шахс томонидан уларни ошкор қилганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланди.
Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексининг 68-моддаси эксперт била туриб ёпиқ суд мажлиси муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини эса суднинг рухсатисиз ошкор қилганлиги учун жиноий жавобгар бўлиши тўғрисидаги норма билан тўлдирилган бўлса, кодексга янги киритилган “Ёпиқ суд мажлиси маълумотларини ошкор қилмаслик мажбурияти” деб номаланган 402-1-моддада ишни ёпиқ суд мажлисида кўриш тўғрисида ажрим чиқарилганда ёпиқ суд мажлисида иштирок этаётган шахслар суд муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини суднинг рухсатисиз ошкор қилмаслик тўғрисида огоҳлантирилиб, улардан тилхат олиниши, тилхатда мазкур мажбуриятни бузганлик учун Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 239-моддасига мувофиқ жавобгарлик ҳақидаги огоҳлантириш ҳам акс эттирилиши мустаҳкамлаб қўйилди.
Ҳудди шу мазмундаги нормалар билан Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексининг 60, 208-моддалари, Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодексининг 56, 165-моддалари ҳамда Ўзбекистон Республикаси Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекси 53,143-моддалари ва бошқа тегишли моддаларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.
Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, қонунчиликка киритилган мазкур ўзгартириш ва қўшимчалар ёпиқ суд мажлисларида кўриб чиқилган ишлар бўйича маълумотлар ҳамда ишнинг бошқа тафсилотлари ошкор қилинмаслигини таъминлаш ва бунинг учун жавобгарлик белгилаш орқали ишлари ёпиқ суд мажлисида кўриб чиқилган жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари ишончли ҳимоя қилинишини таъминлаши билан бирга судларнинг мустақиллиги ва нуфузи ошишига бевосита хизмат қиладиган омил бўлиб ҳисобланади.
АСҚАР МАМАРАИМОВ,
Сурхондарё вилоят судининг иқтисодий ишлар бўйича судьяси
Биламизки, Ўзбекистон Республикаси Уй-жой кодексининг 4-бобида айни масалага таъриф берилган.
Яъни, уй, квартира мулкдорининг оила аъзолари, шунингдек у билан доимий яшаётган фуқаролар, агар уларни кўчириб келган пайтда ёзма равишда бошқа ҳол қайд этилган бўлмаса, уйдаги, квартирадаги хоналардан мулкдор билан тенг фойдаланишга ҳақлидирлар. Улар мулкдор берган турар жойга ўзларининг вояга етмаган фарзандларини кўчириб киритишга ҳақлидирлар, оиланинг бошқа аъзоларини эса, уй, квартира мулкдорининг розилиги билангина кўчириб киритишлари мумкин. Бу шахслар уй, квартиранинг мулкдори билан оилавий муносабатларни тугатган тақдирда ҳам уларда турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқи сақланиб қолади. Уй, квартиранинг мулкдори билан унинг собиқ оила аъзолари, шунингдек у билан доимий яшаётган фуқаролар ўртасида турар жойдан фойдаланиш тартиби тарафлар келишуви билан белгиланади.
Турар жой мулкдорининг оила аъзолари деб у билан доимий бирга яшаётган хотини (эри) ва уларнинг фарзандлари тан олинади. Эр-хотиннинг ота-онаси, шунингдек мулкдор билан доимий бирга яшаётган оилали фарзандлари ва уларнинг эр-хотини, агар улар илгари бу ҳуқуққа эга бўлмаган бўлса, фақат ўзаро келишувга биноан мулкдорнинг оила аъзолари деб тан олиниши мумкин.
Меҳнатга қобилиятсиз боқимандалар, шунингдек мулкдор билан доимий бирга яшаётган фуқаролар, агар улар мулкдор билан умумий хўжалик юритаётган ва унинг турар жойида рўйхатдан ўтган бўлсалар, унинг оила аъзоси деб топилишлари мумкин.
Мулкдорнинг вояга етмаган оила аъзолари яшаётган турар жойни, уларнинг ота-онаси бўлмаган тақдирда, васийлик ва ҳомийлик органининг розилиги билан бошқа шахсга бериш мумкин.
Хусусийлаштирилган квартира ёки уй мулкдорининг вояга етган оила аъзолари ва уй-жойнинг хусусийлаштирилишига розилик берган шахслар ҳам уларнинг умумий мулки бўлмиш хусусийлаштирилган квартира ёки уйга нисбатан қонунда белгиланган тартибда тенг ҳуқуқларга эга бўладилар ва тенг мажбуриятларни бажарадилар.
Шунингдек, хусусийлаштирилган квартирани ёки уйни сотиш, айирбошлаш, ҳадя қилиш ёки ижарага, арендага бериш квартира ёки уй мулкдорининг вояга етган оила аъзоларининг ва квартирани ёки уйни хусусийлаштириш учун розилик берган шахсларнинг розилиги билан амалга оширилади. Уй-жойни хусусийлаштиришга розилик берган шахснинг турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқи унинг вафотидан кейин очиладиган мерос таркибига кирмайди. Хусусийлаштирилган уй-жой мулкдорининг вояга етмаган оила аъзолари манфаатларини уларнинг ота-онаси, улар бўлмаган тақдирда эса васийлик ва ҳомийлик органлари ифодалайди.
Бундан ташқари, хусусийлаштирилган бир квартира ёки уйда турар жой мулкдорлари яшай олмайдиган ҳолда, суднинг қарорига биноан мулкдорлардан бири кўчирилиб, бошқасининг зиммасига квартира ёки уйнинг тегишли қисми учун кўчирилган мулкдорга суд ишни кўриб чиққан кундаги бозор баҳосида пулини тўлаш ёки унинг умумий мулкдаги улушига мос келадиган бошқа турар жойни сотиб олиб бериш мажбурияти юкланиши мумкин.
Уй ёки квартиранинг мулкдори, унинг оила аъзолари, у билан доимий яшаётган фуқаролар ва собиқ оила аъзоси ўртасидаги турар жойдан фойдаланиш ҳамда қилинган харажатлардаги улуш миқдори ҳақидаги низолар суд тартибида ҳал этилади. Турар жойдан фойдаланиш ҳақидаги низолар кўриб чиқилаётганда суд тарафларнинг келишувига асосан мулкдорнинг ташаббусига кўра турар жойга мажбурий тартибда киритилаётган тарафни мулкдорга тегишли мутаносиб шароитларга эга бўлган бошқа турар жойга киритиш ёки ижарага олинган турар жой учун ижара ҳақини тўлаш мажбуриятини мулкдорнинг зиммасига юклатиши мумкин.
Фуқарога мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлган уйдан, квартирадан турар жойни ижарага, арендага олувчи ўзи ижарага, арендага олган хонага уй, квартира мулкдорининг розилигидан қатъи назар, вояга етмаган фарзандларини, агар у алоҳида хонани эгаллаётган бўлса ва ижарага ёки арендага бериш шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, шунингдек эри (хотини) ва меҳнатга қобилиятсиз вояга етган фарзандлари ҳамда ота-онасини кўчириб киритиш ҳуқуқига эга. Фуқарога мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлган уй, квартирадаги турар жойни ижарага, арендага олувчи билан бирга яшаётган оила аъзолари ижарага ёки арендага бериш шартномасидан келиб чиқадиган ҳуқуқ ва мажбуриятларга ижарага, арендага олувчининг ўзи билан тенг равишда эга бўладилар.
Бошқа фуқароларни фақат уй мулкдорининг розилиги билан кўчириб киритиш мумкин ва ижарага, арендага олувчи томонидан ўз оила аъзоси сифатида кўчириб киритилган ушбу фуқаролар, агар кўчириб киритишда улар ўртасида бошқача келишув бўлмаган бўлса, ижарага, арендага олувчи ҳамда унинг бошқа оила аъзолари билан турар жойдан фойдаланишда тенг ҳуқуққа эга бўладилар.
Ижарага, арендага олувчи ижарага, арендага берувчининг (мулкдорнинг) розилиги билан эгаллаб турган турар жойини алмаштиришга ҳақлидир. Ижарага берувчи — фуқаронинг рад жавоби устидан низолашиб бўлмайди. Ижарага берувчи — юридик шахснинг рад жавоби устидан суд тартибида низолашиш мумкин.
Турар жойни ижарага ёки арендага бериш шартномасини бекор қилиш ушбу Кодекснинг 69 ва 93-моддаларида назарда тутилган қоидаларга мувофиқ амалга оширилади.
Фуқарога мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлган турар жойни ижарага, арендага бериш ҳақи тарафлар келишувига биноан шартномада белгиланиб қўйилади.
Таъкидлаш лозимки, уй ёки квартира эгаси билан бирга яшаётган оила аъзолари мулкдор билан тенг ҳуқуқда турар жойдан фойдаланадилар. Улар вояга етмаган фарзандларини уйга киритишга ҳақли бўлиб, бошқаларни эса фақат мулкдор розилиги билан олиб кириши мумкин. Оила муносабатлари тугаса ҳам, собиқ аъзоларнинг яшаш ҳуқуқи сақланиб қолади.
Зўравонлик нафақат инсоннинг шаъни ва қадр-қимматига путур етказади, балки оила тинчлиги, жамият барқарорлигига ҳам жиддий хавф солади. Бугунги кунда оилавий ва маиший зўравонликка қарши курашиш, мамлакатимиз ижтимоий ҳаётида энг муҳим йўналишлардан бирига айланди.
Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 26-моддасида “ҳеч ким зўравонликка, шафқатсиз ёки инсон қадр-қимматига хилоф муносабатга дучор этилмаслиги лозим” деб белгиланган.
“Хотин-қизларни, таъзийқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисида”ги қонун аёлларни турли кўринишдаги таъзийқлардан ҳимоя қилиш, жабрланувчиларни қўллаб-қувватлаш ва зўравонликларга нисбатан чеклов чорларини қўллашни назарда тутади.
Бу меъёрий асослар зўравонлик ҳолатларига нисбатан муросасиз муносбатани таъминлаш, жабарланувчиларни ҳимоя қилиш ва профилактик чораларни куйчайтришга хизмат қилмоқда.
Сўнги йилларда суд, ички ишлар, маҳалла ва хотин-қизлар қўмитаси ҳамкорлигида оилавий зўравонликка қарши тизимли чоралар амалга оширилмоқда.
Масалан, “Ижтимоий ҳимоя марказлари” фаолияти кенгайиб, жабрланувчиларга психологик ва юридик ёрдам кўрсатилмоқда.
Вилоятимизнинг Қизириқ тумани мисолида ҳам жорий йилда оилаларда зўравонлик ҳолатлари аниқланиб, зўравон шахсларга нисбатан суд томонидан маъмурий жавобгарлик чоралари қўлланилди.
Бу масаланинг жамоатчилик ва тарбиявий аҳамиятига эътибор берадиган бўлсак, қонун борлиги етарли эмас – унинг ижросини таъминлаш ва одамларда ҳуқуқий онгни шакллантириш муҳим, шу мақсадда судлар томонидан мактабларда, маҳаллаларда ва меҳнат жамоаларида суҳбатлар, йиғилишлар ва тадбирлар ўтказилмоқда. Бу орқали одамларга ҳуқуқий билим, мулоқат маданияти ва бағрикенгликни сингдириш мақсад қилинган.
Хулоса қилиб шуни айтишимиз лозимки, зўравонликка қарши курашиш, бу фақат жазо тизими эмас, балки оилавий муҳаббат, ҳурмат ва инсонийликни асраш ҳаракатидир. Агар ҳар биримиз зўравонликка муросасиз бўлиб, жабрланувчиларни қўллаб-қувватласак, жамиятда тинчлик ва ҳамжиҳатлик устувор бўлади.
АКМАЛ ХАКИМОВ,
Жиноят ишлари бўйича Қизириқ туман суди тергов судьяси
Маълумки, иқтисодий суд ишларини юритишдан кўзланган асосий мақсад иқтисодиёт соҳасида корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва фуқароларнинг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқларини ёхуд қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш, иқтисодиёт соҳасида қонунийликни мустаҳкамлаш ва ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишга кўмаклашишдан иборат.
Иқтисодиётнинг асосий ҳаракатлантирувчи кучи ҳисобланган тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳар томонлама ҳимоя қилиш, улар учун қулай тадбиркорлик муҳитини яратиш ва улар иштирокидаги низоларни қонун ҳужжатларига асосан синчковлик билан адолатли кўриб чиқиш муҳим аҳамиятга эга.
Бу борада иқтисодий судлар томонидан ҳам бевосита низоларни кўриб чиқишда тадбиркорлик субъектлари ўзларининг бузилган ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини суд орқали тўлиқ ҳимоя қилишларини таъминлаш мақсадида даъво аризаларидаги ҳар бир ҳолат синчковлик билан ўрганилиб, тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари тикланмоқда.
Жумладан, сўнгги пайтларда иқтисодий судларда мазмунан кўрилаётган ишларнинг аксариятини кредит шартномаларидан келиб чиқувчи низолар ташкил қилмоқда. Бу борада судлар томонидан тарафларга низони ўзаро келишув йўли билан ҳал қилиш, келишув битими ва медиатив келишув институтлари орқали низони ҳал этишнинг аҳамияти ва афзалликлари борасида тушунтиришлар берилиб келинмоқда.
Фикримизга амалий мисол келтирадиган бўлсак, Ўзбекистон Савдо-саноат палатаси Сурхондарё вилоят ҳудудий бошқармаси даъвогар хусусий акциядорлик тижорат банки филиали манфаатида иқтисодий судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, жавобгар “Sh.U.K.” масъулияти чекланган жамияти ҳисобидан 77 945,59 АҚШ доллари кредит қолдиғи, 1 539,41 АҚШ доллари асосий қарз, 5 069,91 АҚШ доллари кредит фоизи, 35,85 АҚШ доллари пеняни ундириш ва ундирувни гаров мулки ҳисобланган умумий қиймати 1 274 483 000 сўмлик кўчмас мулкка қаратишни сўраган.
Суднинг ажрими билан ишга хусусий акциядорлик тижорат банки даъвогар сифатида жалб қилинган.
Денов туманлараро иқтисодий судининг ҳал қилув қарори билан даъвогарнинг даъво аризаси қисман қаноатлантирилиб, жавобгардан юқоридаги кредит қарздорликлару ундирилиб, ундирув гаров мулки ҳисобланган кўчмас мулкка қаратилиб, суд харажатлари жавобгар зиммасига юклатилган.
Ишни Сурхондарё вилоят суди иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъати кассация инстанциясида қайта кўриш жараёнида суд мажлисида иштирок этган тадбиркорлик субъекти вакили жамиятдаги молиявий қийинчиликлар сабабли кредит қарздорлигини ўз вақтида тўлаш имкони бўлмаганлиги, ҳозирги пайтда кредит қарздорликларини қисман қоплаганлиги, агар имкон берилса, муддати ўтган кредит қарздорлигини тўлиқ тўлаб беришини, ҳозирги пайтда ишлаб чиқариш фаолиятини йўлга қўймоқчилигини айтиб, суддан тадбиркорлик фаолиятини давом эттириш учун имкон беришни сўраган.
Жумладан, даъво аризаси юридик шахс ҳисобланмайдиган банк филиали манфаатида киритилганлиги, биринчи инстанция суди томонидан процессуал қонунчилик талабларига зид равишда ишга юридик шахс ҳисобланадиган хусусий акциядорлик тижорат банки даъвогар сифатида жалб қилинганлиги аниқланиб, суднинг ҳал қилув қарори бекор қилиниб, даъво аризаси юзасидан иш юритишни тугатиш тўғрисида янги қарор қабул қилинди ҳамда тадбиркорнинг бузилган ҳуқуқлари тикланди.
Энди тадбиркорлик субъектида ўзи кредит олган тижорат банки билан ўзаро музокаралар олиб бориб, муддати ўтган кредит қарздорлигини тўлиқ тўлаш ва тадбиркорлик фаолиятини давом эттириш имконияти пайдо бўлди.
Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, иқтисодий судлар томонидан тадбиркорлик субъектлари иштирокида кўрилаётган ҳар бир даъво аризаси қонун ҳужжатлари асосида синчковлик билан кўриб чиқилиши, ишни кўриш жараёнида тадбиркорлик субъектларининг фаолияти қўллаб-қувватланиши ҳамда уларнинг иқтисодий ночор аҳволга тушиб қолишининг олдини олиш учун қонун доирасида барча зарурий чоралар кўрилиши билан бирга, уларда амалдаги қонунларга нисбатан ҳурматда бўлиш ҳамда шартнома интизомига риоя қилиш муносабати шакллантириб борилмоқда.
АСҚАР МАМАРАИМОВ,
Сурхондарё вилоят суди иқтисодий ишлар бўйича судьяси
Жиноят ишлари бўйича Сариосиё туман суди ташаббуси билан тумандаги “Мирзо Улуғбек” маҳалла фуқаролар йиғинида Пробация назорати остида турувчи шахслар билан маърифий-ҳуқуқий тарғибот тадбир ўтказилди.
Тадбирда иштирокчиларнинг ҳуқуқий саводхонлигини ошириш мақсадида жорий йилнинг 26 сентябр куни қабул қилинган «Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги ЎРҚ-1084-сон Қонунининг мазмун-моҳияти иштирокчиларга тушунтирилди.
Мазкур Қонунга мувофиқ, Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодекси ва Жиноят-процессуал кодекси нормаларига қўшимча ҳамда ўзгартиришлар киритилди.
Жумладан, Жиноят-процессуал кодексининг 4021-моддасида ёпиқ суд мажлиси маълумотларини ошкор қилмаслик мажбурияти баён этилиб, унда ишни ёпиқ суд мажлисида кўриш тўғрисида ажрим чиқарилганда ёпиқ суд мажлисида иштирок этаётган шахслар суд муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини суднинг рухсатисиз ошкор қилмаслик тўғрисида огоҳлантирилиб, улардан тилхат олиниши, тилхатда мазкур мажбуриятни бузганлик учун Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 239-моддасига мувофиқ жавобгарлик ҳақидаги огоҳлантириш ҳам акс эттирилиши белгиланди.
Ушбу Қонун асосида Жиноят кодексининг 239-моддааси янги таҳрирда баён этилиб, унда суриштирув, дастлабки тергов ёки ёпиқ суд мажлиси маълумотларини ошкор қилиш;
Суриштирув ёки дастлабки тергов маълумотларини суриштирувчининг, терговчининг ёки прокурорнинг рухсатисиз, шунингдек ёпиқ суд мажлиси муҳокамаси маълумотларини ҳамда тафсилотларини суднинг рухсатисиз ошкор қилмаслик мажбурияти ўз зиммасига юклатилган шахс томонидан уларни ошкор қилганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланди.
Тадбир якунида кун тартибидаги мавзу юзасидан иштирокчиларнинг қизиқтирган саволларига туман суди раиси томонидан атрофлича жавоблар берилди.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 49-моддасига кўра, ҳар ким қулай атроф-муҳитга, унинг ҳолати тўғрисидаги ишончли ахборотга эга бўлиш ҳуқуқига эга.
Давлат фуқароларнинг экологик ҳуқуқларини таъминлаш ва атроф-муҳитга зарарли таъсир кўрсатилишига йўл қўймаслик мақсадида шаҳарсозлик фаолияти соҳасида жамоатчилик назоратини амалга ошириш учун шарт-шароитлар яратади.
Шаҳарсозлик ҳужжатларининг лойиҳалари қонунда белгиланган тартибда жамоатчилик муҳокамасидан ўтказилади.
Давлат барқарор ривожланиш принципига мувофиқ, атроф-муҳитни яхшилаш, тиклаш ва муҳофаза қилиш, экологик мувозанатни сақлаш бўйича чора-тадбирларни амалга оширади.
Жумладан, Сурхондарё вилояти Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаси Ангор туман бўлимининг 23.09.2025 йилдаги тегишли маъмурий жазо қўллаш тўғрисидаги қарорига кўра, Рустам Абдуллаев (исм-фамилияси ўзгартирилган) 2025 йил 23 сентябрь куни ўзининг яшаш уйининг орқа томонидаги ариқ ёқасидаги қуриб ўсувчанлигини юқотган 2 туп анор дарахтини белгиланган тартибда рухсат олмасдан кесганлиги аниқланган ва унга нисбатан Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 79-моддаси 1-қисми билан жарима жазосига тортилган.
Жиноят ишлари бўйича Ангор туман судида ўтказилган суд мажлисида ҳуқуқбузар ҳақиқатдан ҳам у юқорида кўрсатилган ҳуқуқбузарликни содир этганлигига иқрорлик билдириб, ҳозирда қилмишидан пушаймонлигини, у томонидан кесилган дарахти қуриб қолганлиги учун кесганлиги, экологияга зарар етказмаганлигини, ишсизлиги учун жаримани тўлашга имконияти йўлигини баён қилиб, суддан унинг оилавий шароити моддий томондан оғирлигини инобатга олиб, унга нисбатан тайинланган жаримани енгиллаштириб беришни сўради.
Суд ҳуқуқбузарнинг қилмишидан чин кўнгилдан пушаймонлигини, у томонидан кесилган икки туб анор дарахти қуриб, ўсувчанлигини йўқотганлигини, экологияга зарар етказилмаганлигини, ҳозирда ишсизлигини, моддий аҳволини, оилада ягона боқувчилигини инобатга олиб, ҳуқуқбузарга Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 79-моддаси 1-қисми билан тайинланган жарима миқдорини камайтириш ҳақида қарор қабул қилди.
Экология ва атроф-муҳитни асраш ҳар биримизнинг бурчимиз эканлигини ҳис этиб яшаш, табиатни асраш ўзимиз ва келажак авлод учун ғамхорликдир.
ХАДИЧА РАХИМОВА,
Жиноят ишлари бўйича Ангор туман суди тергов судьяси
Дарҳақиқат, Конституциямизда оила жамиятнинг асосий бўғини экани, давлат оиланинг тўлиқ ривожланиши учун ижтимоий, иқтисодий, ҳуқуқий ва бошқа шарт-шароитларни яратиши, оналик, оталик ва болалик давлат томонидан муҳофаза қилиниши қатъий белгилаб қўйилган.
Давлатимиз раҳбарининг бир қатор фармон ва қарорларида ҳам бу йўналишда амалга оширилаётган ишларни изчил давом эттириш талаби ўз ифодасини топган.
Суд амалиёти шуни кўрсатмоқдаки, бир оилага дарз кетиши натижасида судларда никоҳдан ажратишдан тортиб болалар таъминоти, уларни тарбияси билан боғлиқ, мол-мулк, уй-жой низолари билан боғлиқ занжирли фуқаровий низолар кун сайин кўпайиб бормоқда.
Энг ачинарлиси дарз кетган оиладаги эр-хотиннинг шунингдек, улар томонида бўлган қариндош-уруғлар ва қуда-андалар ўртасида оилавий низолар борган сари кучайиб, оқибатда маъмурий ҳуқуқбузарликлар, улар кетидан эса жиноий ҳолатлар содир бўлмоқда. Бу эса жамиятимизда барчани эътибор қаратиши лозим бўлган ташвишли ҳолат ҳисобланади.
Чунки, бу эътибор талаб қилаётган оилаларда ҳам давлатимиз келажаги бўлган бегуноҳ фарзандлар камолотга етмоқда. Шундай экан оилавий ажрашишларнинг олдини олиш нафақат бунга масъул бўлган яраштириш комиссиялари балки кенг жамоатчилик фаоллигини ҳам оширишни талаб этади.
Куни кеча Президент Шавкат Мирзиёев раҳбарлигида маҳалла тизимини янада такомиллаштириш, жойларда ишларни самарали ташкил этиш масалалари муҳокама қилинди. Хусусан, оилалар мустаҳкамлиги, ёшлар тарбияси, эрта никоҳ ва ажримлар профилактикаси ҳам маҳалла фаолиятининг устувор йўналиши этиб белгиланди.
Сурхондарё вилоят суди ташаббуси билан Шеробод туманида кенг жамоатчилик иштирокида ажрим ёқасига келиб қолган оилалар муаммосини ўрганиш ҳамда уларга ечим топиб, оилаларни тиклашга қаратилган тадбир бўлиб ўтди.
Тадбирда вилоят ва туманлараро судлари судьялари, ҳамкор ташкилотлар: туман Оила ва хотин-қизлар бўлими, ички ишлар бўлими, нуроийлар ҳамда уларнинг туман (шаҳар) бўлимлари масъуллари, шунингдек соҳага алоқадор идоралар масъуллари иштирок этди.
Ушбу тадбирга фуқаролик ишлари бўйича Шеробод туманлараро суди иш юритувида бўлган никоҳдан ажратиш билан боғлиқ, ўз ўрнида судлар томонидан эр ва хотинларга ярашиш учун муҳлатлар берилган эр-хотинлар ва уларнинг яқин қариндошлари таклиф қилинди.
Жараёнда судьялар ва ҳамкор ташкилотлар масъуллари томонидан ажрим ёқасига келиб қолган оилаларга уларнинг оиласини ажрим ёқасига олиб келган сабаблар ва бунга замин яратган шарт-шароитлар, буларнинг ҳуқуқий оқибатлари, ечимлари, шунингдек бу каби ҳолатлар фарзандлар тарбиясига ҳамда давлат ва жамият ривожига салбий таъсири ҳаётий мисоллар орқали батафсил тушунтириб берилди.
Шунингдек, тадбир давомида иштирокчиларга Ўзбекистон Республикаси Олий суди буюртмасига асосан ҳаётий жараён акс этган қисқа метражли фильм намойиш қилинди.
Тадбир якунида эса масъуллар томонидан таклиф этилган ҳар бир ажрим ёқасига келиб қолган оилалар билан алоҳида-алоҳида суҳбатлар ўтказилди. Натижада суднинг иш юритувидаги 6 та ажрим ёқасига келиб қолган оилалар яраштирилиб, уларнинг оилавий ришталари тикланди. Қолган оилаларга эса уларга белгиланган муддатларда ярашиш ва оилаларни тиклаш чораларини кўришлари юзасидан тавсиялар берилди.
Зотан, бир болага етти маҳалла ота-она деб бежизга айтишмаган. Кези келганда ёшлар бизнинг ўгитимизга муҳтожлигини ёдимиздан кўтармаслигимиз керак.
Жамиятимизда биринчи галда “Ватан” тушунчаси устувор бўлса, иккинчи ўринда оила ҳам муқаддас даргоҳ сифатида доимо эъзозлаб келинган. Дарҳақиқат, ўтган асрнинг 30-йилларида миллий тараққиёт ҳаракатининг кўзга кўринган вакилларидан бўлган Абдурауф Фитрат ўзининг “Оила” асарида оила асосини тўғри қуриш, оилада ёш авлодга жисмоний, ақлий ва ахлоқий таълим ва тарбия бериш орқали турғунликдаги жамиятни ислоҳ қилиш мумкинлигини баён қилиб, “Миллат тақдири мана шу миллат вакиллари яшаган оиланинг ҳолатига боғлиқдир. Қаерда оила муносабати кучли интизомга таянса, мамлакат ва миллат ҳам шунча кучли ва тартибли бўлади” деб эътироф этган.
Албатта, замон бир жойда тургани йўқ, доимо ривожланиб бормоқда. Бундан 30-40 йил олдин комьютер, уяли телефон, интернет деган тушунчалар сизу бизга бегона эди. Бугун булар шунчалик оммалашиб кетдики, уларсиз ҳаётимизни тасаввур қила олмайдиган бўлиб қолдик. Табиийки, мана шулар билан “оммавий маданият” деган тушунча ҳам кириб келди ва яшаш тарзимизга, урф-одату қадриятларимизга гоҳида ўзининг салбий таъсирини ҳам кўрсатмоқда.
Буларнинг акс-садосини, энг аввало, “Зангори экран” орқали тез-тез намойиш этилаётган эр ўз хотинини уриб ўлдиргани, ака-ука, ҳатто ота-бола ўртасида муроса қочиб, жиноят юз беришигача етиб бораётгани ва бошқа кўпдан-кўп оилавий зўравонликлар акс эттирилган ҳолатлар орқали кўриб била турибмиз.
Ваҳоланки, инсоннинг оиласи тинч, яқинлари соғ-саломат бўлсагина ҳотиржам яшай олади.
Жумладан, кейинги вақтларда маҳалла билан давлат ўртасида кўприк вазифасини ўтай оладиган қатор янги тизимлар яратилдики, буларнинг барчаси биринчигалда оилани мустаҳкамлаш, тинчликни таъминлашдек эзгу тамойилга эгалиги билан аҳамиятли бўлмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2020 йил 18 февралда “Жамиятда ижтимоий-маънавий муҳитни соғломлаштириш, маҳалла институтини янада қўллаб-қувватлаш ҳамда оила ва хотин-қизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 5938-сонли Фармони эълон қилиниб, ҳаётга тадбиқ этиб келинмоқда. Худди шу куни Президентимиз Фармони ортидан “Ўзбекистон Республикаси маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлиги фаолиятини ташкил этиш тўғрисида”ги 4602-сонли қарорини ҳам имзолади.
Албатта, глобаллашув жараёнида маҳалла ва оилани янада қўллаб-қувватлашга қаратилган юқоридаги жиддий саъй-ҳаракатлар ўзининг самараларини бермоқда. Жойлардаги кам таъминланган оилаларни қўллаб-қувватлаш, ажримларни олдини олиш, жиноятчиликка қарши профилактик тадбирларни кучайтириш, хотин-қизлар, ёшларнинг бандлигини таъминлашга қаратилган ҳаракатлар давлат сиёсати даражасига кўтарилди.
Зеро, жамиятимиз тараққий этиб борар экан, бугунги кунда “Никоҳ шартномаси” ҳам аста-секин истеъмолимизга кириб, оммалашиб бормоқда. Гарчанд, ривожланган Европа мамлакатларида никоҳ шартномасига жуда кўплаб оилалар риоя этсаларда, никоҳ шартномаси сизу биз учун ҳозирча оммалашмаган янгиликдир.
Хулоса ўрнида шуни айтиш керакки, оиладаги зўравонликнинг юзага келиши, энг аввало, оиладаги муҳит, таълим-тарбиянинг нечоғлик мукаммал эмаслиги билан изоҳланмоқда.
ОЙБЕК ЖУМАНОВ,
Сурхондарё вилоят суди жиноят ишлари бўйича судьяси
Барча ҳуқуқлар ҳимояланган 2025 | Сурхондарё вилоят суди
