ХОДИМЛАРНИНГ МЕҲНАТ ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ ВА МЕҲНАТ НИЗОЛАРИНИ КЎРИБ ЧИҚИШ ТАРТИБИ

Маълумки янги тахрирдаги Меҳнат кодексининг 31 ва 32-бобида ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тушунчаси ёритиб ўтилган.

Унга кўра, Ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қуйидагиларни ўз ичига олади:

-меҳнат тўғрисидаги қонунчилик, меҳнат ҳақидаги бошқа ҳуқуқий ҳужжатлар, шунингдек меҳнат шартномалари шартлари бузилишининг олдини олишни ва (ёки) уларга барҳам беришни;

-ходимнинг бузилган ҳуқуқларини тиклашни;

-ходимнинг меҳнат ҳуқуқлари бузилганлиги муносабати билан унга етказилган моддий зарарнинг ўрнини қоплашни ва (ёки) маънавий зиённи компенсация қилишни;

-ходимнинг меҳнат ҳуқуқларини бузганликда айбдор иш берувчиларнинг ва бошқа мансабдор шахсларнинг жавобгарлигини.

Ходимнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилишга доир ҳуқуқини амалга оширишга тўсқинлик қилишга йўл қўйилмайди.

Ходимнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилишга доир ҳуқуқини амалга оширишни рад этиши тўғрисидаги ёзма ёки оғзаки мажбуриятлари ҳақиқий эмас.

Меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг асосий усуллари қуйидагилардан иборат:

-ходимларнинг меҳнат ҳуқуқларини ўзи ҳимоя қилишидан;

-меҳнат тўғрисидаги қонунчиликка, меҳнат ҳақидаги бошқа ҳуқуқий ҳужжатларга ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан давлат назорати ҳамда текширувидан;

-меҳнат тўғрисидаги қонунчиликка, меҳнат ҳақидаги бошқа ҳуқуқий ҳужжатларга ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назоратидан;

-меҳнат ҳуқуқларининг яраштирув-воситачилик тартиб-таомиллари орқали ҳимоя қилишдан;

-меҳнат ҳуқуқларининг меҳнат низоларини кўриб чиқувчи органлар томонидан ҳимоя қилишдан.

Ходимларга меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш усулини танлаш, қонунда тақиқланмаган барча усуллар билан ўз меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ҳуқуқи кафолатланади.

Ходим томонидан меҳнат ҳуқуқларини ўзи ҳимоя қилиши деганда ходимнинг бузилган ҳуқуқини меҳнат тўғрисидаги қонунчиликка риоя этилиши устидан назоратни ва текширувни амалга оширувчи органларга ёхуд якка тартибдаги меҳнат низоларини кўриб чиқувчи органларга мурожаат этмасдан ёки мурожаат қилган ҳолда тиклашга ва (ёки) ушбу ҳуқуқни амалга ошириш борасидаги тўсиқларни бартараф этишга қаратилган мустақил равишдаги қонуний ҳаракатлари тушунилади.

Ходим ўз ҳуқуқи бузилганлиги ҳақида билган ёки билиши керак бўлган пайтдан эътиборан меҳнат ҳуқуқларини ўзи ҳимоя қилишни (бундан буён матнда ўзини ўзи ҳимоя қилиш деб юритилади) амалга оширишга ҳақли.

Ходим ўзини ўзи ҳимоя қилишни тўхтатиш тўғрисида ўз хоҳишига кўра исталган пайтда қарор қабул қилишга ҳақли.

Ўзини ўзи ҳимоя қилиш мақсадида ходим ўз ҳаётига ва соғлиғига бевосита таҳдид солувчи ишни бажаришни, шунингдек иш берувчининг талабига кўра қуйидагиларни:

-меҳнат шартномасида назарда тутилмаган ишни;

-қонунга хилоф ёки ҳаётини ва соғлиғини хавф остига қўядиган, ходимнинг ёхуд бошқа шахсларнинг шаъни ва қадр-қимматига, ишчанлик обрўсига путур етказадиган ҳаракатларни бажаришни иш берувчини ёки ўзининг бевосита раҳбарини ёхуд иш берувчининг бошқа вакилини ёзма шаклда хабардор қилган ҳолда рад этиши мумкин.

Ходим Меҳнат кодексда ёки бошқа қонунларда назарда тутилган ўзга ҳолларда ҳам ишларни ёки ҳаракатларни бажаришни ўзини ўзи ҳимоя қилиш мақсадида рад этиш ҳуқуқига эга.

Иш берувчи, иш берувчининг вакиллари ходимларнинг ўзини ўзи ҳимоя қилишига монелик қилиш ҳуқуқига эга эмас.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш лозимки, ходим томонидан меҳнат ҳуқуқларини ўзи ҳимоя қилиши деганда ходимнинг бузилган ҳуқуқини меҳнат тўғрисидаги қонунчиликка риоя этилиши устидан назоратни ва текширувни амалга оширувчи органларга ёхуд якка тартибдаги меҳнат низоларини кўриб чиқувчи органларга мурожаат этмасдан ёки мурожаат қилган ҳолда тиклашга ва (ёки) ушбу ҳуқуқни амалга ошириш борасидаги тўсиқларни бартараф этишга қаратилган мустақил равишдаги қонуний ҳаракатлари демакдир.

БЕХРУЗ АВАЗОВ,

Сурхондарё вилоят суди судья катта ёрдамчиси

“ПАҚИЛДОҚ”ДАН САҚЛАНИНГ!

Янги йил байрами яқинлашиши билан бутун дунё бўйлаб турли кўнгилочар тадбирлар: мушакбозлик, байрам арчаси безатиш, мазали таомлари тайёрлаш ишлари авжига чиқади. Инсонлар байрам баҳона ўз яқинлари билан дийдорлашишга, улар билан мириқиб суҳбатлашишга, узоқ вақтдан буён кўрмаган қадрдонларини йўқлашга ҳаракат қиладилар. Бу байрамни, айниқса, болалар орзиқиб кутишади десак янглишмаган бўламиз. Ахир улар севган қорбобо ва қорқиз, ялмоғиз кампир-у, турли эртак қаҳрамонлари ташриф буюради-да! Янги йил арчаси атрофида ўтказиладиган кўнгилочар ўйинлар болажонларнинг самимий кулгусига, қувноқ кайфиятига сабаб бўлади.

Бироқ, орамизда байрам кайфиятини бошқа нарсалардан, хусусан, саломатлик учун хавфли бўлган воситалардан изловчи шахслар ҳам кам эмас. Янги йил яқинлашиши билан теварак-атрофимизда “пақилдоқ”ларнинг кутилмаганда отилган ўқ каби овозлари эшитила бошлайди. Бу овоз кимгадир завқ бағишласа, яна кимнингдир жиддий қўрқувига сабаб бўлиши мумкин. Ахир, кутилмаганда портлаган “пақилдоқ” овози ҳар кимни ҳам чўчитиб юбориши мумкин. “Пақилдоқ” портлаши фақатгина завқ олиш учун хизмат қилган бўлсаку майли, аммо бу иш оқибатида кимгадир шикаст етса бундан ёмони йўқ.

Пақилдоқ ва шу каби бошқа пиротехника воситалари инсонлар саломатлигига жиддий хавф туғдириши ҳамда бош турдаги кутилмаган кўнгилсизликларни келтириб чиқариши мумкинлиги сабабли, уларни Ўзбекистон Республикаси ҳудудига олиб кириш, ишлаб чиқариш, ташиш, сақлаш, сотиш ва фойдаланиш Вазирлар Маҳкамасининг 2009 йил 10 декабрдаги 309-сонли Қарори билан вақтинча таъқиқланган.

Шундай бўлишига қарамасдан, айрим катта даромад илинжида фарзандлар саломатлигини ҳам унутиб юборадиган шахслар янги йил яқинлашиши билан пиротехника воситаларини ишлаб чиқариш ва сотиш ишларини бошлаб юборадилар. Баъзи фуқаролар эса белгиланган божхона текширувларини четлаб ўтган ҳолда бундай воситаларни Ўзбекистон ҳудудига ноқонуний йўллар билан олиб киришга уринишади. Шу сабабли, давлатимиз ҳудудига ҳудудига олиб кириш, ишлаб чиқариш, ташиш, сақлаш, сотиш ва фойдаланиш таъқиқланган бўлишига қарамасдан байрам арафасида “пақилдоқ”ларнинг жарангли овозини эшитаверамиз.

Афсуски, пиротехника воситалари савдоси билан шуғулланувчи шахслар ушбу фаолият ҳам атрофдагилар саломатлиги учун, ҳам ўзларининг чўнтаклари учун катта зарар келтириши мумкинлигини билган ҳолда ўрнатилган чеклашларга амал қилишмаяпти.

Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига кўра, пиротехника буюмларини қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш, тайёрлаш, сақлаш, ташиш, жўнатиш, худди шунингдек уларни  қонунга хилоф равишда Ўзбекистондан олиб чиқиш, ҳуқуқбузарлик ашёларини мусодара қилиб, базавий ҳисоблаш миқдорининг 15 бараваридан 30 бараваригача миқдорда жарима солиша сабаб бўлиши мумкин.

 Шунингдек, пиротехника буюмларини  қонунга хилоф равишда ўтказиш ёки Ўзбекистонга олиб кириш, ҳуқуқбузарлик ашёларини мусодара қилиб, базавий ҳисоблаш миқдорининг 50 бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлиши мумкин.

Бундан кўринадики, пиротехника воситаларининг ноқонуний муомаласи билан шуғулланган шахслар ушбу воситалар мусодара этилиши орқали нафақат бу воситалар учун сарф қилинган маблағлардан айрилиши, балки қўшимчасига маъмурий жавобгарликка тортилиши оқибатида катта миқдорда жарима тўлашлари ҳам мумкин.

Бундай фаолият натижасида кимгадир тан жароҳати етиши мумкинлиги ва оқибатда бир умрга ногирон бўлиш хавфи мавжудлиги ҳисобга олинса унинг нақадар нопок иш эканлигини тушуниш мумкин.

Шу сабабли, барча фуқароларни ўрнатилган тартиб қоидаларга амал қилган ҳолда фарзандлар саломатлигини асрашга, ноқонуний ҳаракатларни амалга оширмасликка ҳамда орзиқиб кутилган янги йил байрамини хуш кайфиятда ўтказишга чорлаймиз.

ДИЛМУРОД ЖУМАЕВ,

Сурхондарё вилоят суди судья катта ёрдамчиси

Жарқўрғон туманида Пробация гуруҳи назорати остидаги шахслар учун “Сайёр суд” ташкил этилди

Тумандаги 5-болалар мусиқа ва санъат мактабида жиноят ишлари бўйича Жарқўрғон туман суди судьялари ва туман Ички ишлар бўлими масъуллари иштирокида жиноятчиликнинг барвақт олдини олиш ва ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш борасида Пробация назоратида турган шахслар билан маърифий-ҳуқуқий тадбир ўтказилди.

Маърифий-ҳуқуқий тадбирда Пробация хизмати назорат остида турган шахслар билан жиноятчиликнинг барвақт олдини олиш ва ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш юзасидан вояга етмаганлар ўртасида жиноятчиликнинг олдини олиш, гиёҳвандлик, ичкиликбозлик ва диний экстремизмга қарши курашиш, фирибгарлик ҳамда ўғирлик, ёшлар ўртасида ўз жонига қасд ва суиқасд қилиш ҳолатларининг олдини олиш, шунингдек Ўзбекистон Республикасининг Пробация тўғрисидаги Қонунининг мазмун-моҳиятига алоҳида эътибор қаратилиб, тегишли чора-тадбирлар белгиланди.

Суд-ҳуқуқ тизимида амалга ошириладиган барча ишлар замирида қонун устуворлигини таъминлаш, одил судловга эришиш каби эзгу ғоялар ётади. Айнан инсон ва адолатли суд ўртасидаги ўзаро муносабатларда қонунийликни ва адолатни таъминлайдиган ҳаракатлар замирида халқимизнинг осойишта ҳамда рози бўлиб яшаш ҳуқуқи турибди.

Хусусан, ушбу куни ҳам жиноят ишлари бўйича Жарқўрғон туман суди томонидан сайёр суд мажлиси ўтказилиб, туман Ички ишлар бўлими Пробация гуруҳида жазо ўтаб турган 18 нафар маҳкумларни ахлоқ тузатиш ишлари жазосини ва 13 нафар маҳкумларни эса озодликдан чеклаш жазосини ўташдан муддатидан илгари шартли озод қилиш юзасидан киритилган тақдимномалар кўриб чиқилиб, инсонпарварлик тамойилларига таяниб, Пробация гуруҳи ҳисобида туриб, ҳақиқатда меҳнатга ҳалол муносабатда бўлган ва жазо ўташнинг тартиб қоиаларига риоя қилиб, тузалиш йўлига ўтган, судлар томонидан ўрнатилган тақиқ ва чекловларга тўлиқ риоя қилган, ўзининг ҳулқини ижобий томонга ўзгартирган 31 нафар назоратдаги шахслар Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг 73-моддасига асосан жазони ўташдан муддатидан илгари шартли равишда озод қилинди.

Сайёр суд мажлиси якунида раислик қилувчи томонидан иштирокчиларга ҳуқуқ ва мажбуриятларини, жазони ўташ даврида ўрнатилган тартиб-қоидаларига қатъий риоя қилишлари лозимлигини, жазони ўташ даврида ўрнатилган тартиб-қоидаларни бузганлик учун уларга нисбатан қўлланилиши мумкин бўлган интизомий чоралари қўлланиш оқибатлари тушунтирди.

Мухтасар қилиб айтганда, суд-ҳуқуқ соҳасида Конституциявий талаблар асосида амалга оширилаётган кенг қамровли ислоҳотлар туфайли аҳолининг ҳуқуқ ва манфаатлари тўла таъминланмоқда.

ТАХИР БЕКПУЛАТОВ,

Жиноят ишлари бўйича Жарқўрғон туман суди раиси

ҚИЛМИШ – ҚИДИРМИШ

Маъмурий назоратнинг асосий вазифаси жазони ижро этиш муассасаларидан озод қилинган айрим тоифадаги шахслар томонидан ҳуқуқбузарликлар содир этилишининг олдини олиш мақсадида уларга якка тартибда профилактик таъсир кўрсатишдан иборатдир.

Ушбу қонун нормалари қатъий белгиланган бўлса-да, бироқ қонун талабини бузган Анорзорлик Адхам Бобоев (исм-фамилия ўзгартирилган) ҳақида сўз юритамиз.

Адхам Бобоев Музработ туманида туғилган, оилали, вақтинча ишсиз, муқаддамРоссия Федерациясига ишлаш мақсадида бориб, у ерда ҳам жиноят содир этганлиги сабабли 5 йил муддатга озодликдан махрум қилиниб, жазо муддатини ўтаб келган.

Жумладан, у ўзига нисбатан 2023 йил 18 сентябрь куни суд томонидан маъмурий назорат ўрнатилганлигини била туриб 2023 йил 6 декабрь куни жиноят ишлари бўйича Музработ туман суди томонидан маъмурий назорат қоидалирини бузганлиги сабабли Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 206-моддасида назарда тутилган маъмурий хуқуқбузарликни содир этганлиги учун базавий хисоблаш миқдорининг бир баравари миқдорида 330.000 сўм жарима жазоси тайинланади. Адхам жарима жазоси тайинланишини негадир эътиборга олмади.

Шундан сўнг Адхамга нисбатан 2024 йил 31 май куни жиноят ишлари бўйича Музработ туман суди томонидан 6 (олти) ой муддатга маъмурий назорат ўрнатилди, унга кўра туман Ички ишлар бўлимига келиб ҳар ойнинг 20 санасида рўйхатдан ўтиши, жамоат жойларида спиртли ичимликлар истеъмол қилмаслиги ва яшаш уйини тунги соат 22:00 дан эрталабки соат 06:00 га қадар тарк этмаслиги каби чекловлар ўрнатилган бўлишига қарамасдан, ушбу чекловларни қасддан менсимади. Жорий йилнинг 30 июнь куни соат 23:29 да унинг яшаш хонадони туман ички ишлар масъуллари томонидан бориб текширилганида, Адхамни яшаш уйида йўқлиги ва яшаш уйини тарк этиб маъмурий назорат қоидаларини бузганлиги аниқланди.

Унинг бу ҳаракати ўзига нисбатан Жиноят кодексининг 226-моддаси 1-қисми билан жиноят иши қўзғатилишига сабаб бўлди.

Жиноят ишлари бўйича Музработ туман суди уни мазкур модда билан айбдор деб топиб, 3 (уч) ой муддатга озодлигини чеклади.

Суд ҳукми билан Адхам Бобоевга сутканинг муайян вақтида  яъни, кеч соат 22:00 дан эрталаб 07:00 гача бўлган вақт оралиғида яшаш уйидан чиқиши тақиқланди.

Хулоса шуки, қонунларга риоя қилмаслик албатта жавобгарликка сабаб бўлади.

ИКРОМЖОН ШАЙМАНОВ,

Жиноят ишлари бўйича Музработ туман суди раиси

ИШДАН АСОССИЗ БЎШАТИЛГАН ХОДИМ ИШГА ТИКЛАНДИ

Бош Қомусимизнинг 42-моддасида, ҳар ким муносиб меҳнат қилиш, касб ва фаолият турини эркин танлаш хавфсизлик ва гигиена талабларига жавоб берадиган қулай меҳнат шароитларида ишлаш, меҳнати учун ҳеч қандай камситишларсиз ҳамда меҳнатга ҳақ тўлашнинг белгиланган энг кам миқдоридан кам бўлмаган тарзда адолатли ҳақ олиш, шунингдек ишсизликдан қонунда белгиланган тартибда ҳимояланиш ҳуқуқига эга эканлиги белгилаб қўйилган.

Даъвогар Абдунаби Абдуллаев (исм-фамилия ўзгартирилган) жавобгар Денов туманидаги 43-умумий ўрта таълим мактабига нисбатан “буйруқни бекор қилиш, ишга тиклаш, мажбурий прогул учун иш ҳақи ва маънавий зарарни ундириш ҳақида”ги даъво аризаси билан фуқаролик ишлари бўйича денов туманлараро судига мурожаат қилган.

Аниқланишича, Абдунаби Абдуллаев мазкур мактаби директорининг тегишли буйруғига асосан олий маълумотли мутахассис кадр келгунга қадар чақирувга қадар ёшларни бошланғич тайёрлаш ва ўқитувчиси вазифасига ишга қабул қилинган бўлиб, 03.03.2024 йилга қадар шу лавозимда ишлаб келган ва мактаб директорининг 04.03.2024 йилдаги буйруғига асосан у билан тузилган меҳнат шартномаси Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 158-моддасига асосан бекор қилинган.

Жавобгар 43-сонли умумий ўрта таълим мактаби билан ходим Абдунаби Абдуллаев ўртасида тузилган меҳнат шартномаси иш берувчининг 29.01.2018 йилдаги буйруғининг мазмунидан қатъий назар бажарилажак ишнинг хусусияти, уни бажариш шартлари ёки ходимнинг манфаатларини ҳисобга олган тарзда номуайян муддатга тузилган ҳисобланади.

Тарафлар ўртасида 2018 йилда тузилган меҳнат шартномасидан кўринишича, даъвогар Абдунаби Абдуллаев номуайян муддатга Чақирувга қадар бошланғич тайёргарлик раҳбари вазифасига ишга қабул қилинган. Шундай бўлсада, жавобгар Абдунаби Абдуллаевни меҳнат шартномасининг муддати тугаганлигини асос қилиб ишдан бўшатган.

Жавобгар билан ходим Абдунаби Абдуллаев ўртасида муддатли меҳнат шартномасининг тузилиши Меҳнат кодексининг 111, 112, 113-моддалари талабларига зид ҳисобланади.

Фуқаролик ишлари бўйича Денов туманлараро суди томонидан юқоридаги норматив ҳужжат талаблари ва ишдаги аниқланган ҳолатлардан келиб чиқиб, даъвогарнинг даъво аризасини қаноатлантириш ҳақида ҳал қилув қарори қабул қилди.

Суднинг ҳал қилув қарори дарҳол ижрога қаратилиб, даъвогарни аввалги лавозимига ишга тиклаш учун ижро варақаси берилиши орқали ходимнинг Конституцияда белгиланган меҳнат қилиш ҳуқулари тикланди.

СУЛАЙМОН ПАНЖИЕВ,

Фуқаролик ишлари бўйича Денов туманлараро суди судьяси

МУРОЖААТ СУДДА ЎЗ ЕЧИМИНИ ТОПДИ

Меҳнат ҳуқуқи – инсон ҳуқуқларининг асосий ҳуқуқи ҳисобланиб, бунда ишсизликдан ҳимояланиш, ҳеч бир камситишсиз тенг ҳақ олиш ҳуқуқи қонун томонидан ҳимоя қилинади.

Дарҳақиқат, ходимни ишга тиклаш тўғрисидаги суднинг қонуний кучга кирган қарори маъмурият учун мажбурий бўлиб, бунда ходимнинг бузилган ҳуқуқи тикланибгина қолмай, мажбуран ишга чиқмаган кунлари учун ҳақ ҳам тўланади. Ваҳоланки, ходимни ноқонуний ишдан бўшатиш мансабдор шахсларнинг маъмурий, интизомий ва бошқа турдаги жавобгарлигини келтириб чиқаради. Бундай ҳоллар содир бўлмаслиги эса дастлаб иш берувчининг ўз ходимининг меҳнат ҳуқуқи олдидаги масъулиятни англаш ҳисси билан боғлиқдир.

Эътиборингизни бир судда ўз ечимини топган бир низога қаратсак.

Сурхондарё вилоят Камбағалликни қисқартириш ва бандлик бош бошқармаси Давлат меҳнат инспекциясининг фуқаро Гулчехра Бобоева (исм-фамилия ўзгартирилган) манфаатида жавобгар Сурхондарё вилоят ОИТСга қарши кураш марказига нисбатан буйруқни бекор қилиш, ишга тиклаш ҳамда мажбурий прогул даври учун иш ҳақи ҳамда маънавий зарар учун компенсация ундириш ҳақида”ги даъво аризаси билан фуқаролик ишлари бўйича Термиз туманлараро судига мурожаат қилади.

Судда жавобгар вакиллари яъни, Сурхондарё вилоят ОИТСга қарши кураш маркази вакиллари Сурхондарё вилоят ОИТСга қарши кураш марказининг буйруғини асосли деб ҳисоблаб, даъвони тан олмасдан, ўз тушунтиришида Гулчехра Бобоевани иш билан таъминлаш имкони йўқлигини билдиради.

Аниқланишича, даъвогар Гулчехра Бобоева марказда Иқтисодчи лавозимида ишлаб келган. Бироқ, у билан Сурхондарё вилояти ОИТСга қарши кураш маркази ўртасида тузилган меҳнат шартномаси иш берувчининг 2024 йил 26 февралдаги 41-5Н- сонли буйруғи билан, Меҳнат кодексининг 160-моддасига асосан, ходимнинг ташаббусига кўра, 2024 йил 26-февраль кунидан бекор қилинган.

Амалдаги меҳнат қонунчилигига кўра, ходим номуайян муддатга тузилган меҳнат шартномасини, шунингдек муддати тугагунига қадар муддатли меҳнат шартномасини ўн тўрт календар кун олдин бу ҳақда иш берувчини ёзма шаклда огоҳлантирган ҳолда бекор қилишга ҳақли эканлиги ва огоҳлантириш муддатининг ўтиши иш берувчи томонидан ходимнинг меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги аризаси олинганидан сўнг кейинги кунда бошланиши қайд этилган.

Ҳолбуки, Гулчехра Бобоевага берилган огоҳлантириш муддати 27 февраль кунидан бошланиши ҳамда 14 календарь кунлик огоҳлантириш муддати тугаган санада меҳнат шартномаси бекор қилиниши лозим бўлсада, амалда иш берувчи 14 календарь кунлик огоҳлантириш муддатини кутмасдан ходим билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилиб, қонунбузилишша йўл қўйган.

Ваҳоланки, мазкур муддат давомида Гулчехра Бобоева ишдан бўшаш ҳақидаги аризасини қайтариб олиши ва меҳнат муносабатларини давом эттириши мумкин бўлган ва меҳнат шартномаси бекор қилиниши оқибатида ходимнинг мазкур ҳуқуқи бузилишига йўл қуйилган.

Бинобарин, суд даъвогарнинг даъво талабларини қаноатлантириб, Сурхондарё вилоят ОИТСга қарши кураш марказига нисбатан буйруқни бекор қилиш ҳақидаги буйруқни ғайриқонуний деб топди ва Гулчехра Бобоевани ўз вазифасига ишга тиклаш, 2024 йил 26 февраль кунидан бошлаб 2024 йил 02 июль кунига қадар 76.203.112 сўм иш ҳақини ундан солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни ушлаб қолган ҳолда ундириш ҳамда 19.000.000 сўм миқдорида маънавий зарар учун компенсация ундириш ҳақида ҳал қилув қарори чиқарди.

Қонунда назарда тутилган асослар даъвогарни олдинги ишлаб турган ишига (лавозимига) тиклаш имконияти бўлмаган тақдирда унга аввалгисига тенг бошқа иш (лавозим) берилишини шартлайди.

Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш узлуксиз давом этадиган жараён эканлиги нуқтаи назаридан хулоса сифатида айтиш мумкинки, Янги Ўзбекисоннинг Тараққиёт стратегиясида мамлакатимиз инсон қадрини юксалтириш борасида келгуси беш йиллик учун муҳим вазифа ва мақсадларни белгилаб олган бўлиб, уларни амалга ошиши учун эса ҳар биримиз масъулдирмиз.

Таъкидлаш керакки, судда Гулчехра Бобоеванинг меҳнат ҳуқуқи тикланди ва энди у ўз касбини давом эттиради.

МАНСУР АБДУРАХМАНОВ,

Сурхондарё вилоят суди фуқаролик ишлари бўйича

судлов ҳайъати судьяси

ЕР УЧАСТКАСИНИ ЎЗБОШИМЧАЛИК БИЛАН ЭГАЛЛАБ ОЛИШ БУ ЖИНОЯТ

Биламизки, ер-ризқ рўз манбаи ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 16-моддасида “Ер умуммиллий бойликдир, ундан оқилона фойдаланилиши лозим ва у давлат томонидан муҳофаза этилади деб белгилаб қўйилган. Шунингдек, ер эгалари, ердан фойдаланувчилар ва ижарачилар томонидан амалга оширилган ер участкалари олди-сотдиси, уларни ҳадя қилиш, гаровга қўйиш (ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқини, шу жумладан ким ошди савдоси асосида олинган шундай ҳуқуқни, шунингдек ер участкасини ижарага олиш ҳуқуқини гаровга қўйиш бундан мустасно), ер участкаларини ўзбошимчалик билан айирбошлаш ҳақиқий эмас деб ҳисобланади.

Ваҳоланки, бундай битимларни амалга оширишда айбдор шахслар қонунга биноан жавобгар бўладилар.

Энди эса бир жиноят тавсилотига тўхталсак.

Музработлик Тўхта Омонов (исм-фамилия ўзгартирилган) 2023 йил май ойида туманнинг “Дуоба” маҳалласи “С.Сатторов” массивида жойлашган фермер хўжалиги ер майдонига қарашли бўлган 674Қ-дала контуридаги тупроқ унумдорлиги 43-балл бонитетли бўлган ер майдонидан 0.018га ўлчамдаги суғориладиган экин ер майдонини ўзбошимчалик билан эгаллаб олиб, ушбу ер майдонидан беш хонали яшаш учун уй-жой пойдевори ва уч хонали ошхона биноси ҳамда қўшимча хўжалик хоналарини қуриб олиб, Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 90-моддаси талабларини қўпол равишда бузган.

Тўхта Омонов ўзининг бу ҳаракатлари билан Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 2291-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этган.

Жиноят ишлари бўйича Музработ туман судида бўлиб ўтган очиқ судда судланувчининг жиноят содир этганликдаги айби, ўзининг айбига иқрорлик билдириб берган суддаги кўрсатуви, дастлабки тушунтириш хатлар, унинг терговдаги ва суддаги кўрсатувлари ҳамда ишда тўпланган бошқа далиллар йиғиндиси билан тўлиқ ўз тасдиғини топган.

Шу каби, суд томонидан Тўхта Омоновга нисбатан жазо тури ва меъёрини белгилашда Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2006 йил 3 февралдаги “Судлар томонидан жиноят учун жазо тайинлаш амалиёти тўғрисида”ги 1-сонли Қарорининг 1-бандида судларнинг эътибори жиноят учун жазо тайинлашда қонунийлик, инсонпарварлик, одиллик ва жавобгарликнинг муқаррарлиги принципларига қатъий амал қилиб, унга нисбатан озодликдан маҳрум қилиш жазосини тайинлади.

Хулоса шуки, ўзбошимчалик билан эгалланган ер бир қатор салбий оқибатларга олиб келганлиги билан бир қаторда, унга суд томонидан жазо муқаррарлиги таъминланди.

ИКРОМЖОН ШАЙМАНОВ,

Жиноят ишлари бўйича Музработ туман суди раиси

ФИРИБГАР ТЕХНИКУМ ХОДИМИГА СУД ҲУКМИ ЎҚИЛДИ

Муножат Сапиева (исм-фамилиялар ўзгартирилган) оиласидан ажрашган,
1 нафар фарзанди онаси. У Педагогика техникумининг бирида талабалар назоратчиси бўлим бошлиғи вазифасида ишлаб келади.

Унинг хизмат вазифаларига техникумда ўқийдиган талабаларни давоматини назорат қилиш, юриш туриши, дарс машғулотларига қатнашиши, кийим кийиш тартиби ва бошқа хизмат вазифалар кирса-да, бироқ фирибгарлик жиноятига қўл уради.

Кунларнинг бирида Муножатнинг олдига Хулкар Низомова келиб, мазкур техникумда ўқимоқчи эканлигини билдиради. Шунда Муножат ёнига келган Хулкар Низомовага контракт пулларни тўласа қолган хужжатли ишларини ўзи қилишини айтиб, ундан  5.000.000 сўм миқдоридаги пулларни олади. Бу ҳам етмаганидек, Хулкарнинг дарсларга қатнашиши керакмаслигини айтиб яна 300 АҚШ доллари миқдоридаги пулларни олади.

Кунлар ўтиб 2022 йилнинг март ойида Муножат яна Хулкарни учратиб қолади ва техникумга икки дона Термиз давлат университетида иккинчи курсдан ўқишни давом эттиришлик учун сертификат келганлигини билдиради. Шунда Хулкарга олийгоҳда ўқиш истаги пайдо бўлиб, Муножатдан йўл-йўриқ сўрайди.

Бу гал ҳам Хулкар чув тушиб, олийгоҳга ўқишни истаб Муножатга 1.000 (бир минг) АҚШ доллари беради. Шундан сўнг Муножат 2023 йилнинг август ойида Хулкарга телефон қилиб, ўқишини Тошкент шаҳридаги Низомий номидаги Педагогика университетига кўчирганлигини, эвазига эса 2.000 (икки минг) АҚШ доллари миқдорида пулларни беришни сўрайди. Хулкар унга сўралган пуллардан 1.000 (бир минг) АҚШ долларини беради.

Аммо, Муножат юқорида баён этилган бирорта ваъдаси устидан чиқмайди. Ваҳоланки, унинг бу ҳаракати фирибгарликка етаклайди. Шу тариқа, Хулкар Низомованинг жами 36.000.000 (ўттиз олти миллион) сўмини қўлга киритиб, пулларни ўзининг шахсий эхтиёжларига сарфлаб юборган.

Буни қарангки, Муножат ўзининг жиноий ҳаракатлари учун жиноий жавобгарликка тортилмай қолганлигидан фойдаланиб, яна ғаразли ва паст ниятларда, текин бойлик ортиришни мақсад қилади. 2022 йилнинг июнь ойида фуқаро Мансур Жаннаевни алдаб, унинг турмуш ўртоғини ўзи ишлаётган техникумга контракт асосида ўқишга киритиб қўйишини ваъда қилиб, эвазига контракт тўлаш учун ва бошқа хужжатларни қилиб ҳал этиб бериш учун жами 10.500.000 (ўн миллион беш юз минг) сўм миқдоридаги пулларини олиб, ўзининг шахсий манфаатлари йўлида сарфлаб юборади.

Хуллас, фирибгар қизга суд ҳукми ўқилди.

Жиноят ишлари бўйича Шўрчи туман судининг ҳукми билан унга 1 (бир) йил муддатга давлат органи, давлат иштирокидаги ташкилотларда мансабдорлик ва моддий жавобгарлик юклатилган лавозимларда ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилиниб, иш ҳақининг 20 фоизини давлат даромадига ушлаб қолган ҳолда 2 (икки) йил муддатга ахлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланди.

Хулоса қилиб айтганда, энг аввал ўзаро муносабатларда ёлғон ишлатишдан тийилишимиз керак ва энг муҳими, фарзандларимизни ҳам ростгўйликка, ҳушёрликка ўргатиб боришимиз даркор. Ёлғон ҳамиша зарар келтиришини, ёлғон гап талофат келтиришини ўзимиз англаб етишимиз зарур. Зотан, фирибгарликнинг асоси ёлғон сўз, ёлғон маълумотдан иборат.

ШЕРАЛИ ҚОДИРОВ,

Жиноят ишлари бўйича Шўрчи туман суди судьяси

КОНСТИТУЦИЯ – ДЕМОКРАТИК ТАРАҚҚИЁТ АСОСИДИР

Бу йилда Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганига 32 йил тўлди. 1992 йил 8 декабрь куни қабул қилинган мазкур тарихий ҳужжат мустақиллигимиз кафолати, давлат ва жамиятимиз тараққиётининг ҳуқуқий асоси сифатида халқимиз ҳаётида алоҳида ўрин тутади.

Конституция давлат бошқаруви ва жамият ҳаётининг барча соҳаларини тартибга солувчи асосий қонундир. Унда халқнинг давлат бошқарувидаги роли, инсон ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда қонун устуворлиги принциплари ўз ифодасини топган. Конституциянинг 2-моддасида, халқ давлат ҳокимиятининг ягона манбаи эканлиги қайд этилган. Бу тамойил ҳар бир фуқаронинг мамлакат бошқарувида фаол иштирок этиши учун ҳуқуқий кафолат яратади.

Конституциявий ислоҳотлар – тараққиётга йўл.

Бу борада сўнгги йилларда Ўзбекистонда Конституциявий ислоҳотлар жадал суръатларда амалга оширилмоқда. 2023 йилда қабул қилинган янги таҳрирдаги Конституция халқнинг орзу-умидлари ва эҳтиёжларини инобатга олган ҳолда янгиланган.

Жумладан, инсон қадрини улуғлаш, ижтимоий адолатни таъминлаш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш борасида қатор қоидалар мустаҳкамлаб қўйилди. Шунингдек, янги таҳрирда иқтисодий ислоҳотларни янада чуқурлаштириш, хусусий мулкнинг дахлсизлигини кафолатлаш, тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш учун қонуний асослар янада такомиллаштирилди.

Конституция – тинчлик ва фаровонлик кафолати ҳисобланади.

Ўтган 32 йил мобайнида Конституция давлатимиз мустақиллигини мустаҳкамлашда, жамиятда тинчлик ва барқарорликни таъминлашда мустаҳкам асос бўлиб хизмат қилди. Ҳар бир фуқаронинг ҳуқуқий манфаатлари ҳимоя қилинаётгани, қонун устуворлигига қатъий риоя этилаётгани Конституциянинг амалий аҳамиятини яққол намоён этмоқда.

Хулоса ўрнида айтиш керакки, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси бугунги кунда ҳам жамиятимизнинг барча жабҳаларини тараққий эттиришда асосий ҳужжат сифатида ўз аҳамиятини йўқотгани йўқ. Унинг нормаларига риоя қилиш, унинг қоидаларини ҳаётга татбиқ этиш ҳар бир фуқаро учун ҳам бурч, ҳам шарафдир. 32 йиллик шонли йўлда босиб ўтилган босқичлар барчамизни янги марраларга илҳомлантиради.

РУХИДДИН ПИРНАЗАРОВ,

Фуқаролик ишлари бўйича Шеробод туманлараро суди судьяси

ЗЎРАВОНЛИККА БАРҲАМ БЕРАМИЗ

Дарҳақиқат сўнгги йилларда оиладаги зўравонликдан жабр кўрган хотин-қизларнинг ҳуқуқий, ижтимоий ва бошқа соҳалардаги ҳимоясига оид миллий қонунчилик базаси шакллантирилди.

Хусусан, Ўзбекистон Республикасининг “Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисида”ги 2019 йил 2 сентябрдаги ЎРҚ-561-сонли, “Хотин-Қизлар ва эркаклар учун тенг ҳуқуқ ва ҳамда имкониятлар кафолатлари тўғрисида”ги 2019 йил 2 сентябрь кунидаги ЎРҚ-562-сонли Қонунлари,  Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 2020 йил 4 январь кунидаги 3-сонли, 2021 йил 28 апрелдаги “Моддий ёрдам кўмакка муҳтож оилаларни, хотин-қизлар ва ёшларни қўллаб-қувватлаш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги қарорлари шулар жумласидандир.

Ушбу қонунчилик ва қонуности ҳужжатларида оиладаги зўравонлик, унинг тушунчаси, тазйиқ ва зўравонликдан жабрланувчининг ҳуқуқлари, хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари ва бошқа қоидалар баён этиб ўтилган.

Юқоридаги қонун ҳужжатларидан “Хотин-Қизлар ва эркаклар учун тенг ҳуқуқ ва ҳамда имкониятлар кафолатлари тўғрисида”ги 2019 йил 2 сентябрь кунидаги ЎРҚ-562-сонли Қонуни алоҳида аҳамият касб этади.

Чунки, мазкур қонун ҳужжатига асосан, илгари бирор-бир қонунчилик ҳужжатларида акс эттирилмаган, тартиб-қоидалар, тушунчалар акс эттирилиб, соҳадаги қонун ҳужжатларининг бўшлиқлари тўлдирилди.

Яъни, оиладаги, ёки умуман зўравонликнинг асосий тушунчалари, тазйиқ ва зўравонликдан жабрланувчининг ҳуқуқлари, хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш соҳасидаги ваколатлари, Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш соҳасидаги ваколатлари, ички ишлар органларининг хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш соҳасидаги ваколатлари, меҳнат органларининг хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш соҳасидаги ваколатлари, таълимни давлат томонидан бошқариш органларининг ҳамда таълим муассасаларининг хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш соҳасидаги ваколатлари, давлат соғлиқни сақлаш тизимини бошқариш органларининг ҳамда соғлиқни сақлаш муассасаларининг хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш соҳасидаги ваколатлари, Ўзбекистон Хотин-қизлар қўмитасининг хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш соҳасидаги ваколатлари, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг, нодавлат нотижорат ташкилотларининг ва фуқаролик жамияти бошқа институтларининг хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилишда иштирок этиши, хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилишни амалга оширувчи ваколатли органлар ҳамда ташкилотларнинг ҳамкорлиги, хотин-қизларга нисбатан тазйиқ ва зўравонлик ҳолатларининг олдини олиш, уларни аниқлаш ҳамда уларга чек қўйишнинг умумий чора-тадбирлари, ҳимоя ордерининг мазмуни ва моҳияти, тазйиқ ва зўравонликдан жабрланувчиларга ёрдам кўрсатиш бўйича махсус марказлар тўғрисидаги нормалар киритилди.

Шу каби, Қонуннинг 30-модда биринчи қисмига кўра, тазйиқ ва зўравонликдан жабрланувчига ёрдам кўрсатган шахсларга маълум бўлиб қолган барча шахсга доир маълумотлар шахсга доир маълумотлар тўғрисидаги қонунчилик билан қўриқланади.

Тазйиқ ва зўравонликдан жабрланувчининг шахсига доир маълумотлари ишониб топширилган ҳамда касбий, хизмат ёки меҳнат мажбуриятларини бажариши муносабати билан бу маълумотлар ўзига маълум бўлиб қолган, ушбу маълумотларни ошкор этишга йўл қўйган шахслар қонунда назарда тутилган жавобгарликка тортилади.

Шу сабабли ҳам оилада зўравонликка йўл қўйган шахсларнинг ҳам жавобгарлик масалалари қатъийлаштирилди.

Жумладан, Қонуннинг 32-моддасига мувофиқ, хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунчиликни бузганликда айбдор шахслар белгиланган тартибда жавобгар бўлади.

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг  “Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 2020 йил 4-январь кунидаги 3-сонли қарори билан тасдиқланган Низомлар қоидаларида, яъни тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган хотин-қизларга ҳимоя ордерини бериш, ҳимоя ордери ижросини таъминлаш ва мониторинг олиб бориш, ҳимоя ордери бериш муддатини узайтириш, тазйиқ ва зўравонлик содир этган  ёки содир этишга мойил бўлган шахсларнинг зўравонлик  хулқ-атворини ўзгартириш бўйича тузатиш дастуридан ўтиши тартиби, ҳимоя ордерининг шакли,  ҳимоя ордери талабларини ижро этиш муддатларига амал қилиш ва ижроси устидан назорат юритишга оид тадбирларни ўтказиш, субъектларнинг ўзаро  муносабатлари, ордер нусхасини жабрланган хотин-қизга ҳамда зўравонлик содир этган шахсга бериш тартиблари белгиланган.

“Ҳамма одамлар ўз қадар-қиммати ҳамда ҳуқуқларида эркин ва тенг бўлиб туғиладилар. Уларга ақл ва  виждон ато қилинган, бинобарин бир-бирларига нисбатан биродарлик руҳида муносабатда бўлишлари керак” Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясининг 1-моддаси.

МАНСУР АБДУРАХМАНОВ,

Сурхондарё вилоят суди судьяси

Skip to content