МЕҲНАТГА ЛАЁҚАТСИЗЛИК ВАРАҚАСИ ВА УНИ РАСМИЙЛАШТИРИШ АСОСЛАРИ
Меҳнатга лаёқатсизлик тушунчаси меҳнат муносабатларини тартибга солувчи ҳуқуқий нормаларнинг ажралмас қисмларидан бири ҳисобланади. Ҳеч бир инсон саломатлиги билан боғлиқ муаммоларга дуч келмаслик бўйича кафолатларга эга эмас. Ана шундай ҳолатларда ташкилот, корхона ва муассасаларда меҳнат фаолиятини юритиб келувчи ходимлар ва иш берувчилар ўртасида меҳнат муносабатлари билан боғлиқ ҳуқуқий муаммолар юзага келиши мумкин.
Бу каби ҳолатлар юз берганида ходим ўзининг касаллиги ва бошқа узрли сабаблар туфайли вақтинча меҳнат вазифаларини бажара олмаслигини исботлаши зарур ҳисобланади. Ўз саломатлиги ёки оила аъзоларидан бирининг саломатлигидаги муаммолар сабабли меҳнат мажбуриятларини бажара олмаган шахс томонидан ушбу ҳолатнинг узрли эканлигини исботлаш учун иш берувчи томонидан меҳнатга лаёқатсизлик варақаси талаб қилинади.
Меҳнатга лаёқатсизлик варақаси – шахсни ишдан озод қилиш, вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақаси ёки ҳомиладорлик ва туғиш нафақаси тўлаш учун асос бўладиган ҳамда вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик билан кечадиган касалланишнинг ҳисоби юритиладиган ҳужжат ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикаси Қонунчилигига кўра меҳнат муносабатлари билан боғлиқ қуйидаги ҳолатлар меҳнатга лаёқатсизлик варақаси билан тасдиқланиши лозим:
-ходимнинг касаллиги ёки шикастланганлиги;
-ҳомиладорлик ва туғиш ҳолатлари;
-ходимнинг оиланинг бетоб аъзосини парваришлаганлиги;
-протез қўйдирилганлик ҳолати;
-санаторий-курортда даволанганлик ҳолати;
-соғлиғи ҳолатига кўра бошқа ишга ўтказиш учун ва карантин туфайли меҳнатга вақтинча лаёқатсизлигини экспертиза қилиш натижаларига кўра аниқланган меҳнатга лаёқатсизлик ҳолати.
Меҳнатга лаёқатсизлик варақасини бериш бўйича ваколатли давлат органи давлат соғлиқни сақлаш тизими даволаш профилактика-муассасалари ҳамда вазирлик, идоралар ва бошқа давлат ташкилотларига қарашли даволаш-профилактика муассасалари ҳисобланади.
Меҳнатга лаёқатсизлик варақалари Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирининг 2015 йил 20 мартдаги 25-сонли буйруғига Иловада кўрсатиб ўтилган шаклда расмийлаштирилади.
Қуйидаги шахсларга меҳнатга лаёқатсизлик варақалари берилмайди:
-ишламайдиган шахсларга;
-иш ҳақи сақланмаган ҳолда меҳнат таътилида бўлган шахсларга;
-ҳарбий хизматчиларга.
Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодекасининг 286-моддасига кўра, иш берувчи ходимга унинг ўз меҳнат мажбуриятларини бажариши билан боғлиқ ҳолда ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодиса ёки касб касаллиги натижасида вақтинча меҳнатга лаёқатсиз бўлиб қолганида унга ушбу ҳолат билан боғлиқ харажатларни компенсация қилиб бериши лозимлиги белгиланган.
Таъкидлаш жоизки Меҳнат кодекси нормалари ҳамда меҳнатга лаёқатсизлик билан боғлиқ муносабатларни тартибга солувчи бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга риоя қилиш иш берувчи ва ходим ўртасида меҳнат муносабатлари билан боғлиқ тушунмовчиликлар юзага келишининг олдини олишга ва меҳнат низоларининг камайишига хизмат қилиши шубҳасиздир.
ДИЛМУРОД ЖУМАЕВ,
Сурхондарё вилоят судининг судья катта ёрдамчиси