ЖИНОЯТ ИШТИРОКЧИЛАРИНИНГ ҚИЛМИШИНИ КВАЛИФИКАЦИЯ ҚИЛИШ

Ҳозирги кунда жиноят ҳуқуқида долзарб мавзулардар бири ҳисобланган жиноятда иштирокчиликка қарши сиёсий кураш олиб борилмоқда. Иштирокчиликда жиноятиликни содир этишда уюшган гуруҳ аҳамиятлидир. Бундай жиноятлар жамият учун хавфли, қўпол, қурол ишлатиш билан жиноят содир этиш кам учрайди.

Амалдаги Жиноят кодексининг 27-моддасида жиноятда иштирокчилик тушунчаси берилган, унга кўра икки ёки ундан ортиқ шахснинг қасддан жиноят содир этишда биргалашиб қатнашишига айтилади. Қонунчиликдаги бундай кичкина таърифга кўра объектив ва субъектив белгилар тартибга солинмоғи лозим.

Иштирокчиликнинг асосий тузилиши тушунчаси иштирокчилик турлари, шакллари ва иштирокчиликда жиноий жавобгарликни белгиланишини кўрсатади.

Объектив томондан иштирокчиликда сифат ва миқдор белгилари ўзига хосдир. Миқдор белгисига кўра 2 ёки ундан ортиқ шахсни биргалашиб жиноят содир этиши кўрсатилади. Жиноятда иштирокчиликда иштирокчи шахсларнинг ёши аҳамиятли яъни содир этган жиноятларига яраша жазо белгилашда уюшган жиноятчиларни зиммасига юклатилган вазифа кўрсатилади. Хар қандай ёшдаги шахс ҳам жиноятда иштирокчи бўла олмайди. Масалан, вояга етган шахс 13 ёшли болани ўғирлик жинояти содир қилишга жалб қилди. Бундай ҳолларда жиноят ҳуқуқи бўйича иштирокчилик деб тан олинмайди.

Сифат белгиси- бунда уюшиб иштирок этган шахс жиноятни субъекти бўлади. Уюшган иштирокчиликда фаолият иштирокчиларининг барчасини розилигида амалга оширилади. Улар жиноят содир этишга қаттиқ бирлашадилар, бир-бирини тўлдирадилар: бир шахс ўғирлик қилишга бошқасини жалб қилади, бошқаси жиноят қуролини ясайди, учинчиси жиноят қуролини ишлатади, ўғирликни содин этади.

Кейин жиноий уюшма аниқ жиноий натижага эришишини мўл­жаллайди. Иштирокчиликда шахсларни бир мақсад бирлаштирмайди, яъни уларни мақсади бошқа бошқа бўлиши мумкин, аммо уларни на­тижа бирлаштиради. Масалан, бизнесдаги рақобатчисини ўлдириш учун буюртмачи топшириқ беради, бажарувчи бўлса иши учун пул талаб қилади. Аммо жиноий натижа битта одам ўлдириш. Охир оқи­бат уюшга жиноятчиликда улар фаолият олиб боришга бирлашадилар ва аниқ жиноий натижа асосида алоқа олиб борадилар. Иштирокчиликда асосий алоқа ёйиш ва уни қабул қилиш асосий эҳтиёжидир. Лекин бу унинг турланишига олиб келади, ташкилотчи, далолатчи, ёрдамчилар фаолияти ўртасида сабабий боғланиш аниқ натижага эришишда қўшимча поғонадаги фаолиятда бажарувчи туради.

Объектив томондан таснифланишига биргаликда жиноий ҳара­катларни содир этиш, умумий, ягона жиноий натижа ҳамда қилмиш билан унинг оқибатлари ўртасидаги сабабий алоқадан иборат. Бу ҳолат жиноятни квалификациясига катта таъсир кўрсатади, асосан қўриқланадиган худуддаги ўғирликда.

Бундай ҳолатларда уюшган жиноятчиликда бир бирини тушуниш, ўзаро алоқа ва булар ўртасидаги аниқ натижага эришишнинг асосидир. Қонун шуни таъкидлайдики, иштрокчилик фақат қасддан содир этиладиган жиноятларда ифодаланади, иштирокчилик ҳеч қачон эҳтиётсизликда мавжуд эмас.

Мохинисо Йўлдошева

Сурхондарё вилоят суди судья катта ёрдамчиси